چه موضوعاتی از دید ایران باید در پیش نویس توافق وین تغییر کند؟

مذاکرات غیرمستقیم بین جمهوری اسلامی و ایالات متحده  پس از پنج ماه وقفه که به دلیل تغییر دولت ایران بود، از ۸آذر۱۴۰۰ در وین آغاز می‌شود. در شش دور قبلی مذاکرات که بهار امسال برگزار شد، طرف‌ها به پیش‌نویس‌های لازم برای توافق رسیده بودند؛ اما آیت‌الله «علی خامنه‌ای» به شکل غیرمنتظره‌ای آن را رد کرد. در دور هفتم از دید جمهوری اسلامی چه چیز باید در این پیش‌نویس تغییر کند؟
***

طی شش دور مذاکرات غیرمستقیم در وین تهران و واشنگتن مذاکره‌کنندگان به پیش‌نویسی از توافق رسیده بودند که در صورت موافقت آیت‌الله علی خامنه‌ای، به رفع تحریم‌های مهم اقتصادی منجر می‌شد و برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را دوباره مهار می‌کرد.

در حالی که «حسن روحانی» می‌گفت دولت او قادر است به تحریم‌های آمریکا پایان دهد، در دیداری تلخ با اعضای دولت، آیت‌الله خامنه‌ای اعلام کرد: «طرف غربی بر شرطی در متن مذاکرات اصرار دارد که این شرط بهانه‌ای برای مداخلات بعدی غربی‌ها شود.» مذاکرات متوقف و به دولت «ابراهیم رئیسی» سپرده شد. «عباس عراقچی» مذاکره‌کننده ارشد اتمی تغییر کرد و جای او به «علی باقری کنی» به عضوی از خانواده رهبر جمهوری اسلامی داده شد. «کاظم غریب‌آبادی» سفیر جمهوری اسلامی در آژانس که از چهره‌های سیاسی نزدیک به رئیسی است، پستی در قوه قضاییه گرفت و از تیم مذاکره‌کننده کنار رفت.

در وین هم اکنون چهار متن به عنوان پیش‌نویس توافق آماده است. یک متن مربوط به اقداماتی که جمهوری اسلامی باید در برنامه اتمی خود انجام دهد، متن دوم درباره تحریم‌هایی که ایالات متحده باید رفع کند، متن سوم درباره شیوه اجرای توافق است و متن چهارم بیانیه مشترکی است که در روز اعلام توافق منتشر می‌شود. به گفته غریب‌آبادی، آیت‌الله خامنه‌ای هفت ایراد کلی به این متون دارد:

۱- در پیش‌نویس بیانیه مشترک، کل توافق اتمی مشروط به انجام گفت‌وگوهای آتی در مورد مسائل منطقه‌ای و برنامه موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شده است. رفع برخی تحریم‌ها و همچنین خروج نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه‌های تروریستی خارجی در این پیش‌نویس آمده است. 

خامنه‌ای مذاکره درباره برنامه موشکی را «خط قرمز» خوانده و یک بار هم با آمریکا درباره عراق مذاکره کرده و گفته جمهوری اسلامی تمایلی به تکرار آن ندارد. بنابراین پیش‌نویس بیانیه مشترک یکی از موارد اختلاف عمده است.

۲- جمهوری اسلامی می‌خواهد که آمریکا تحریم داخلی خود در تحریم تسلیحاتی ایران را لغو کند. این تحریم مربوط به دوره ریاست‌جمهوری «رونالد ریگان» و پس از انفجار در مقر تفنگ‌داران دریایی آمریکا در بیروت است و ارتباطی با برنامه اتمی ندارد. 

اصولا رفع چنین تحریمی از جمهوری اسلامی به معنی تغییر سیاست کلی و عمده ایالات متحده در برابر جمهوری اسلامی است که در حال حاضر موضوع مذاکرات نیست. این درخواست مربوط به پیش‌نویس اقدامات آمریکا است و ایالات متحده پس از پایان دور ششم مذاکرات وین گفته حاضر به پذیرش درخواست ایران نیست.

۳- رفع تحریم از ۵۰۰ فرد و نهاد ایرانی که تحریم آن‌ها ارتباطی با برنامه اتمی جمهوری اسلامی ندارد، یکی دیگر از خواسته‌های آیت‌الله خامنه‌ای است. این افراد به دلیل نقض حقوق بشر یا پول‌شویی یا ارتباط با اقدامات بی‌ثبات‌کننده در منطقه تحریم شده‌اند. این موضوع هم مربوط به پیش‌نویس اقدامات ایالات متحده است.آمریکا می‌گوید مذاکرات مربوط به توافق هسته‌ای است و تحریم این افراد ارتباطی با برجام ندارد.

