ایران به صورت سنتی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان عسل طبیعی در دنیا است. در فرهنگ تغذیه مردم ایران نیز عسل جایگاهی ویژه دارد. تنوع گیاهی، جغرافیای مناسب برای زنبورداری و آشنایی شمار زیادی از زنبورداران ایرانی با مهارت‌های تولید عسل، از مزیت‌های صنعت تولید عسل در ایران است.
با این‌وجود افزایش تصاعدی هزینه‌های تولید، استفاده از وسایل و تجهیزات غیراستاندارد، عدم ترویج شیوه‌های نوین و روزآمد تولید عسل، نبود حمایت‌های دولتی از زنبورداران و ضعف زیرساخت‌های بسته‌بندی محصولات، صنعت تولید عسل ایران را دچار رکود کرده است. همزمان سیاست‌گذاری‌های نادرست دولت، باعث متوقف شدن صادرات عسل ایران شده و بازار داخلی را نیز از عسل تقلبی اشباع کرده است. برای سال‌ها ترکیه مقصد اصلی صادرات عسل ایران بود.
این کشور اکنون نه تنها واردکننده عسل نیست؛ بلکه خود تبدیل به یکی از صادرکنندگان عسل طبیعی شده است. این گزارش در کنار روایت مشکلات زنبورداران ایرانی، سیاستهای دولت جمهوری اسلامی ایران و ترکیه را در قبال صنعت تولید عسل بررسی کرده است.
***
رییس هیات مدیره کانون صنعت زنبور عسل، هفته گذشته در مصاحبه با رسانه‌ها، از توقف صادرات عسل ایران خبر داد. «عفت رییسی سرحدی»، گفته است: «در سال ۱۳۹۹ زنبورداران موفق شدند پس از ۲۰ سال استاندارد عسل را اجباری کنند؛ اما بعد از گذشت ۶ ماه، وزیر پیشین جهاد کشاورزی در آخرین جلسه شورای عالی استاندارد، با استاندارد اجباری عسل مخالفت کرد و این مسئله باعث توقف صادرات این محصول شد.»
رییسی علت مخالفت «محمود حجتی» با استاندارد اجباری عسل را اعمال نفوذ شرکت‌های تولیدکننده عسل دست‌ساز معرفی کرده‌است.
آسیب‌های ناشی از عدم رعایت استانداردهای تولید عسل طبیعی در ایران محدود به از دست رفتن سهم این کشور از بازارهای جهانی نیست، این روند همچنین باعث اشباع شدن بازارهای داخلی با عسل‌های تقلبی شده است.
یکی از زنبورداران اردبیلی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، با انتقاد از سیاستهای دولت در ارتباط با صنعت تولید عسل می‌گوید: «زنبورداری شغلی پر زحمت و سخت است. بسیاری از زنبورداران گاها تا ماه‌ها در دامنه کوهستان‌ها، دور از خانواده و در چادر زندگی می‌کنند تا عسلی طبیعی و مرغوب تولید کنند؛ اما نبود نظارت کافی باعث شده است، برخی افراد و شرکت‌ها عسل تقلبی را به شکلی وسیع وارد بازار کنند. مشتریان عسل نیز توان تشخیص عسل طبیعی و دست‌ساز را ندارند. این معضل هم سود تولیدکننده عسل طبیعی را کاهش داده و هم مصرف‌کننده را متضرر کرده است.»
