شکست در تهران، اختلاف در وین؛ رابطه ایران و آژانس به کجا می‌رسد؟

دومین سفر «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران از زمان روی کار آمدن «ابراهیم رئیسی» به عنوان رییس جمهوری، بدون دیدار با او و پس از یک ملاقات تشریفاتی با «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه کشور پایان یافته است. 

جلسه اصلی گروسی در تهران با «محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی ایران بود اما از اظهارات دو طرف مشخص است که نه تنها توافق پایداری برای حل و فصل اختلافات پرتعداد به دست نیامده بلکه ادامه وضع موجود در حال فعال کردن آتشفشان روابط دو طرف است. گروسی حتی اظهارات اسلامی در تهران را هم عملا تکذیب کرده است. ماجرای سفر گروسی به تهران چیست؟

***

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته سفر او به تهران در میانه اجلاس «شورای حکام» و پیش از آغاز مذاکرات اتمی بین ایران و امریکا، بی نتیجه بوده و ثمری در پی نداشته است.

سفر «رافائل گروسی» به تهران ساعاتی پس از شروع جلسه فصلی هیات مدیره یا شورای حکام آژانس آغاز شد که طی آن، مدیرکل باید در وین حضور داشت اما انجام این سفر در این مقطع، خود نشان دهنده یک وضعیت غیرعادی در روابط جمهوری اسلامی و آژانس است. 

گروسی پایان روز اول و کل روز دوم اجلاس شورای حکام را در تهران با ملاقات با «محمد اسلامی» و «حسین امیرعبداللهیان» سپری کرد.

از لحن او و میزبانانش مشخص بود که در پایان این سفر نباید منتظر توافقی بین جمهوری اسلامی و آژانس بود. گروسی در بازگشت از تهران، در اظهاراتی صریح و تا حدی بی سابقه، گفته‌های محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران را که ادعا کرده بود با آژانس توافق شده است تا برخی از سوالات از ایران را کنار بگذارد، رد کرد.

رافائل گروسی هفته قبل از شروع جلسه شورای حکام، تازه‌ترین گزارش خود درباره اقدامات اتمی جمهوری اسلامی را تحویل ۳۵ کشور عضو شورا داده بود. در این گزارش، بار دیگر از ناتوانی آژانس در اجرای وظایف ضروری آن در ایران ابراز نگرانی شده و بالا رفتن ذخایر اورانیوم غنی شده ایران در سطوح ۵، ۲۰ و ۶۰ درصدی به اطلاع اعضا رسیده است. 

مدیرکل آژانس در این گزارش از نبود نظارت‌های کافی بر برنامه اتمی جمهوری اسلامی و بی پاسخ ماندن ابهامات آژانس درباره منشا اورانیوم کشف شده در برخی از مراکز مخفی شده ایران سخن گفته است.

شورای حکام در پایان جلسه این هفته باید به گزارش مدیرکل واکنش نشان دهد. پس از این نشست هم قرار است مذاکرات غیرمستقیم جمهوری اسلامی و ایالات متحده برای احیای توافق هسته‌ای «برجام» در وین آغاز شود. بنابراین، واکنش شورای حکام می‌تواند بر فضای حاکم بر مذاکرات اتمی هم تاثیر بگذارد.

رافائل گروسی در این شرایط برای حل اختلافات و دیدار با رییس سازمان انرژی اتمی، عازم تهران شد و به درخواست خودش با وزیر خارجه هم ملاقات کرد. 

محمد اسلامی پس از پایان ملاقات با گروسی، اعلام کرد که دو طرف بر ادامه مذاکرات برای حل و فصل اختلافات توافق کردند. معنی چنین اظهاراتی این است که اختلافات اصلی حل نشده باقی مانده‌اند و فوری‌ترین درخواست مدیرکل که از سرگیری نظارت‌های ضروری در ایران بود، مورد موافقت جمهوری اسلامی قرار نگرفته است.

در حالی که مدیرکل های آژانس در سفر به تهران در سال‌های گذشته با رییس جمهوری هم ملاقات می‌کردند، گروسی بدون دیدار با «ابراهیم رئیسی»، تهران را ترک و اعلام کرد که در بازگشت از ایران به اتریش در فرودگاه وین درباره سفرش به تهران توضیح خواهد داد. اما به ناگهان کنفرانس خبری او هم به روز بعد موکول شد؛ اقدامی که نشان می‌دهد مذاکرات بین دو طرف حتی پس از پایان سفر گروسی هم ادامه داشته و او کنفرانس خبری خود را با امید به دست آمدن توافقی با جمهوری اسلامی، به عقب انداخته است.

مدیرکل آژانس حدود ۱۴ ساعت پس از بازگشت از ایران، در یک کنفرانس خبری در وین اعلام کرد که مذاکراتش در تهران بدون نتیجه باقی مانده‌ و دیدارهایش با مقام‌های جمهوری اسلامی نتیجه‌بخش نبوده‌اند.

او بدون این که صراحتی به خرج دهد، در سومین روز جلسه فصلی شورای حکام گفت انتظار دارد از جمهوری اسلامی خواسته شود به همکاری کامل با بازرسان بازگردد چرا که آژانس قادر نیست تضمین کند که از همه فعالیت‌های اتمی ایران مطلع است. 

گروسی از این که در ماه‌های اخیر امنیت بازرسان آژانس در ایران تامین نبوده است، گلایه کرد. بر اساس گزارش‌ها، در ماه‌های اخیر دست‌کم یک بازرس زن آژانس در ایران مورد آزار و اذیت قرار گرفته است.

پس از پایان سفر رافائل گروسی به تهران، گرچه او حاضر نشد هیچ اطلاعات جزیی از محتوای مذاکراتش ارایه دهد اما به طور غیر رسمی مشخص شده که جمهوری اسلامی به او پیشنهاد کرده است اجازه می‌دهد دوربین‌های نظارتی آژانس در مرکز اتمی کرج که مربوط به ساخت ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم هستند، دوباره نصب شوند و کارت حافظه جدیدی هم بر روی دوربین‌های قدیمی گذاشته شود. ولی شرط ایران این است که که در برابر، آژانس از سوالات خود در مورد منشا اورانیوم کشف شده در برخی از مکان‌های مخفی شده از آژانس بگذرد و آن را مختومه کند.

روابط ایران و آژانس بار دیگر به دوران کشمکش‌های خود در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی بازگشته اما در این میان واکنش شورای حکام تعیین کننده است. این شورا می‌تواند با صدور قطع‌نامه‌ای، الزاماتی مثل اجبار به بازرسی به ایران را تحمیل کند؛ موضوعی که جمهوری اسلامی تمایلی به انجام آن ندارد.