خانه پروین؛ هوای شعر در کوچه پس‌کوچه‌های عودلاجان

ساره دوراندیش، شهروندخبرنگار، تهران

شاید پروین همین جا کنار همین ایوان کوچک شعری گفته باشد. شاید موقع سرمای زمستان کنار شومینه طبقه بالا نشسته و مناظره «سیر و پیاز» یا شعر معروف «محتسب مستی به ره دید» را همان‌جا سروده باشد؛ این جا خانه‌ای است که گفته می‌شود پروین اعتصامی در آن زندگی می‌کرده است. عمارت بزرگی که حالا بخش کوچکی از آن مانده است.

***

ایوان کوچک، پنجره‌ها و کتیبه بالای خانه و ستون‌ها نمای خانه را ساخته‌اند. خانه‌ که خانه «یوسف اعتصامی»، پدر پروین اعتصامی است؛ اما همه آن را با نام «خانه پروین» می‌شناسند. این‌جا محله عودلاجان است که گذر روزها چهره‌اش را مخدوش کرده است.

داخل خانه راهرویی است که می‌رسد به دو اتاق و آشپزخانه و حیاطی در پشت، از راه‌پله‌ای قوس‌خورده می‌رسی تا اتاق‌های بالایی. سقف اتاق پایین هلال‌های تودرتو است که به مرکزی در میان ختم می‌شوند و سقف اتاق‌های بالا بلند است، شبیه خانه‌های قدیمی دیگر.

درهای چوبی در دو طرف بنا قرار گرفته‌اند و اتاق‌ها را به هم وصل می‌کنند. یک شومینه قدیمی در طبقه بالا قرار دارد.

یک کارشناس میراث فرهنگی به همشهری آنلاین گفته است: «در گذشته سه خانه کنار هم فعلی، عمارتی را تشکیل می‌داده‌اند در محیطی هزار متری پوشیده از سرو و کاج و چنار. در حیاط حوضی بزرگ به همراه دو حوض کوچک‌تر وجود داشته که حالا یکی تخریب و دیگری به باغچه تبدیل شده، همچنین حوض میانی با مساحتی کوچکتر دیده می‌شود. در حال حاضر بخش‌های زیادی از خانه تغییر کرده است. تغییرات که بنا به نیازهای مالکین صورت گرفته از پوشاندن حیاط و باغچه تا تعویض در و پنجره‌ها دیده می‌شود. در کل اقدامات سال‌های اخیر، باعث شده عمارت ارزشمند تاریخی-فرهنگی آسیب جدی ببیند. فقط خدا را شکر توانستیم خانه را در فهرست آثار ملی به ثبت برسانیم.» خانه «پروين اعتصامی» در تهران سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۴۶۱۹ در فهرست میراث ملی به ثبت رسيد.

خانه پروین را حدود ۵۰-۴۰ سال قبل از برادر «پروین» خریده‌اند؛ چند سال پیش شهرداری خانه را از آن خانواده خریده است. اما دو خانه دیگر تقریبا تخریب شده‌اند. با این همه هنوز رد پای زندگی پروین در همین خانه میانی هم  دیده می‌شود. مهر مهرهای او که روی قاب چوبی بوفه‌های دیواری کار شده است.  گفته می‌شود عروسی پروین اعتصامی در سالن پذیرایی همین خانه برگزار شده است و او بیشتر سال‌های اقامتش در تهران را در این خانه گذرانده است. پروین اعتصامی در تیرماه ۱۳۱۳ با پسر عموی پدرش «رییس شهربانی کرمانشاه» ازدواج کرد. اما ۲-۳ ماه بعد از او جدا شد و به خانه پدری در تهران آمد. خانه پدری پروین همین خانه محله عودلاجان است که به خانه پروین شهرت دارد. در حقیقت این خانه، خانه «یوسف اعتصامی آشتیانی» (اعتصام‌الملک) بوده است. میرزا یوسف خان چند کتاب به زبان عربی نوشته که بابت آن‌ها در «مصر» به شهرت رسیده بود. او با تاسیس چاپخانه‌ای که تنها کتب فرهنگی جهانی را به چاپ می‌رساند و با چاپ ۴۰ عنوان کتاب ادبی، محبوبیت بسیاری در تبریز پیدا کرد. بعد با راه یافتن به دوره دوم مجلس شورای ملی به عنوان وکیل به تهران آمد. شهرت یوسف‌خان اما در زیر سایه دخترش که شاعری بلندآوازه بود، گم شده است.