پناهجویان افغانستانی؛ رهایی از طالبان و زندگی در کمپ آمریکایی‌ها در قطر

دانیال دایان؛ شهروندخبرنگار

هزاران افغانستانی پس از سقوط کابل توسط طالبان سرزمین خود را ترک کرده‌اند. آن‌هایی که به هر دلیلی با سازمان‌ها و نهادهای مربوط به آمریکایی‌ها فعالیت داشتند، توسط نیروهای ایالات متحده با هواپیما به کمپ پناهجویان در «دوحه» پایتخت قطر منتقل شده‌اند و در انتظار رسیدن به مقصد نهایی یعنی آمریکا هستند؛ آن‌هم در شرایطی که نیروهای آمریکایی به ناگهان افغانستان را ترک کردند و سرنوشت شهروندان این کشور را به دست طالب‌ها سپردند. این در حالی است که بسیاری از تحلیل‌گران افغانستانی معتقدند قطر یکی از کشورهای مهم در به قدرت رساندن طالبان در افغانستان هستند.

***

بیش از هزار افغانستانی در کمپ «السلیم» در دوحه به سر می‌برند؛ این کمپ پناهجویی توسط نیروهای آمریکایی اداره می‌شود و برای پناهجویانی در نظر گرفته شده است که توسط آمریکا به آن منتقل شده‌اند. پناهجویان افغانستانی اگرچه از زندگی در حکومت طالب‌ها رها شده‌اند؛ اما حالا زندگی پناهجویی خود را در کمپ نظامی سپری می‌کنند.

برای بسیاری از افغانستانی‌ها، سقوط برق‌آسای استان‌های افغانستان و «کابل» پایتخت این کشور، دور از تصور بود. اگرچه از مدت‌ها پیش مذاکرات حاکی از خروج نیروهای آمریکایی و بین‌المللی در میان بود؛ اما روی کار آمدن ناگهانی طالبان، به هیچ‌وجه قابل گمان هم نبود. پیش‌تر آمریکا اعلام کرده بود که با خروج از این کشور، نیروهای بومی خود را که از شهروندان افغانستان هستند، از کشور خارج خواهد کرد و حالا بیش از هزار پناهجوی افغانستانی در کمپی زیر نظر آمریکا نگهداری می‌شوند. 

در یکی از این انتقال‌ها که بیش از ۳۰۰ شهروند افغانستانی را از سرزمین‌ خود به قطر منتقل کردند، ده‌ها روزنامه‌نگار حضور داشتند که همچنان آمار دقیقی از آن‌ها اطلاع‌رسانی نشده است. 

یکی از این اهالی رسانه، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» خود را با نام مستعار «محمد» معرفی می‌کند که در این پرواز حضور داشت و حالا در کمپ «السلیم» به سر می‌برد. او به خاطر همکاری با رسانه‌های وابسته به آمریکا، از طریق پاکستان کشور خود را ترک کرد. 

محمد به ایران‌وایر گفت: «از وقتی طالب‌ها قدرت را در افغانستان به دست گرفتند، زندگی مردم تباه شد. مردم نه نهانی برای خوردن دارند و نه آرامش و امنیت. حالا هزاران نفر مثل من از عزیزان خود جدا شده‌اند. اگر طالب‌ها بر افغانستان حاکم نمی‌شدند، من الان با دختر مورد علاقه خود نامزد کرده بودم و بر زمینی که در فروردین ماه خریده بودم، خانه مشترکمان را می‌ساختم. ما افغان‌ها همیشه باید قربانی جنگ شویم و هیچ‌گاه در زندگی‌مان روی خوش نبینیم.» 

نامزد محمد هم حالا افغانستان را ترک کرده است و در ترکیه به سر می‌برد تا بلکه پس از انتقال نامزدش به آمریکا، به هم بپیوندند. 

در میان پناهجویان ساکن کمپ «السلیم» بسیاری از زنان و کودکان هم حضور دارند. در آن سوی مرزها در کشورشان که طالبان حکومت می‌کند، این روزها زنان نمی‌توانند با پوشش دل‌خواه خود در شهر حاضر شوند و سایه ناامنی بر جامعه مدام طولانی‌تر می‌شود. چهره زنان از تصاویر روی دیوارهای شهر پاک شده است و آن‌ها از تحصیل و اشتغال هم منع شده‌اند. از سوی دیگر، بسیاری از زنان کنش‌گر در عرصه‌های مختلف، به شکل مخفیانه زندگی می‌کنند و اگر در فکر خروج از کشورشان نباشند، هنوز برای ادامه فعالیت‌های‌ خود اعتمادی به طالبان ندارند. 

