مرور رسانه‌ها؛ جام جم و قدرت‌نمایی پوشالی

یکی از تاکتیک‌های موثر پروپاگاندا، بازی با احساسات مخاطبان است. در این تاکتیک رسانه‌ها با تمرکز بر احساسات مخاطبان همچون ترس، امید، ناامیدی، خشم و هیجان می‌کوشند، قلب و ذهن مخاطب را به سمت هدف مورد نظر سوق دهند. ضمن اینکه هدف آن‌ها از برانگیختن احساسات مخاطبان، گرفتن قدرت تفکر انتقادی آن‌هاست. 

***

به این گزارش جام جم آنلاین که روز ۲۵آبان۱۴۰۰ با تیتر «آمریکا نمی‌تواند نیروی دریایی ایران را دست‌کم بگیرد» منتشر شده است، دقت کنید. جام جم مدعی است، نشریه «نشنال اینترست» در این گزارش با اشاره به خنثی شدن دزدی دریایی اخیر آمریکا از نفتکش ایرانی در دریای عمان، به بررسی قدرت نیروی دریایی ایران پرداخته و نوشته است:

• قدرت نیروی دریایی ایران در سطحی است که قادر است با نیروی دریایی آمریکا مواجه شود.
• تهران توانسته است آمریکا را با تئاتری که دوست دارد از آن کناره‌گیری کند، درگیر کند و این کار را هم با به کارگیری نیرو‌های دریایی سبک با هزینه کم انجام داده است.
• ایران باعث شده ابرقدرت جهان بهای گزافی بابت کاری که مایل به انجام آن نیست، بپردازد و منابع مالی آن‌ها را برای حضور در درگیری‌های دیگر از بین ببرد.
• ایران می‌تواند با استفاده از نیرو‌های سبک مانند موشک‌های زمینی و هواپیما‌ها و قایق‌های تندرو قدرت خود را نشان دهد. این اقدامات، نیروی دریایی آمریکا را در خطر نگه می‌دارد.

جام جم علاوه بر تاکتیک «بازی با احساسات مخاطبان برای کنترل افکار آن‌ها»، در این گزارش به تاکتیک دیگری هم متوسل شده است. ما می‌دانیم که فیک‌نیوز یا اخبار جعلی، محدود به اخبار دروغ نیست، هر داستان ساختگی، غیرواقعی، بدون منبع و حتی پروپاگاندا و دیس‌اینفورمیشن (ارائه عامدانه یا ناآگاهانه اطلاعات گمراه‌کننده) هم خبر جعلی خوانده می‌شود. اما جام جم اینجا از تاکتیک منبع نمایشی نیز استفاده کرده است.

در نگاه اول به نظر می‌رسد که این مطلب منبع دارد و منبع آن نیز معتبر است. جام جم مدعی است که اطلاعاتی در خصوص قدرت نیروی دریایی ایران به نقل از نشریه نشنال اینترست منتشر می‌کند، ولی این رسانه هیچ لینکی به منبع اصلی نمی‌دهد. نه تنها لینک منبع را به مخاطب ارائه نمی‌کند، بلکه نمی‌گوید این مقاله در چه روزی و توسط چه کسی به رشته تحریر درآمده است، فقط از نام «نشنال اینترست» برای معتبر جلوه کردن گزارش خود استفاده می‌کند. از منظر سواد رسانه‌ای، تا همین‌جا، برای جعلی و پروپاگاندا خواندن گزارش جام جم کافی است، اما این پرسش اصلی کماکان باقی است:

آیا چنین گزارشی در نشریه نشنال اینترست وجود دارد؟

نگاهی به نشریه نشنال اینترست نشان می‌دهد که این نشریه طی روزها و هفته‌های اخیر ده مطلب، در خصوص ایران، به این شرح، منتشر کرده است:

• Why Iran's Army Makes it a Regional Power (Even if it Is Poorly Armed)

• How Would the S-400 Impact Iran's Defense Capabilities?

• The U.S. Navy Doesn't Need to Fret Too Much About Iran

• Is the Iran Nuclear Deal Dead Without a U.S. Guarantee?

• Iran's Missile Boats Have 1 Job: Harass the U.S. Navy in the Persian Gulf

• Iran Claims it Warned Off U.S. Drones (Or Is Tehran Lying?)

• America Almost Went to War With Iran in the 1990s

• Iran Is a Threat, But Is Far From Being a Regional Hegemon

• Could America Cause Regime Change in Iran?

• Will Helping Iran Fight Coronavirus Break the Diplomatic Deadlock?

در ده مقاله‌ای که نشریه نشنال اینترست در ماه نوامبر در خصوص ایران منتشر کرده، هیچ کدام از ادعاهای جام جم موجود نیست، بلکه برعکس نویسندگان این نشریه، معتقدند که قدرت نیروی دریایی ایران را نباید چندان جدی گرفت. آن‌ها ایران را یک تهدید برای منافع آمریکا می‌دانند؛ ولی اعتبار چندانی برای قدرت نظامی ایران، خصوصا قدرت دریایی ایران قائل نیستند. 

هیچ کدام از این ده مقاله اشاره‌ای به «خنثی شدن دزدی دریایی اخیر آمریکا از نفتکش ایرانی در دریای عمان» ندارند، یا حداقل نگارنده هیچ اشاره‌ای در این مقالات به این موضوع نیافت. (خنثی شدن دزدی دریایی آمریکا از نفتکش ایرانی در دریای عمان ادعایی است که پیش‌تر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی آن را مطرح کرده است.)

در واقع حتی اگر در جایی از این ده مقاله بر قدرت نظامی ایران تاکیدی صورت گرفته، بلافاصله در پاراگراف بعد این قدرت ضعیف‌تر از آنی تصور شده که بتواند خطری جدی برای آمریکا باشد. این همان تاکتیکی است که در اخبار جعلی زیاد کارکرد دارد، یعنی منتشر کردن بخشی از واقعیت، نه همه واقعیت. رسانه‌های حکومتی می‌کوشند با پنهان کردن بخشی از واقعیت، تنها بر آن بخشی تکیه کنند که می‌تواند منافع حکومت را تامین کند. به همین دلیل است که گاهی پروپاگاندا و اخبار جعلی کاملا بر اخبار دروغ استوار نیست، بلکه بر پنهان‌کاری و مخفی کردن همه واقعیت از مخاطب صورت می‌گیرد. این درست کاری است که این روزها رسانه‌های حکومتی در خصوص اخبار مواجهه نیروهای نظامی با نیروهای آمریکایی منتشر می‌کنند. آن‌ها برای باورپذیر شدن گزارش جعلی خود، از عناوین نشریات خارجی استفاده می‌کنند تا ما را بفریبند.

پس برای محافظت از خود و اطرافیان در برابر پروپاگاندا و اخبار جعلی باید با نگاه انتقادی به اخبار رسانه‌های حکومتی برخورد کنیم و همواره از خود بپرسیم منبع خبر، نویسنده خبر، رسانه منتشر کننده خبر کیست و اخبار را با چه هدفی منتشر و چه بخش‌هایی از واقعیت را از ما پنهان می‌کنند.