نه! واکسن‌های کووید-۱۹ رنگِ قرمز خون را تغییر نمی‌دهند

فعالان جنبش ضد واکسن اخیرا مدعی شده‌اند که واکسن‌های کووید-۱۹ رنگِ قرمزِ خون را تغییر می‌دهند؛ ادعایی بی‌اساس اما ترسناک، چراکه پروتئینی که رنگِ خون را قرمز می‌کند و هموگلوبین نام دارد، به اعضای حیاتی بدن اکسیژن می‌رساند و کمبود آن می‌تواند باعث ضعف و خستگی، و در برخی موارد حاد، موجب مرگ شود.

خوشبختانه هیچ سند علمی این ادعا را تایید نمی‌کند که واکسن‌های کووید-۱۹ موجب نابودی هموگلوبین یا کاهش میزان اکسیژن خون می‌شوند؛ نه در تحقیقاتِ علمیِ صورت گرفته و نه در گزارش‌های سازمان‌های ناظر که مرتب منتشر و به‌روز می‌شوند، به چنین عارضه‌‌ای جانبی‌ اشاره نشده است. این شایعه از کجا نشات گرفته است؟ و واقعیت چیست؟

فعالان جنبش ضد واکسن‌ مدتی است که می‌گویند واکسن‌های کووید-۱۹ رنگِ خون را عوض می‌کنند. در سپتامبر گذشته، عکسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که واکنش‌های فراوانی را نیز به همراه داشت؛ عکس، ظاهرا، دو کیسه‌ی خون با دو رنگِ متفاوت را نشان می‌داد و در توضیح آن آمده بود: «چپ در برابر راست = واکسینه نشده در برابر واکسینه شده». این پُست نه به‌ صراحت، بلکه به‌طور ضمنی مدعی می‌شد که در نتیجه‌ واکسیناسیون، رنگ خون تغییر کرده است.   

نادرستیِ این ادعا را بسیاری اثبات کرده‌اند؛ از جمله انجمن «فول فکت» (Full Fact) که جزء شناخته‌شده‌ترین نهادهای راستی‌آزمایی در بریتانیا است. سازمان «خون و پیوند سرویس سلامت همگانی» نیز که اهدای خون در بریتانیا را سامان‌دهی می‌کند، اعلام کرده که تفاوت‌های رنگی در خون پدیده‌‌ای کاملا طبیعی است و هیچ تغییر خاصی که ناشی از واکسیناسیونِ اهداکننده باشد، شناسایی نشده است.  

تازه‌ترین مطلبی که درباره این شایعه‌ ترسناک منتشر شده، ویدیویی است که وب‌سایت آمریکایی «اینفو-وارز» (InfoWars) که به دروغ‌پراکنی مشهور است، در اواخر ماه اکتبر منتشر کرده است. در این ویدئو، پزشکی آمریکایی به‌نام «ریچارد فلمینگ» که «سازمان دارو و غذا» در آمریکا او را به جرم چند مورد تقلب و تجویز روش‌های درمانیِ جعلی از طبابت منع کرده است، مدعی می‌شود که خون همکارش، دکتر «کوین مک‌کِرن»، را مورد آزمایش قرار داده است. 

«فلمینگ» می‌گوید که مشاهدات وی از این حکایت دارند که گلبول‌های قرمز به صورتی یا سفید تغییر رنگ داده‌اند و شکل‌ آن‌ها نیز بر اثر واکسن «فایزر» عوض شده است. او تصاویر میکروسکوپیِ گلبول‌های قرمز را بزرگ کرده و به نمایش گذاشته است. هدف نشان دادن تاثیر واکسن بر خون است. در برخی تصاویر که به گفته وی با «سرم سالین» ترکیب شده‌اند، خبری از تاثیر واکسن نیست. 

از دیدِ خواننده معمولی، تصاویر و تحقیقات «فلمینگ» شاید قانع‌کننده به‌نظر بیایند، اما پزشکان و دانشمندان را نمی‌تواند مجاب کنند. نتیجه‌ تحقیقات او در مجله‌ علمیِ معتبری که مقالات آن مورد ارزیابی داوران قرار می‌گیرد، منتشر نشده است؛ و این روشی معمول و استاندارد برای تعیین میزان اعتبار علمی یک مقاله است. نتایجِ تحقیقاتِ «فلمینگ»، بدون آن‌که مورد تایید کارشناسان قرار بگیرد، در یک پلتفرم عمومی که به تبلیغ و ترویج نظریه‌های توطئه مشهور است، منتشر شده است. بنابراین، تحقیقات وی حتی اگر به‌نظر کامل بیایند، قابل اعتماد نیستند. 

