آیا ایران بعد از گینه بیشترین ازدواج دختران کودک را دارد؟

«عبدالصمد خرمشاهی»، حقوق‌دان و وکیل دادگستری روز ۶آذر۱۴۰۰ در گفت‌وگو با ایسنا مدعی شد: «ایران بعد از گینه بیشترین ازدواج دختران کودک را دارد.» او در این گفت‌وگو با بیان اینکه اکثر دختران زیر ۱۳ یا حتی زیر ۱۵ سال درک درستی از هدف ازدواج و زندگی مشترک ندارند، اظهار داشت: «آمارها نشان می‌دهد که ما بعد از کشور گینه، بیشترین آمار ازدواج دختران کم سن و سال را داریم و از طرفی هم آمار طلاق در کشور ما بالا است و این نشان می‌دهد که این دو مقوله به هم ارتباط تنگاتنگی دارند. ازدواجی که با تفکر انجام نشده، طبیعتا تبعات منفی دارد و به سرعت موجبات طلاق و اختلاف پیش می‌آید.»

خرمشاهی به آمار ازدواج کودکان در بهار ۱۴۰۰ اشاره دارد که اخیرا از سوی مرکز آمار ایران منتشر و اعلام شد: «در بهار ۱۴۰۰ تعداد ۹۷۵۳ دختر زیر ۱۴ سال و ۶ پسر زیر ۱۵ سال ازدواج کرده‌اند.» 

آیا با این آمار ایران رتبه دوم ازدواج دختران کودک در دنیا را دارد؟ آیا ما بعد از گینه بیشترین آمار ازدواج کودکان را داریم؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

***

آمار ازدواج کودکان در ایران

براساس آخرین گزارش رسمی مرکز ملی آمار ایران که تحت عنوان گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران در بهار ۱۴۰۰ منتشر شده، در فصل بهار ۱۴۰۰ تعداد ۶ پسر زیر ۱۵ سال و ۹۷۵۳ دختر بین ۱۰ تا ۱۴ ساله ازدواج کرده‌اند؛ حال آن‌که یک سال قبل یعنی در بهار ۱۳۹۹ تعداد ۵ پسر زیر ۱۵ سال و ۷۳۷۶ دختر زیر ۱۴ سال ازدواج کرده بودند.

جدول زیر، مندرج در همین گزارش، تعداد ازدواج‌های ثبت شده به تفکیک گروه سنی و جنسی بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد:

 

براساس قانون کنوانسیون حقوق کودک، ۱۸ سال تمام، سن کودکی به شمار می‌آید و ازدواج قبل از این سن در ردیف ازدواج کودکان تلقی می‌شود. با این حساب در بهار ۱۴۰۰ تعداد ۵۵ هزار ۲۷۵ دختر زیر ۱۹ سال ازدواج کرده‌اند. یعنی از مجموع ۱۵۸ هزار ۹۹۲ ازدواج ثبت شده دختران در بهار ۱۴۰۰ حدود یک‌سوم ازدواج‌ها را زیر ۱۹ ساله‌ها (آماری از ازدواج دختران بین ۱۸ تا ۱۹ در دست نیست پس به ناچار مجموع گروه سنی ۱۵تا ۱۹ ساله را در این گروه محاسبه کرده‌ایم) و حدود ۶ درصد ازدواج‌ها را زیر ۱۴ ساله‌ها تشکیل می‌دهند. اگر مجموع کل ازدواج‌ها در سال (سال ۱۳۹۹ به عنوان آخرین سال موجود) را محاسبه کنیم، در سال ۱۳۹۹ از مجموع ۵۵۷ هزار ۶۴۹ دختری که لباس عروسی بر تن کرده‌اند، تعداد ۱۵۴ هزار ۴۰۴ نفر آن‌ها معادل تقریبی ۲۸ درصد، زیر ۱۹ سال و تعداد ۳۱ هزار ۴۳۹ نفر آن‌ها معادل تقریبی ۶ درصد زیر ۱۴ سال داشته‌اند. آیا این آمار ما را در ردیف کشور دوم دنیا با بیشترین ازدواج کودکان قرار می‌دهد؟