۴- در بخش پیش‌نویس مربوط به اقدامات آمریکا، جمهوری اسلامی می‌خواهد دولت «جو بایدن» تضمین دهد که دولت‌های بعدی ایالات متحده از توافق برجام خارج نخواهند شد. 

دولت بایدن می‌گوید مطابق قانون اساسی قادر نیست دولت‌های پس از خود را ملزم و متعهد به چنین اقدامی کند و اگر حتی چنین تضمینی هم بدهد، دولت‌های بعد از او تعهدی به اجرایش ندارند. درخواست تضمین را خود آیت‌الله خامنه‌ای چند بار در سخنرانی‌های عمومی مطالبه کرده و یکی از موارد اختلاف جدی است.

۵- جمهوری اسلامی خواهان دریافت خسارات بابت خروج آمریکا از برجام و وارد شدن ضرر و زیان‌های حاصل از تحریم مجدد اتمی است. ایران از این بابت به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه هم شکایت کرده و به موفقیت‌های ابتدایی رسیده است.

 در صورت احیای برجام، پرونده شکایت در لاهه بلاموضوع می‌شود و امکان دریافت خسارات با حکم دیوان لاهه منتفی خواهد بود. جمهوری اسلامی می‌خواهد قبل از اینکه شکایتش در لاهه بی‌اثر شود، آمریکا قبول کند که در برابر زیان‌های مالی ناشی از خروج دولت ترامپ از برجام، به ایران خسارت بدهد.

۶- آمریکا و سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان از جمهوری اسلامی می‌خواهند که ماشین‌های جدید غنی‌سازی اورانیوم را دوباره جمع‌آوری و به انبار منتقل کند؛ اما ایران می‌گوید حاضر به این اقدام نیست. این از موضوعاتی است که در پیش‌نویس توافق مربوط به اقدامات اتمی ایران آمده است. به نظر می‌رسد که امکان تفاهم در این بخش راحت‌تر از اختلافات دیگری باشد که پیش‌تر به آن اشاره شد.

۷- آیت‌الله خامنه‌ای از آمریکا خواسته تا پس از انجام توافق به جمهوری اسلامی فرصت دهد رفع تحریم‌ها را عملا امتحان کند و در صورتی که از آن رضایت داشت، تعهدات اتمی خود را انجام دهد.

 ایالات متحده در پیش‌نویس توافقی که در بهار ۱۴۰۰ به دست آمد موافقت کرده که دو روز به جمهوری اسلامی برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها فرصت بدهد. ایران این زمان را «تشریفاتی» و بی‌فایده خوانده است. گرچه اختلاف در این زمینه وجود دارد؛ اگر سایر موارد اختلاف حل و فصل شود، احتمالا این موضوع به شکل مرضی‌الطرفینی قابل توافق باشد.

علی‌رغم پیشرفت در این بخش‌ها و مشخص شدن بن‌بست‌های هفت‌گانه که توضیح داده شد، دولت ابراهیم رئیسی می‌گوید می‌خواهد از ابتدا مذاکره کند و این پیش‌نویس را کنار بگذارد. حتی روسیه که جمهوری اسلامی امید بسیاری به حمایت‌های آن دارد با این پیشنهاد مخالفت کرده است. شروع مذاکرات وین، نشان می‌دهد که اولین خواسته دولت رئیسی که مذاکره از نقطه صفر است، چقدر موفقیت‌آمیز است.

ایالات متحده اعلام کرده است که چیزی بیشتر از آنچه در بهار ۱۴۰۰ به ایران داده نخواهد داد و جمهوری اسلامی هم نمی‌تواند ‌‌از آنچه که تا با آن موافقت کرده عقب‌نشینی کند. اختلافات ایران و آژانس به نقطه طوفانی خود نزدیک شده و ناامیدی قدرت‌های جهانی از احیای توافق برجام می‌تواند به سرعت جمهوری اسلامی را به بحران بین‌المللی تازه‌ای بکشاند. 

هفته دوم آذر ۱۴۰۰ یکی دیگر از دوره‌های سرنوشت‌ساز در پرونده ۲۰ ساله اتمی جمهوری اسلامی و برای مقام‌های تهران است که ایران را دارنده رکورد تحریم در جهان کرده‌اند.