این تولیدکننده عسل طبیعی، نبودِ حمایت‌های کافی از سوی دولت را مهمترین عامل رکود در بازار عسل ایران معرفی می‌کند: «عسل سبلان (ساوالان) محصولی بسیار مرغوب و برندی معتبر در سطح بین‌المللی است. دلیل این اعتبار تنوع گیاهی و آب و هوای مناسب دامنه کوهستان‌های سبلان برای زنبورداری است. اما حمایت نشدن تولیدکننده از طرف دولت مانع از استفاده مناسب از این ظرفیت شده است. تولیدکننده مجبور است شکری را که باید پس از هر برداشت عسل خالص و یا در زمستان برای تقویت و محافظت از زنبور استفاده کند، به قیمت آزاد بخرد. مکمل‌ها و داروهایی که برای مبارزه با آفت زنبور عسل استفاده می‌شود هم بسیار گران شده و دولت برای واردات این آفت‌کش‌ها ارز دولتی اختصاص نداده است. همچنین زنبورداران بیمه تامین اجتماعی و بازنشستگی ندارند، بیمه کندوها شامل همه آفت‌ها نمی‌شود، وام‌های کم‌بهره‌ای هم وجود ندارد که تولیدکننده عسل طبیعی در صورت متضرر شدن از آفت و یا برای توسعه دادن فعالیت‌هایش از آن استفاده کند.»
نبودِ استانداردهای لازم برای تولید عسل، نبودِ نظارت بر عرضه عسل‌های تقلبی و فقدان کارشناسانی که میزان و شکل استفاده از آفت‌کش‌ها را به زنبورداران آموزش دهند، کیفیت عسل تولید شده در ایران را کاهش داده است. برخی گزارش‌ها نیز از وجود فلزات سنگین و مواد شیمیایی در عسل تولید شده در ایران حکایت دارند.
زنبورداران می‌گویند قیمت بالای مکمل و آفت‌کش‌ها عاملی است که تولیدکنندگان عسل را مجبور به استفاده از داروهای ارزان‌قیمت کرده است. این داروها که عمدتا غیراستاندارد هستند، باعث باقی ماندن فلزات و مواد شیمیایی در داخل عسل می‌شود.
آلودگی ناشی از فعالیت صنایع و معادن، تخریب پوشش گیاهی، خشکسالی، قاچاق عسل، نبودِ آزمایشگاه مجهز برای تشخیص بیماری‌ها و آفات زنبور عسل و حمله پرنده‌های زنبورخوار به جمعیت زنبور عسل در برخی استان‌ها، از دیگر عواملی است که میزان و کیفیت عسل تولید شده در ایران را تحت تاثیر قرار داده است.
بر پایه آخرین آمارنامه منتشر شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۸، در سراسر ایران حدود شش میلیون و ۱۰۰ هزار کُلونی زنبور عسل (کندو) وجود دارد. عسل تولید شده در ایران نیز در همین سال، معادل ۱۱۲ هزار تن بوده است. همچنین در سال ۱۳۹۸ در مجموع حدود دو هزار و ۵۱۱ تن سایر محصولات جانبی شامل ژل رویال، گرده گل، موم و زهر زنبور عسل تولید شده است.
مدیر عامل صندوق حمایت از زنبورداری کشور در گفت‌وگو با رسانه‌ها با تایید خبر صفر شدن میزان صادرات عسل ایران گفته است: «در سال‌های ابتدایی دهه نود خورشیدی، ایران سالیانه پنج هزار تن عسل صادر می‌کرد که مقصد ۷۵ درصد عسل صادراتی ایران ترکیه بود.»
مقایسه آمارهای منتشر شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی با آمارهای «انستیتوی اقتصاد کشاورزی و توسعه سیاسی» ترکیه در سال ۲۰۱۹، نشان می‌دهد که ایران پس از کشورهای چین با ۴۴۴هزار تن و ترکیه با ۱۱۴هزار تن در رده سوم بزرگترین تولیدکنندگان عسل قرار داشته است. در این سال، کشورهای چین، آرژانتین و هندوستان در رده‌های اول تا سوم بیشترین صادرکننده عسل بوده‌اند. ایران در سال ۲۰۱۹، سهمی از بازار جهانی صادرات عسل نداشته است و ترکیه با پنج هزار و ۵۴۳ تن عسل صادراتی، در رده ۲۲ دنیا قرار گرفته است.