 

۱۰ کشور اول دنیا با بالاترین آمار ازدواج کودکان 

 

صندوق کودکان سازمان ملل متحد، یونیسف، در گزارشی که در ۲۱ فوریه ۲۰۲۱ از آمار ازدواج کودکان بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ منتشر کرده، کشور نیجر را واجد رتبه اول بیشترین ازدواج کودکان دختر در دنیا معرفی کرده است. براساس اطلاعات مندرج در این فایل، ۷۶ درصد دخترانی که ازدواج کرده‌اند، زیر ۱۸ سال و ۲۸ درصد آن‌ها زیر ۱۵ سال داشته‌اند. (به نظر اینجا یونیسف اشتباهی مرتکب شده که مجموع بیش از ۱۰۰ می‌شود.) 

براساس گزارش آماری یونیسف، ده کشور اول دنیا با بیشترین ازدواج دختران زیر ۱۸ و زیر ۱۵ سال به این شرح است:

 

یونیسف در این گزارش آمار ازدواج دختران کودک در ایران را ۱۷ درصد (زیر ۱۸ سال) و ۳ درصد (زیر ۱۵ سال) اعلام کرده است. پایین بودن آمار ازدواج کودکان در گزارش یونیسف به نسبت آخرین آمار منتشره توسط مرکز آمار ایران به دلیل قدیمی بودن آمار یونیسف است. این سازمان به آمار سال ۲۰۱۰ استناد کرده، حال آنکه ازدواج کودکان در چند سال اخیر در ایران رو به افزایش بوده است. از افزایش ازدواج اتباع افغانستان در استان‌های مرزی ایران و افزایش وام ازدواج به عنوان دو دلیل عمده افزایش آمار کودکان در ایران یاد شده است.

 

با این اوصاف آیا می‌توان ایران را رکورد‌دار ازدواج کودکان در دنیا دانست؟

خیر؛ ایران در ردیف کشورهایی است که آمار ازدواج کودکان در آن بالاست ولی به هیچ عنوان رکورددار نیست. ایران حتی در میان ده کشور اول دنیا با بیشترین ازدواج کودکان نیز به شمار نمی‌آید. ایران را باید رکورددار ازدواج کودکان در خاورمیانه و شمال آفریقا دانست. یونیسف میانگین ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال در این منطقه را ۱۵ درصد و میانگین ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در این منطقه را ۲ درصد عنوان کرده، حال ایران با میانگین ۲۸ و ۶ درصد (زیر ۱۹ و زیر ۱۴ سال) بسیار بالاتر از سایر کشورهای این منطقه قرار دارد و قابل مقایسه با کشور افغانستان است. میانگین ازدواج دختران زیر ۱۸ سال افغانستان ۲۸ درصد و زیر ۱۵ سال، ۴ درصد اعلام شده است. (براساس گزارش یونیسف)

 

آیا ایران کمترین حداقل سن ازدواج در دنیا را دارد؟

خیر؛ در میان کشورهایی که حداقل سن ازدواج را تصویب کرده‌اند، سودان کمترین سن را به رسمیت شناخته است. در سودان حداقل سن ازدواج برای پسران و دختران ۱۰ سال تعریف شده است. در ایران مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی حداقل سن ازدواج برای پسران ۱۵ و برای دختران ۱۳ سال تعیین شده ولی این قانون حداقل مطلق را تایید نمی‌کند، یعنی همین سن نیز با اذن ولی و به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح قابل نقض است.

براساس گزارش سال ۲۰۲۰ Musawah و بر اساس اطلاعات سازمان همکاری کشورهای اسلامی، در برخی از کشورهای اسلامی از جمله مصر و مالدیو حداقل سن ازدواج برای پسر و دختر ۱۸ سال تعیین کرده و این قانون قابل نقض نیست. در برخی دیگر از کشورهای اسلامی ۱۸ سال برای پسران و دختران به عنوان سن حداقلی برای ازدواج تعیین شده ولی با شرایطی می‌توان آن را تغییر داد و یا اینکه حداقل غیرقابل تغییر را ۱۵ سال تعیین کرده‌اند؛ مثل مراکش، اردن، عراق و عمان و برخی نیز حداقل سن را ۱۵ سال و برخی کشورها نیز اساسا حداقل سن را تعریف نکرده‌اند مثل عربستان سعودی و یمن. 

 

جدول زیر حداقل سن ازدواج در کشورهای اسلامی را نشان می‌دهد:

 

همانطور که در جدول بالا روشن است ایران بعد از لبنان شیعی و سودان، کمترین حداقل سن ازدواج را برای دختران تعیین کرده و بعد از سودان و برونئی کمترین سن را برای ازدواج پسران در نظر گرفته است. اکثر کشورهای اسلامی سن ۱۸ سال را حداقل سن ازدواج دختران و پسران لحاظ کرده‌اند، هرچند در بسیاری از این کشورها به قانون عمل نمی‌شود و هنوز با پدیده ازدواج کودکان در این کشورها مواجه هستیم.

 

جمع‌بندی

عبدالصمد خرمشاهی، حقوق‌دان و وکیل دادگستری مدعی است: «ایران بعد از گینه بیشترین ازدواج دختران کودک را دارد.» بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان‌ می‌دهد که ایران به‌رغم اینکه یکی از کشورهای دنیاست که با آمار بالایی از ازدواج کودکان روبه‌رو است، اما هنوز با کشورهای صدر جدول با بیشترین آمار ازدواج کودکان فاصله دارد. آخرین آمار رسمی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد حدود ۲۸ درصد ازدواج دختران در سال ۱۳۹۹ به دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله و حدود ۶ درصد ازدواج‌ها به ازدواج دختران زیر ۱۴ سال اختصاص داشته، حال آنکه کشور نیجر به عنوان رکوردار ازدواج کودکان رقمی معادل ۷۶ درصد ازدواج‌ها در آن به ازدواج دختران زیر ۱۸ سال تعلق دارد. حداقل سه کشور نیجر، آفریقای مرکزی و چاد بالای ۲۰ درصد ازدواج‌ها به ازدواج دختران زیر ۱۵ سال تعلق دارد که آمار بسیار بالایی است.

ایران رکورددار ازدواج دختران کودک در منطقه خاورمیانه است. میانگین ازدواج دختران زیر ۱۸ سال در این منطقه ۱۵ درصد و زیر ۱۵ سال تنها ۲ درصد است.

ایران یکی از ۳ کشور اول دنیا با کمترین حداقل سن ازدواج دختران (۱۳ سال) و پسران (۱۵ سال) است. اما از این حیث نیز رکورددار نیست. کمترین حداقل سن ازدواج به نام سودان ثبت شده است؛ در این کشور چه پسر، چه دختر می‌توان در سن ۱۰ سالگی ازدواج کرد.

در ضمن روشن نیست آقای خرمشاهی بر چه اساسی از گینه به عنوان پیشتاز ازدواج کودکان نام برده است. براساس آمار یونیسف، کشور گینه در ازدواج دختران زیر ۱۸ سال با ۴۷ درصد از کل ازدواج‌ها رتبه ۹ دنیا و در ازدواج دختران زیر ۱۵ سال با ۱۷ درصد از کل ازدواج‌ها، در رتبه ششم دنیا قرار دارد.

بنابراین «ایران‌وایر» به ادعای آقای عبدالصمد خرمشاهی وکیل دادگستری مبنی بر اینکه «ایران بعد از گینه بیشترین ازدواج دختران کودک را دارد» نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.