close button
آیا می‌خواهید به نسخه سبک ایران‌وایر بروید؟
به نظر می‌رسد برای بارگذاری محتوای این صفحه مشکل دارید. برای رفع آن به نسخه سبک ایران‌وایر بروید.
گزارش

چرا بازار ارز نیما بازار واقعی نیست؟‌

۱۷ آذر ۱۴۰۰
بهرام خدابنده
خواندن در ۵ دقیقه
چرا بازار ارز نیما بازار واقعی نیست؟‌

همزمان با جهش قیمت‌های بازار آزاد ارز در ایران، قیمت‌ها در بازار رسمی و بازار نیمایی از ثبات نسبی برخوردار است. فاصله قیمت دلار در بازار آزاد و نیمایی در روزهای اخیر به حد تاریخی ۷ هزار تومان رسیده است. در ۶ ماه گذشته نیز همواره فاصله قیمت دلار در بازار آزاد و نیمایی بین ۳ تا ۶ هزار تومان در نوسان بوده است؛ بازاری که قرار بود یک بازار واقعی با حضور بازیگران اصلی (صادرکنندگان و واردکنندگان) باشد، عملا کارکرد خود را از دست داده است. 

سامانه نیما همزمان با خروج آمریکا از برجام و شکل‌گیری بزرگ‌ترین سونامی ارزی تاریخ معاصر آغاز به کار کرد. هدف این بازار «کشف نرخ واقعی ارز»، «ایجاد ثبات» و «یکسان‌سازی نرخ ارز» به طور رسمی راه‌اندازی شد، اما در طول سه سال گذشته روشن نگه داشتن چراغ یک بازار تصنعی، از طریق اجبار صادرکنندگان برای ورود به این بازار و مدیریت تقاضای واردکنندگان به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جمهوری اسلامی بدل شده است. اما این بازی تا کجا می‌تواند ادامه داشته باشد؟‌

***

نرخ ارز در بازار آزاد تهران از ۳۰ هزار تومان گذشته است. ارزش ریال به پایین‌ترین حد تاریخی خود رسیده و نشانه‌های بحران اقتصادی بیش از همیشه در بازار خرید و فروش ارز نمایان شده است. 

پول ملی در فاصله ۶ ماه بین یک‌سوم تا یک‌چهارم ارزش خود را در بازار از دست داده است و فاصله قیمت در بازار چند نرخی به بالاترین حد تاریخی رسیده است. حالا فاصله میان قیمت دلار در بازار آزاد با قیمت رسمی (۴۲۰۰ تومان)  که در سایت بانک مرکزی ایران اعلام می‌شود از ۲۶ هزار تومان گذشته است. 

قیمت رسمی ارز در روز ۱۶ آذر ۱۴۰۰ در سایت بانک مرکزی ایران 

فاصله قیمت میان بازار آزاد با قیمت‌ها در بازار ارز نیما و سنا هم به حد بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا کرده است، چنانکه در شرایطی که هر دلار آمریکا در روز شانزدهم آذر در بازار آزاد ۳۰ هزار و ۶۵۰ تومان معامله می‌شد، هر دلار آمریکا در بازار نیمایی هر قیمت دلار آمریکا کمتر از ۲۴ هزار تومان اعلام می‌شد. اختلافی حدود ۷ هزار تومان که نشان از فاصله ۳۰‌درصدی قیمت‌ها دارد. 

تغییرات قیمت دلار در بازار نیمایی؛ منبع: شبکه اطلاع‌رسانی طلا و ارز

برخی معتقدند التهاب بازار یک شوک روانی است که تحت تاثیر بی‌نتیجه ماندن دور اول مذاکرات هسته‌ای به وجود آمده و تاثیری روی اقتصاد ایران ندارد، بلکه ثبات نسبی قیمت نیمایی به عنوان ملاک تعیین‌کننده قیمت ارز برای صادرات و واردات نشان می‌دهد، تغییر مهمی رخ نداده است. 

به عنوان نمونه می‌توان به توییت انگلیسی «اسفندیار باتمانقلیچ»، بنیان‌گذار فروم ایران و اروپا اشاره کرد که خطاب به مخاطبان خارجی نشان می‌داد بازار واقعی ارز، برخلاف جهش قیمت‌ها در بازار آزاد همچنان از ثبات نسبی برخوردار است. 

چرا بازار ارز نیما بازار واقعی نیست؟‌

اما آیا بازار نیمایی در حال حاضر از ثبات نسبی برخوردار است و واقعیت بازار را نشان می‌دهد؟ 

بازار نیما چیست و چگونه کار می‌کند؟ 

سامانه یکپارچهٔ معاملات ارزی (نیما) چند روز پیش از خروج رسمی آمریکا از برجام در تاریخ سوم اردیبهشت ۱۳۹۷ به طور رسمی آغاز به کار کرد. 

