close button
آیا می‌خواهید به نسخه سبک ایران‌وایر بروید؟
به نظر می‌رسد برای بارگذاری محتوای این صفحه مشکل دارید. برای رفع آن به نسخه سبک ایران‌وایر بروید.
گزارش

صنعت پهپاد جمهوری اسلامی چگونه توسعه یافت؟

۱۴ آذر ۱۴۰۰
بهنام قلی‌پور
خواندن در ۷ دقیقه
جمهوری اسلامی از سال‌ها پیش در کنار برنامه موشکی خود، پروژه توسعه صنایع پهپادی خود را با صرف میلیون‌ها دلار دنبال کرد و در حال حاضر چندین نسل و نوع از این پرنده‌ها را در اختیار دارد
جمهوری اسلامی از سال‌ها پیش در کنار برنامه موشکی خود، پروژه توسعه صنایع پهپادی خود را با صرف میلیون‌ها دلار دنبال کرد و در حال حاضر چندین نسل و نوع از این پرنده‌ها را در اختیار دارد
مقام‌های جمهوری اسلامی مدعی هستند که به پیشرفت‌های زیادی در صنعت موشکی و پهپادی رسیده‌اند و حتی می‌توانند این محصولات را به سایر کشور‌ها صادر کنند
مقام‌های جمهوری اسلامی مدعی هستند که به پیشرفت‌های زیادی در صنعت موشکی و پهپادی رسیده‌اند و حتی می‌توانند این محصولات را به سایر کشور‌ها صادر کنند
این پهپادها در اختیار گروه‌های مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی در برخی کشور‌ها قرار گرفته تا در خدمت توسعه «هلال شیعی» در کشور‌های منطقه درآید.
این پهپادها در اختیار گروه‌های مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی در برخی کشور‌ها قرار گرفته تا در خدمت توسعه «هلال شیعی» در کشور‌های منطقه درآید.

شامگاه شنبه ۱۳ آذر، شلیک سامانه‌های موشکی در نزدیکی تاسیسات غنی‌سازی نطنز و پیدا شدن لاشه یک پهپاد در شهرستان کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری بار دیگر موضوع داغ برنامه‌های هوافضای جمهوری اسلامی را در فضای مجازی فارسی زبان داغ کرده است.

با گذشته کمتر از ۱۲ ساعت از انتشار این دو خبر نظامی و امنیتی، مقام‌های نظامی علت فعال شدن سامانه موشکی اطراف نطنز را یک تست معمولی اعلام کرده‌اند و درباره هویت و علت سقوط پهپاد سرنگون شده در کوهرنگ هم سکوت کرده‌اند.

در این میان برخی گزارش‌های تایید نشده حکایت از آن دارد که پهپاد سرنگون شده متعلق به سازمان هوافضای سپاه پاسداران و از نوع «شاهد ۱۹۱» بوده است.

در مورد ارتباط این پهپاد با شلیک شب گذشته سامانه موشکی اطراف نطنز هم هرچند در شبکه‌های اجتماعی مطالب زیادی منتشر شده و این احتمال مطرح شده که این پهپاد را سامانه موشکی مذکور منهدم کرده است، اما مقام‌های مسئول درباره این مساله تاکنون اظهار‌نظر روشنی نکرده‌ا‌ند.

فعالیت‌های موشکی و پهپادی و هوافضای سپاه پاسداران پس از سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین بر فراز شهر تهران به یکی از حساس‌ترین مسائل در افکار عمومی ایران تبدیل شده است.

انتشار برخی گزارش‌ها از حمله هوایی محدود اسراییل به برخی مراکز نظامی و هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر نیز به این حساسیت افزوده است.

مقام‌های جمهوری اسلامی مدعی هستند که به پیشرفت‌های زیادی در صنعت موشکی و پهپادی رسیده‌اند و حتی می‌توانند این محصولات را به سایر کشور‌ها صادر کنند، اما به باور بسیاری از کارشناسان در میزان دقت، کارآیی و کارآمدی چنین محصولاتی تردید‌های فراوانی وجود دارد و تاکنون هیچ یک از این محصولات در نمایشگاه‌های خارجی یا بازار‌های بین‌المللی مورد بررسی و آزمایش قرار نگرفته‌اند تا میزان ادعای مقام‌های جمهوری اسلامی درباره آن‌ها سنجیده شود.

مصون ماندن این محصولات نظامی از هر گونه تست میدانی توسط خریداران این محصول در بازار‌های جهانی، احتمال میزان خطای آن‌ها را نیز بسیار افزایش داده است.

فعال شدن سامانه پدافندی اطراف نطنز و سقوط پهپاد شاهد ۱۹۱ هم می‌تواند محصول یک اشتباه و خطای نظامی بوده باشد؛ خطای سامانه موشکی یا خطای محاسباتی در کنترل این پهپاد یا نقص فنی آن؛ اما در جمهوری اسلامی هرگز توضیحاتی درباره این خطا‌ها داده نمی‌شود که یکی از نتایج چنین پنهان‌کاری سهمگینی، هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری اوکراین توسط یکی از سامانه‌های موشکی متعلق به سپاه پاسداران بود که افکار عمومی همچنان درباره آن پرسش‌های فراوانی دارد.