اما این سوی جهان، در کمپ «السلیم» زنان در زندگی پناهجویی که در دیوارهای سوله‌ها و حیاط‌های بزرگ و بی‌انتها محصور است، آن‌ها در میان جمعیت صدها نفره خود، زندگی متفاوتی را تجربه می‌کنند. اگرچه هنوز به مقصد نرسیده‌اند؛ اما خودشان را رها از اسارت در زندگی زیر سایه طالبان می‌بینند. 

«مریم» یکی از کنش‌گران حقوق زنان افغانستانی در این کمپ است. او بیش از پنج سال با یک نهاد مدافع حقوق زنان که توسط آمریکا حمایت می‌شد، کار می‌کرد و حالا با همسر و فرزندش در دوحه به سر می‌برد. بنا به گفته‌های او به ایران‌وایر، محل کار آن‌ها پس از قدرت‌گیری طالبان مسدود شد و او به خاطر فعالیت با نهاد زیرمجموعه آمریکا، احساس خطر کرد. 

به گفته «مریم» او پس از مدتی انتظار برای خروج از کشور و در حالی‌که ناامید شده بود، ایمیلی‌ از نهاد مرتبط با آمریکا دریافت کرد که بایستی خودش را به هتل «کابل سرینا» برساند. این مکان نمایندگی قطر را برعهده دارد و مسافران با دریافت تاییدیه سفر، روانه کمپ پناهجویی در دوحه می‌شوند. 

مریم می‌گوید اگرچه از زندگی زیر حکومت طالبان فرار کرده است، اما الان خودش را «بی‌وطن» و «مهاجر» داند: «من خوش‌شانس بودم که فرار کردم؛ اما الان وطنی ندارم و این تجربه‌ای تلخ و غم‌انگیز است. در اندیشه طالبان، زنان هیچ جایگاهی ندارند و زنان افغانستانی آزادی را از دست داده‌اند.» 

اگرچه در حال حاضر بسیاری از کنش‌گران حقوق زنان و زنان شهروند افغانستان که در کشورشان باقی مانده‌اند، در چندین تظاهرات به خیابان‌ها آمده‌اند و در پی حفظ دستاوردهای جنسیتی خود هستند؛ اما هر بار این تظاهرات با برخورد نیروهای طالب مواجه شده است و برخی از تظاهرکنندگان مورد ضرب‌وشتم نیز قرار گرفته‌‌اند. از سوی دیگر، هنوز به شکل رسمی، تغییر در مواضع طالبان در خصوص زنان اتخاذ نشده است. 

در هفته‌های نخست انتقال پناهجویان افغانستانی به دوحه، بسیاری از جمعیت بالا و کمبود امکانات بهداشتی و غذایی شکایت داشتند. اما به نظر می‌رسد که به مرور وضعیت بهبود یافته است. نظامیان آمریکایی برای کودکان افغانستانی کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی و نقاشی راه‌اندازی کرده‌اند و برخی شب‌ها به موسیقی و رقص می‌گذرد؛ بلکه از تلخی حصر در دیوارهای کمپ کاسته شود. 

به گفته برخی خبرنگاران ساکن کمپ «السلیم»، هر هفته نقاشی‌های کودکان بر دیوارهای کمپ نصب می‌شود و به آن لقب «موزه هنرهای اسلامی» نهاده شده است. 

روند خارج کردن شماری از شهروندان افغانستانی که با نهادهای آمریکایی در ارتباط بودند، قرار است ادامه داشته باشد. معلوم نیست سکونت پناهجویان در کمپ‌ پناهجویی چه مدت به طول بینجامد و مشخص نیست شرایط زیست آن‌ها به چه شکل پیش برود. اما هزاران افغانستانی کمپی که این گزارش را درباره آن خواندید و تصاویر آن را مشاهده کردید، در آرزوی زندگی آزاد برای خود و فرزندان خود به سر می‌برند و شرایط زندگی در کمپ را طاقت می‌آورند.