از آن سو، تحقیقات علمی که از مرحله داوری گذشته‌اند، از این حکایت دارند که واکسن‌های «فایزر»، «مدرنا»، «آسترازنکا»، «سینوواک» و «سینوفارم» موثر و بی‌خطر‌ند. 

دکتر «کریستینا جانگ»، پزشک ساکن نیویورک، ویدیوی «فلمینگ» را «یک نمونه بارز از شبه‌علم» توصیف می‌کند و می‌گوید: «سایت اینفو-وارز یک پدیده آزمایشگاهی را در محیط کشت به نمایش گذاشته که در جریان آن، گلبول‌های قرمز تغییر شکل داده‌، و پس از ترکیب با واکسن فایزر، قدرت حمل اکسیژن را نیز از دست می‌دهند. اما درست بودن این پدیده ثابت نشده است.» 

«جانگ» که در بیمارستان «سینت فرانسیس» کار می‌کند و از بنیان‌گذاران کلینیک MiDoctor Urgent نیویورک نیز هست، می‌گوید که «بی‌تردید، هیچ مدرک علمی» وجود ندارد که نشان دهد این واکسن اکسیژن هموگلوبین را از از بین می‌برد. واکسن «فایزر» ممکن است عوارض جانبی مثل سردرد، تب و درد در محل تزریق را به همراه داشته باشد، اما این عوارض در ظرف چند روز از بین می‌روند. عوارض جانبیِ حادِ این واکسن نیز گرچه محتمل اما بسیار نادر‌ند و «همولیز»، اصطلاحی که در پزشکی به نابودی گلبول‌های قرمز خون اطلاق می‌شود، از آن جمله نیست.  

«جانگ» می‌گوید: «اصلی‌ترین دلیل همولیز عفونت‌ از طریق باکتری، انگل‌ و یا ویروس است. برخی داروها هم ممکن است باعث بروز همولیز شوند، اما این نیز بسیار نادر است. هیچ داده‌ یا گزارشی وجود ندارد که نشان دهد واکسن‌های موجود موجب همولیز می‌شوند.» او می‌افزاید که از دست دادن هموگلوبین می‌تواند موجب کم‌خونی شود که عوارض آن هم ضعف و خستگی و تنگی نفس است. کم‌خونی، در برخی موارد حاد، ممکن است موجب ایست قلبی و حتی مرگ شود. اما هیچ کدام از سامانه‌های حوادثِ نامطلوبِ واکسن‌های کووید-۱۹ که به پزشکان و دانشمندان امکان می‌دهند تا عوارض جانبیِ احتمالی این واکسن‌ها را که در آزمایش‌های بالینی مشاهده نشده‌اند، شناسایی کنند، چنین عوارضی را گزارش نکرده‌اند. 

یک نمونه بارز آن هم لخته شدن خون بود که عارضه بسیار نادر و البته قابل درمانی است که در بعضی از افرادی که واکسن «آسترازنکا» را تزریق کردند، مشاهده شده است. «آژانس دارویی اروپا» پس از انجام یک رشته تحقیقات دقیق در مورد عده‌ بسیار معدودی از میلیون‌ها تنی که این واکسن را تزریق کردند و دچار این عارضه شده‌اند، از شرکت‌های سازنده این واکسن خواسته است که این عارضه جانبی را نیز به فهرست عوارض جانبی بیفزایند. 

چنین درخواستی در مورد «همولیز» در هیچ جای دنیا ثبت نشده است. با وجود این، شایعات و ادعاهای نادرست درباره واکسن‌هایی که رنگِ خون را تغییر می‌دهند، همچنان در فضای مجازی دست به دست می‌شوند. «جانگ» می‌گوید: «اخبار گمراه‌کننده‌ای از این دست اگر در اذهان عمومی گسترش یابند، بسیار خطرناک‌اند.» این ادعاهای غلط ترس و تردید نسبت به واکسیناسیون را تقویت می‌کنند و میلیون‌ها انسان را در سراسر دنیا ترغیب می‌کند که یا واکسن نزنند یا واکسیناسیون را به تاخیر بیندازند. کارشناسان می‌گویند که اخبار نادرست و گمراه‌کننده نه تنها بسیاری را در معرض بیماری‌ قرار می‌دهند بلکه همچنان نیز می‌تواند خطرناک باشد و موجب می‌شوند که همه‌گیری و محدودیت‌های ناشی از آن نیز همچنان ادامه یابند.