جمهوری اسلامی از سال‌ها پیش در کنار برنامه موشکی خود، پروژه توسعه صنایع پهپادی خود را با صرف میلیون‌ها دلار دنبال کرد و در حال حاضر چندین نسل و نوع از این پرنده‌ها را در اختیار دارد که در سال‌های اخیر تعداد قابل توجهی از آنها نیز در آسمان چندین شهر ایران نیز سقوط کرده‌اند و علت سقوط آن‌ها هم هرگز اعلام نشده است.

در این گزارش بر پایه برخی تحقیقات به بررسی تاریخی برنامه‌ها، سیاست‌ها و روند توسعه صنایع پهپادی در جمهوری اسلامی پرداخته شده تا مشخص شود که روحانیون حاکم بر ایران با سرمایه‌گذاری در چنین صنعتی چه در سر می‌پرورانند.

پهپاد‌ها در دهه ۶۰

پیشینه پهپاد‌ها در جمهوری اسلامی به سال ۱۳۶۰ باز می‌گردد، سالی که در جریان عملیات «فتح‌المبین» برای نخستین بار از پهپادهای موجود در نهاجا در کنار هواپیماهای سرنشین‌دار به منظور کشف محل استقرار سامانه‌های پدافند هوایی عراق و انهدام آن‌ها استفاده شد.

بعد از آن بود که گروهی متشكل از سازندگان هواپیماهای مدل، مجموعه‌‌ای از افراد یگان هوایی سپاه و افرادی از جهاد دانشگاهی اصفهان با امكانات اولیه هواپیماهای مدلی را به دوربین عكس‌برداری نیمه‌خودکار مجهز کردند که نخستین تصاویر هوایی از میدان نقش جهان اصفهان با آن گرفته شد و همین تجربه مدتی بعد در منطقه «نهر خین» در جبهه جنوب به کار رفت.

موفقیت نسبی این پرنده در نهایت منجر به شكل‌گیری «صنایع هوایی قدس» در سال‌های ۶۴-۱۳۶۳ در وزارت سپاه و اجرای «طرح ابابیل» در وزارت دفاع شد.

همسو با این تلاش‌ها هم  یگانی به نام «تیپ رعد» برای بهره‌برداری از این فناوری در سپاه پاسداران ایجاد شده که پهپاد «تلاش» از جمله محصولات آن بود.

سال ۱۳۶۴ هم پهپاد «مهاجر-۱» توسط صنایع هوایی قدس با همکاری مراکز دانشگاهی ساخته شد که در آن سال‌ها هیچ‌گاه مطلوب سازمان رزم نهاجا نبود.

با این وجود یک تحقیق نشان می‌دهد از سال ۱۳۶۴ تا پایان جنگ عراق علیه ایران در حدود ۶۰ هزار قطعه عكس با این پهپادهای اولیه گرفته شد.

در سال ۱۳۶۶ ماموریت‌های پهپاد مهاجر-۱ توسعه داده شد، اما به دلیل پیچیدگی عملیاتی و عدم دسترسی/عدم بلوغ فناوری‌های مورد نیاز و پایان پذیرفتن جنگ، این پروژه هم کنار گذاشته شد.

پهپاد‌ها از ۶۷ تا ۸۰

گزارش‌ها نشان می‌دهد با پایان جنگ در ۱۳۶۷ به مرور توجه ملی به سوی بازسازی کشور معطوف و تا حدودی مسائل نظامی از اولویت دولت‌ها خارج شد که پروژه پهپاد‌ها هم از این قانون مستثنی نشد.

در این دوره با بهره‌گیری از شرایط ناشی از فروپاشی شوروی از یک سو و احساس خطر جمهوری اسلامی نسبت به گسترش حضور آمریکا و هم‌پیمانان او در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس، شمار محدودی هواپیمای جنگنده از روسیه و چین خریداری شد.

در همین دوران بود که موضوع تشکیل «سازمان صنایع هوایی» در وزارت دفاع و پشتیبانی با هدف استفاده از ظرفیت‌های صنعت هوایی نظامی در قالب یک سازمان مادر تخصصی مطرح و سال ۱۳۷۵ این طرح وارد فاز عملیاتی شد.

در این دوره با ادغام وزارت دفاع و وزارت سپاه، دو مجموعه صنایع هوایی «قدس» و طرح «ابابیل»، تحت پوشش وزارتخانه جدید دفاع قرار گرفت و تا حدی مدیریت شبكه عرضه و زیرساخت‌‌ها و توانمندی‌های تحقیقاتی و تولیدی پهپاد تجمیع و متمرکز شد. 