ترکیه نیز همچون ایران یکی از کشورهای دارای سابقه طولانی در تولید عسل است. با این وجود این کشور یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان عسل نیز هست. ترکیه برای تامین نیاز داخلی و تبدیل شدن به یکی از صادرکنندگان عسل در دنیا، در دو دهه گذشته میزان تولید عسل خود را حدود دو برابر افزایش داده است. در همین دوره تعداد کلونی‌های زنبور عسل (کندو) در این کشور نیز به هشت میلیون و ۱۲۸هزار عدد رسیده است، این میزان بیش از دو برابر سال ۲۰۰۱ میلادی است.
یکی از تولید کنندگان عسل در ترکیه معتقد است، برگزاری مستمر کارگاه‌های آموزش زنبورداری، دادن کندوی تشویقی زنبور عسل از سوی وزارت کشاورزی و جنگل‌داری به متقاضیان واجد شرایط، دادن وام‌های بلندمدت و کم‌بهره از سوی دولت و طبیعت بکر و کوهستانی این کشور، مهمترین دلایل افزایش میزان تولید عسل در ترکیه است.
«دیلان بیلگن» (Dilan Bilgen)، متولد استانبول و فارغ‌التحصیل رشته توسعه مهارت‌های کودکان است. او می‌گوید: «بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، به دنبال راهی برای دور شدن از شلوغی و آلودگی هوای استانبول بودم. به پیشنهاد یکی از دوستانم در یک دوره آموزش زنبورداری شرکت کردم و بعد از پایان دوره به روستای آبا و اجدادی‌ام (ارزروم) برگشتم، یک وام اشتغال‌زایی گرفتم و با ۴۰ کندویی که وزارت کشاورزی و جنگل‌داری در اختیار من گذاشت، زنبورداری را شروع کردم. اکنون بعد از گذشت حدودا چهار سال ۳۲۰ کندوی عسل دارم و هر سال بیشتر از چهار تن عسل طبیعی تولید می‌کنم.»
این زن کارآفرین اکنون در کنار تامین هزینه تحصیل دو خواهر خود، برای یک زن دیگر نیز اشتغال ایجاد کرده است. دیلان درباره شیوه مبارزه با آفت‌ها و بیماری‌های زنبور عسل می‌گوید: «خودم با تمیز نگه داشتن کندوها و یا گذاشتن موم در فریزر بیدهای مومخوار را از بین می‌برم. کارشناسان اداره کشاورزی و جنگل‌داری هم به صورت مستمر به مزرعه من سر می‌زنند. اگر بیماری و آفتی هم در کندوها ببینم، از آن نمونه‌برداری می‌کنم و به اداره کشاورزی و جنگل‌داری تحویل می‌دهم. آن‌ها آزمایشگاه‌های پیشرفته‌ای دارند که بعد از آزمایش نمونه‌ها، توصیه‌های لازم را برای خریدن داروها و یا مکمل‌ها به من می‌دهند.»
صنعت تولید عسل در ایران، یکی دیگر از قربانیان سیاست خارجی تنش‌زای جمهوری اسلامی و اعمال نفوذ مافیای اقتصادی در مکانیزم تصمیم‌گیری دستگا‌های دولتی است. صنعتی که پتانسیل گسترده‌ای برای ایجاد اشتغال، تولید ثروت و حتی ممانعت از مهاجرت روستاییان به شهرها دارد. زنبور عسل همچنین به دلیل گرده‌افشانی تاثیر زیادی در حفاظت از جنگل‌ها و افزایش محصولات کشاورزی دارد.
با این وجود سیاست‌گذاری نادرست دولت و حمایت نکردن از تولیدکنندگان عسل طبیعی، عدم تکمیل زنجیره تولید، بسته‌بندی و صادرات و نبود سرمایه‌گذاری کافی بر روی سایر محصولات زنبور عسل شامل ژل رویال، گرده‌ی گل، موم و زهر زنبور عسل، اقتصاد و محیط زیست ایران را از پتانسیل مناسب این صنعت محروم کرده است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر