زنان خبرنگاری که در افغانستان ماندند: «طالب‌ها پاسخ تماس‌های ما را نمی‌دهند»

بسیاری از خبرنگاران پس از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، کشور را ترک کردند؛ اما خالی شدن رسانه‌ها از روزنامه‌‌نگاران در خصوص زنان وجه دیگری هم دارد؛ آن‌هایی که در افغانستان مانده‌اند، اما بیشتر آنان از خانه‌های‌ خود به فعالیت‌های رسانه‌ای می‌پردازند. اگرچه بسیاری از آن‌ها به دلایل مختلف از جمله نگرانی‌های کارفرما یا خانواده، از ادامه فعالیت منع شده‌اند؛ ولی در نهایت، زنان خبرنگار هستند که تاوان روی کار آمدن طالب‌ها را می‌پردازند.
حضور زنان در رسانه‌ها با کاهش جدی روبه‌رو شده است. در آخرین آمار سازمان گزارش‌گران بدون مرز، تنها دو هفته پس از روی کار آمدن طالبان، از ۷۰۰ زن شاغل در رسانه‌ها، تنها ۱۰۰ نفر توانستند به فعالیت‌های رسانه‌ای خود ادامه دهند.

در این میان، «مرضیه» یکی از زنان خبرنگاری است که در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»‌ از ادامه فعالیت‌های خود در روزگار پس از طالبان می‌گوید. 

***

«مرضیه» به شرط محفوظ ماندن هویتش با «ایران‌وایر» گفت‌‌وگو کرد. او افشای هویت‌ خود را خطری برای ادامه فعالیت‌هایش می‌داند که حالا از تحریریه و استودیو به زیرزمین‌ها منتقل شده است. این خبرنگار که در یکی از رسانه‌های پرمخاطب فعالیت می‌کرد، حالا با محدودترین ابزار کار، سعی دارد همچنان به فعالیت‌های رسانه‌ای خود ادامه دهد. اما با روی کار آمدن طالب‌ها، ادامه خبرنگاری هم سخت‌تر شده است. 

مرضیه اگرچه در زیرزمین خبرنگاری می‌کند و همچنان دستمزد می‌گیرد؛ اما چشم‌انداز روشنی ندارد و می‌گوید طالب‌ها پس از تثبیت قدرت‌شان، کارفرماها را مجبور خواهند کرد که خبرنگاران زن را اخراج کنند. تامین معیشت خانواده چهار نفره مرضیه، همچنان بر عهده اوست و با گسترش فقر و گرسنگی در افغانستان، یکی از ترس‌های خانواده‌اش، بیکار شدن مرضیه است. 

این خبرنگار می‌گوید که طالب‌ها پاسخی به تماس‌های خبرنگاران زن نمی‌دهند: «برای طالبان عادی شده است که به تماس خبرنگاران زن پاسخ ندهند. من بارها و بارها با مسئولان مطبوعاتی طالبان تماس گرفتم؛ اما به من پاسخی ندادند. وقتی همکار مرد ما با آن‌ها تماس می‌گیرد، سریع جواب می‌دهند. چه امیدی برای تغییر ذهنیت طالبان در نسبت با کار زنان خبرنگار وجود دارد؟ هیچ. من هیچ امیدی ندارم که بتوانیم مثل مردان خبرنگار آزادانه به حرفه خود مشغول باشیم.» 

او به دوران پیش از حاکمیت دوباره طالبان اشاره دارد که با شوق و بدون ترس، در خیابان‌های کابل عکاسی و فیلمبرداری می‌کرد: «الان نمی‌توان از مناطق پر ازدحام فیلم گرفت. دلم می‌خواست می‌توانستم از تظاهرات‌ و تجمعات زنان علیه طالبان عکس و ویدیو بگیرم؛ اما با شناختی که از طالب‌ها دارم، منصرف شدم. طالبان به هیچ‌کس رحم ندارند و همچنان با زنان مخالف هستند. از دید طالب‌ها، زن خوب، زنی است که پایش را از خانه بیرون نگذارد.» 

پس از تسلط طالبان بر افغانستان، چندین نوبت تظاهرات و تجمعات اعتراضی زنان شکل گرفت و آن‌ها مطالبه ادامه تحصیل و شغل را فریاد زدند. در این میان، خبرنگارانی هم بودند که مورد ضرب و شتم طالب‌ها قرار گرفتند. بنا به اظهارات کمیته مصونیت خبرنگاران افغانستان، طالب‌ها تاکنون هیچ موردی از اعمال خشونت علیه خبرنگاران را بررسی نکرده و پاسخ‌گو نبوده است. 

مرضیه حالا در پی تهیه مستندی پیرامون وضعیت زنان پس از روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان است. او همواره مردی را به عنوان محرم همراه خود دارد تا طالب‌ها به او شک نکنند: «‌تمام ویدیوهای مورد نیازم را با گوشی موبایل و از داخل تاکسی گرفته‌ام. الان مثل سابق یک زن خبرنگار نمی‌تواند آزادانه در سطح شهر با دوربین فیلمبرداری حرکت کند. از طرفی، طالب‌ها به زنان نه مصاحبه می‌دهند و نه حاضرند مقابل دوربین‌شان حضور داشته باشند. برای همین گفت‌وگو با مقامات محلی طالبان را هم به خبرنگار مرد واگذار کردم تا در مصاحبه حضور نداشته باشم.»‌

او در ادامه صحبت‌هایش به خروج کنش‌گران و خبرنگاران زن از افغانستان اشاره می‌کند: «بیشتر زنان خبرنگاران بعد از آمدن طالبان کشور را ترک کرده‌اند. من و چند زن خبرنگار دیگر مانده‌ایم که در کابل با رسانه‌ها همکاری داریم. اما به هیچ‌عنوان حس آزادی در کار و پوشش را نداریم و روز به روز هم این عرصه فعالیت بر ما تنگ‌تر می‌شود.» 

مرضیه هم مثل بسیاری از زنان خبرنگار دیگر که در افغانستان مانده‌اند و با همه سختی‌ها به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند، چشم‌اندازی نسبت به آینده‌ حتی نزدیک هم ندارد. او در هراس است که همین اندک فعالیت را هم از دست بدهد و ناچار به خانه‌نشینی شود. در کنار تمامی بحران‌هایی که شهروندان افغانستان را تهدید می‌کند، خالی شدن رسانه‌ها از زنان، یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی است که جامعه مدنی و رسانه‌ای و به تبع از آن، افغانستان متحمل خواهد شد.