پهپادهای «صاعقه»، «مهاجر-۲» و «ابابیل-۲» شاخص‌ترین محصولات این دوران بودند.

از دیگر تحولات میانه دوم این دوره، قرارگیری صنایع هوایی «قدس» و گروه «ابابیل» متعلق به شرکت «هسا»، ذیل سازمان صنایع هوایی بود.

پهپاد‌ها از سال ۸۰ تا ۸۸

تصویب و ابلاغ رسمی تشکیل «سازمان صنایع هوایی» در وزارت دفاع، توسعه و معرفی چند دستاورد محصولی هوایی به همراه زیرسامانه‌ها و فناوری‌های زیرمجموعه آن‌ها از جمله عمردهی و ارتقای هواپیماهای موجود در نهاجا، عملیاتی کردن برخی هواپیماهای شرقی و اروپایی افزوده شده به ناوگان نظامی کشور، تجهیز و تسلیح هواپیماهای موجود به انواع جنگ‌افزارهای بومی‌سازی شده و از مهم‌ترین آن‌ها توسعه جنگنده‌های «آذرخش» و «صاعقه» بر پایه هواپیمای 5-F از مهم‌ترین رخدادهای این دوره از نظام رزم هوایی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

در این دوره محصولاتی چون «مهاجر-۴» و «ابابیل-۴» و «کرار» تولید شد.

در میان این دوره صنایع هوایی «قدس» با تصویب هیات وزیران و مجلس به طور رسمی به عنوان شرکت تخصصی و متولی تحقیق، توسعه و تولید انواع پهپاد ذیل سازمان صنایع هوایی، معرفی شد.

در سال ۱۳۸۴ و داغ شدن برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، صنایع هوا و فضا امکان و توانایی مطلوب به منظور حفاظت از تاسیسات غنی‌سازی را نداشتند و به همین خاطر سیاست شبكه‌سازی در دستور کار قرار گرفت تا مراکز تحقیق و توسعه و دانشگاهی را با مشارکت دادن در طرح‌ها و برون‌سپاری برخی فرایندهای فناورانه به آن‌ها، در توسعه فناوری پهپاد همراه سازند که از دل آن شعار «هسته دانا-شبكه توانا» بیرون آمد.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که یکی از مسائل مربوط به این دوره، نبود خط‌مشی و چشم‌انداز مشخص و مشترک در زمینه سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت پیرامون توسعه این حوزه و فناوری‌های زیرمجموعه آن بوده است.

پهپاد‌ها از ۸۸ تاکنون

در این دوره تا به امروز موضوع ارتقا و عمردهی پرنده‌های موجود غربی و شرقی و افزودن هواپیماهای جدید به ناوگان نظامی محور توجهات سیاست‌گذاران دفاعی جمهوری اسلامی بوده است. 

در این دوره تامین هواپیماهای جدید از دو مسیر جداگانه پیگیری می‌شود که بنا به تحولات بستر محیطی با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو است.

نخستین مسیر، خرید و تامین خارج و مسیر دیگر طراحی و ساخت داخل و البته مسیری بینابینی و نه چندان محتمل با رویكرد طراحی و ساخت مشارکتی/تولید تحت امتیاز است.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که تاکنون مسیر طراحی و ساخت داخل به صورت محدود محقق شده که شامل جت آموزشی «کوثر-۸۸» و جت‌های جنگنده «صاعقه-۲» و «کوثر-۱» می‌شود.

در سال ۱۳۸۹ همچنین سرفصل اعتباری مشخصی به مدت ۱۰ سال برای توسعه زیرساخت‌های این حوزه (پهپاد) در نظر گرفته شد.

این دوره «اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران» به عنوان یک «سازمان مردم نهاد»، کارگروه تخصصی پهپاد شامل شرکت‌های خصوصی فعال در این حوزه شكل گرفت که در کنار سازمان‌دهی شبكه همكاران توسعه فناوری، یكی از اهداف آن توسعه کاربری‌های غیرنظامی پهپادها است.

در سال ۱۳۹۳ هم با تشکیل ستاد «توسعه فناوری‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان هوایی و هوانوردی» کارگروهی به فناوری پهپاد اختصاص داده شد.

روحانیون حاکم بر ایران با سرمایه‌گذاری هنگفت در این صنعت و موفقیت نسبی در آن، یک گام فراتر رفته‌اند. این پهپادها در اختیار گروه‌های مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی در برخی کشور‌ها قرار گرفته تا در خدمت توسعه «هلال شیعی» در کشور‌های منطقه درآید. 

ثبت نظر

گزارش

ناکامی مجدد بازماندگان سعید جلیلی در دولت رئیسی برای مذاکره با غرب

۱۴ آذر ۱۴۰۰
فرامرز داور
خواندن در ۴ دقیقه
ناکامی مجدد بازماندگان سعید جلیلی در دولت رئیسی برای مذاکره با غرب