نوای گیتار زیر سلطه طالبان در افغانستان

دانیال دایان؛ شهروندخبرنگار

آوازخوانی و صدای موسیقی در حکومت طالبان ممنوع است. حالا سه ماه از سلطه طالب‌ها بر افغانستان می‌گذرد و آن‌ها هیچ تعاملی با اهل موسیقی نداشته‌اند. زنان اهل موسیقی در این میان هم به خاطر حرفه و علاقه‌ خود زیر فشار هستند، هم جنسیت‌ ایشان عاملی برای اعمال محدودیت‌های بیشتر است. شوق به هنر موسیقی اما خاموش‌شدنی نیست؛ بزم‌های مخفیانه گرم شده است و بسیاری از نوازندگان زن، پنهانی می‌خوانند و می‌نوازند. آن‌ها ادامه فعالیت‌ خود را مبارزه با تفکر طالبانی و حذف زنان از عرصه کنش‌گری و آموزش می‌دانند. مثل «مرجان وفا» که بی‌پروا از تهدیدها، در حالی‌که ادامه تحصیل در دانشگاه بر او ممنوع شده است، مخفیانه گیتار می‌نوازد.

***

زندگی برای زنان افغانستانی روز به روز سخت‌تر می‌شود، طالبان آن‌ها را از ادامه اشتغال و حتی گشت‌وگذار در سطح شهر با پوشش دل‌خواه‌ خود محروم کرده‌اند. بسیاری از زنان خانه‌نشین شده‌اند و گروهی از آن‌ها کشورشان را ترک کرده‌اند. موسیقی که می‌توانست التیام و شادی‌آفرین باشد، هم حالا ممنوع شده است و آوازخوان‌های زن، قشری از جامعه هستند که یا خانه‌نشین شده‌اند یا کشورشان را ترک کرده‌اند. 

«مرجان وفا» دو سال پیش، بی‌خبر از تسلط دوباره طالب‌ها بر حیات خود، با شوق بسیار گیتاری خرید و از طریق شبکه‌های اجتماعی نواختن آموخت تا بالاخره معلمی ایرانی پیدا کرد که با سقوط افغانستان به‌دست طالبان در ۱۵ آگوست سال جاری، او نیز از ادامه آموزش مرجان، به خاطر ترس از طالب‌ها، منصرف شد. 

او در گفت‌وگو با «ایران وایر» از عشق به موسیقی و ممنوعیت آن زیر سلطه طالبان گفت: «نواختن گیتار، با تارهای ظریف به من حس رهایی از محدودیت می‌دهد. روزی که هرات به دست طالبان سقوط کرد، پدرم گیتار را مخفی کرد تا در صورت بازرسی خانه‌به‌خانه طالب‌ها، چشم آن‌ها به گیتار من نیفتد و برای ما مشکلی خلق نشود. حالا سه ماه شده است که در خانه بیکار هستم و منبعی برای درآمد ندارم و نمی‌توانم مصارف [هزینه] اینترنت را تامین کنم.» 

او در ادامه به نگرانی خانواده‌اش از ادامه فعالیت‌های خود پرداخت: «پدر من از تندروان دینی خیلی ترس داشت و به من تذکر می‌داد که احتمالا آن‌ها برایم مشکل ایجاد خواهند کرد. پدرم بارها به من توصیه کرد که هر وقت از افغانستان خارج شدی، آزادانه موسیقی کار کن؛ چرا که تندروان دینی موسیقی را حرام می‌دانند.» 

نخستین دوره حکومت طالبان بر افغانستان که به نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ میلادی برمی‌گردد، همین روال حاکم بود. آن‌ها با موسیقی میانه خوبی نداشتند و تمامی ابزارآلات موسیقی را تخریب می‌کردند. بسیاری از اهالی موسیقی ناچار به ترک وطن‌ خود شده بودند. تاریخ انگار که در حال تکرار است، با این تفاوت که حالا زنان و کنش‌گران، دست از ادامه فعالیت نکشیده‌اند؛ حتی اگر مخفیانه، اما در تلاش هستند تا دستاوردهای خود را حفظ کنند. 

مرجان در روایت‌های خود به روزهای پیش از حاکمیت دوباره طالبان برمی‌گردد: «قبلا بدون محدودیت با پوشش دل‌خواه در هرات قدم می‌زدم. اما حالا باید چادر نماز بپوشم و ماسک بزنم تا هویتم افشا نشود. متاسفانه نه حق کار داریم و نه آموزش؛ آزادی ما زنان، از روز حکومت دوباره طالبان سلب شده است. حتی الان هم خانواده‌ام از ترس طالبان به من توصیه می‌کند که کم‌تر از خانه بیرون بروم. بعضی اوقات به آن‌ها حق می‌دهم که نسبت به من سخت‌گیری داشته باشند.» 

او یکی از تظاهرکنندگان تجمعات زنان علیه محدودیت‌های وضع شده توسط طالبان بوده است و می‌گوید طالب‌ها برخی از معترضان را تحت تعقیب قرار داده است. همین مساله بر نگرانی‌های او افزوده است. به گفته این هنرمند، در شرایط فعلی حتی نوشتن محتوای انتقادی در حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی می‌تواند او را به خطر بیندازد: «حس می‌کنم تنها حق زنده ماندن دارم و نمی‌توانم حتی از آزادی بیان استفاده کنم. طالبان ما را از همه‌چیز محروم کرد و می‌کند. من آرزو داشتم در کنار یادگیری گیتار، بر آوازخوانی تمرکز کنم؛ اما این رویا به کابوس تبدیل شد. در شرایط فعلی زنان افغانستان مستقل نیستم و برابری حقوقی با مردان ندارند.» 

«معروف خوش‌نواز» از هنرمندان سبک موسیقی فولکلور هرات در گفت‌وگو با ایران‌وایر از اشتیاق زنان برای یادگیری موسیقی پیش از سلطه مجدد طالبان بر افغانستان گفت: «دختران بسیاری نزد من آمدند تا موسیقی یاد بگیرند. اما پس از حاکمیت دوباره طالبان، درخواست آن‌ها را نپذیرفتم؛ چون اگر قبول می‌کردم هم خودم و هم دختران مورد تهدید قرار می‌گرفتیم.» 

بسیاری از شهروندان افغانستان از جمله افرادی که برای این گزارش با ایران‌وایر گفت‌وگو کردند، باور دارند که خروج ناگهانی نیروهای بین‌المللی از کشورشان، باعث شده است که دستاوردهای دو دهه اخیر آن‌ها به خطر بیفتد؛ خصوصا زنان که حالا بیشترین تاوان این معامله را می‌دهند.