در این بازار معاملات ارزی رسمی میان واردکنندگان و صادرکنندگان انجام می‌شود. صادرکنندگان دلارهای صادراتی را در این بازار تبدیل به ریال می‌کنند و واردکنندگان، به جز آنهایی که ارز ترجیحی (دلار ۴۲۰۰ تومانی می‌گیرند) در این بازار دلار خود را تهیه می‌کنند. روی کاغذ قیمت دلار بر اساس عرضه و تقاضا و ظاهرا دور از جو روانی بازار آزاد تعیین می‌شود.

از جمله اهداف این بازار «کشف نرخ واقعی ارز بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا است»، «کمک به ثبات نرخ ارز»، «کمک به یکسان‌سازی نرخ ارز» است، اما آیا در واقعیت چنین اتفاقی در نیما می‌افتد؟ 

چرا بازار نیما واقعی نیست؟ 

اگر بخواهیم از نموداری که در توییت اسفندیار باتمانقلیچ ترسیم شده، نتیجه بگیریم این است که بازار نیما نه‌تنها تاثیری در «ثبات بازار ارز» نداشته و در رسیدن به هدف «یکسان‌سازی نرخ‌ها» ناکام بوده است، بلکه در فرایند «کشف نرخ واقعی» هم عملا به جایی نرسیده است. 

دلیل این مساله مداخله فعال دولت در بازار نیما است. از همان ابتدای تشکیل بازار نیما تا امروز، مساله خودداری صادرکنندگان از بازگرداندن ارز و عرضه ارز صادراتی به بازار نیما یک مساله جدی در ایران بوده است، چنانکه در گزارش‌های رسمی، از جمله گزارش‌های دیوان محاسبات در سال‌های اخیر بارها به این مساله اشاره شده است. 

وقتی در ۶ ماه گذشته اختلاف قیمت هر دلار در بازار آزاد و نیمایی بین ۳ تا ۷ هزار تومان بوده است، طبیعی است که هیچ صادرکننده‌ای تمایلی به عرضه ارز در سامانه نیما نداشته باشد. مابه التفاوت قیمت یک میلیون دلار که در مقیاس صادرات رقم بزرگی محسوب نمی‌شود، معادل ۳ تا ۷ میلیارد تومان است. در چنین شرایطی طبیعی است که صادرکنندگان تا جای ممکن دلارهای خود را به بهانه‌های مختلف که با توجه به تحریم‌ها کم نیستند، در خارج از کشور نگه دارند و از ذوب شدن ارزش دلارهایشان در سامانه یکپارچه ارزی اجتناب کنند. آنهایی که هم به بازار می‌آیند تحت فشار و از روی اجبار وارد بازار نیمایی می‌شوند، 

از آن سو اما واردکنندگان با میل و اشتیاق پشت در این سامانه صف بسته‌اند تا برای تامین نیاز ارزی خود از دلارهایی استفاده کنند که اختلاف قیمت آن بازار آزاد در ۶ ماه گذشته بین ۳ تا ۷ هزار تومان است. 

در چنین بازاری که موقعیت عرضه و تقاضا به هیچ عنوان با هم تناسبی ندارد، چگونه می‌توان به آن به چشم یک بازار واقعی نگاه کرد؟ 

آیا بازار نیما با ثبات باقی می‌ماند؟ 

عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی، چند روز پیش در توییتی نوشت: «خرید ارز دولت با نرخ نیمایی توسط بانک مرکزی در رشد پایه پولی نمایان خواهد شد.» 

معنی این توییت این است دولت تلاش کرده تا منابع ارزی را که ظاهرا از گشایش نسبی در صادرات نفت و آزاد شدن بخشی از پول‌های مسدود شده به دست آمده  تازه به دست آمده با نرخ نیمایی بفروشد. تاکید همتی البته روی افزایش عرضه ریال و تبعات آن روی افزایش پایه پولی و تورم است. اما یک واقعیت  دیگر در آن نهفته است و آن تزریق دلارهای تازه به دست آمده دولت به بازار نیمایی است. در چنین شرایطی ثبات نسبی بازار نیمایی بیش از آنکه تحت تاثیر بده و بستان صادرکنندگان و واردکنندگان باشد، تحت تاثیر تزریق میلیاردها دلار ارز به بازار نیمایی است، پدیده‌ای که تضمینی نیست در آینده دوام چندانی داشته باشد. 

ثبت نظر

گزارش

تهدید و فشار بر خانواده ارسلان یزدانی پس از آزادی نیز ادامه...

۱۷ آذر ۱۴۰۰
کیان ثابتی
خواندن در ۴ دقیقه
تهدید و فشار بر خانواده ارسلان یزدانی پس از آزادی نیز ادامه دارد