نرخ رشد اقتصادی به روایت مرکز آمار؛ روزنه کوچک امید

مرکز آمار ایران در گزارش خود، نرخ رشد اقتصادی ایران را در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰، ۵.۱ درصد و نرخ رشد اقتصادی بدون نفت در این مدت را ۳.۸ درصد گزارش کرده است. درباره جزییات این گزارش چه می‌دانیم؟ آیا این رشد اقتصادی برای فعالان اقتصادی یک گشایش است؟

*** 

کمترین رشد اقتصادی ۹ ماهه ۱۴۰۰ مربوط به کدام بخش بوده است؟

در میان سه رشته فعالیت عمده اقتصادی ایران یعنی کشاورزی، صنایع و معادن و خدمات، گروه کشاورزی همچنان نتوانسته از محدوده منفی بیرون بیاید و در ۹ ماهه امسال عملکرد این گروه در مقایسه با ۹ ماه پارسال منفی ۳.۹ درصد (۳.۹- درصد) ارزیابی شده است.

خشکسالی و کاهش بارندگی از یک سو و وابستگی قابل توجه این گروه به نوسانات فصلی را می‌توان از دلایل اصلی رشد منفی این گروه در ۹ ماهه امسال ارزیابی کرد.

بالاترین نرخ رشد اقتصادی مربوط به کدام بخش بود؟

بالاترین نرخ رشد در بین سه رشته فعالیت عمده اقتصادی مربوط به صنایع و معادن بود که در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ در مقایسه با دوره مشابه پارسال ۷.۱ درصد رشد داشت. افزایش فعالیت‌های زیرگروه «استخراج نفت و گاز طبیعی» که با  سبک‌تر شدن بار تحریم‌ها از فصل‌های قبل آغاز شده بود، در این دوره نیز ادامه یافت و عملکرد این زیرگروه، عامل اصلی در رشد ۷.۱ درصدی رشته فعالیت صنایع و معادن به حساب می‌آید.

در این دوره عملکرد گروه استخراج نفت و گاز طبیعی ۱۳.۴ درصد رشد داشته است.

آیا فروکش کردن بحران کرونا در سال ۱۴۰۰ در رشد اقتصادی تاثیر گذاشته است؟

بخش خدمات نیز در ۹ ماهه امسال عملکردی قابل توجه داشت و رشدی ۵.۱ درصدی به جا گذاشت. فروکش کردن بحران کرونا و بازگشت زیربخش‌های گروه خدمات به فعالیت باعث شده تا گروه خدمات که به تنهایی بیش از ۵۰ درصد اقتصاد ایران را شامل می‌شود، بر نرخ رشد اقتصادی ایران اثرگذار باشد.

آیا بررسی فصل به فصل زیرگروه‌های اقتصادی افزایش رشد اقتصادی را نشان می‌دهد؟

بررسی فصل به فصل بخش‌های عمده و زیرگروه‌های اقتصاد ایران نیز نکات قابل‌توجهی دارد، نرخ رشد اقتصادی در این دوره ۹ ماهه سال ۱۴۰۰،  فصل به فصل کاهش داشته است.

در حالی که نرخ رشد اقتصادی در بهار امسال بهار به ۷.۵ درصد رسیده بود، در تابستان این نرخ رشد با افت همراه شد و به ۴ درصد رسید، روند نزولی نرخ رشد اقتصادی در پاییز نیز با شدت کمتری ادامه یافت و در پاییز نرخ رشد اقتصادی در مقایسه با فصل مشابه پارسال عدد ۳.۹ درصد را ثبت کرد.

در پاییز امسال نرخ رشد گروه کشاورزی ۳.۳- درصد اعلام شده است که میزان منفی بودن عملکرد بخش کشاورزی در سومین فصل سال از دو فصل قبلی کمتر بود.

نرخ رشد بخش کشاورزی در بهار ۱۴۰۰ نسبت به فصل مشابه پارسال ۴.۵- درصد گزارش شد که در تابستان امسال به ۴.۱- درصد بهبود یافت.

بر اساس این گزارش عملکرد گروه صنایع و معادن فصل به فصل افت کرده و از رشد ۱۳.۹ درصدی در فصل بهار به ۴.۸ درصد در تابستان و ۳.۲ درصد در پاییز کاهش یافته است.

اثر بازگشت بخش نفت و گاز در فصل‌های تابستان و پاییز تعدیل شده و جهش ناشی از عملکرد این بخش در بهار امسال ادامه نیافته است.

عملکرد زیر گروه استخراج نفت و گاز طبیعی در بهار امسال رشدی ۲۷.۵ درصدی ثبت کرد؛ اما این روند مطابق انتظار ادامه نداشت و رشد این زیرگروه در فصل تابستان به ۱۰ درصد و در پاییز به ۴.۳ درصد کاهش یافت.

بررسی فصل به فصل عملکرد گروه صنایع و معادن بدون نفت به خوبی نشان می‌دهد که اثر بخش نفت و گاز چه تاثیری بر عملکرد گروه عمده صنایع و معادن به جا گذاشته است.

رشد گروه صنایع و معادن بدون نفت در بهار امسال ۷.۴ درصد بود؛ اما خاموشی‌ها و قطع برق در تابستان رشد این بخش را به ۲.۲ درصد کاهش داد، عملکرد گروه صنایع و معاون بدون نفت در پاییز با اندکی بهبود به ۲.۷ درصد رسید.

عملکرد فصل به فصل گروه خدمات که ۵۲ درصد از اقتصاد ایران را شامل می‌شود، نشان می‌دهد که این گروه فصل به فصل کارنامه‌ای بهتر داشته است.

گروه خدمات در فصل بهار رشدی ۴.۶ درصدی به ثبت رساند، در تابستان عملکرد این گروه به ۵.۲ درصد بهبود یافت و این روند با تحقق رشد ۵.۷ درصدی در پاییز ادامه یافت. از سرگیری فعالیت‌های بخش خدمات ناشی از فروکش‌کردن بحران کرونا و گذر از پیک‌های بیماری کووید-۱۹ مهم‌ترین دلیل این بهبود وضعیت در عملکرد گروه خدمات به حساب می‌آید.

جزییات گزارش ۹ ماهه مرکز آمار از وضعیت تولید ناخالص داخلی چیست؟

بررسی گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران از سمت هزینه‌ها نیز جالب توجه است، هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی در ۹ ماهه امسال به ۱۳ درصد رسید که نشانه مثبتی از بهبود نسبی اوضاع اقتصادی است. 

صادرات کالا و خدمات نیز در ۹ ماهه امسال در مقایسه با مدت مشابه پارسال رشد ۱۴.۸ درصدی را تجربه کرد. صادرات کالا و خدمات و همچنین واردات کالا و خدمات از سال ۱۳۹۷ به این سو عملکرد منفی داشتند که تحریم‌ها و پس از آن تنگناهای ناشی از همه‌گیری بحران کرونا و مسدود شدن مرزها عامل اصلی این موضوع به شمار می‌رفت.

تغییرات فصل به فصل نرخ رشد گروه های مختلف اقتصادی در ۹ ماه ۱۴۰۰

رشد صادرات کالا و خدمات در فصل بهار ۸.۱ درصد بود که در تابستان با اوج‌گیری قابل توجه به ۲۵.۲ درصد رسید؛ اما در فصل پاییز نرخ رشد صادرات کالاها و خدمات به ۱۱.۹ درصد تعدیل یافت تا در پایان ۹ ماهه عملکردی با رشد ۱۴.۸ درصدی را تجربه کند.

در مجموع دو بخش هزینه‌ای «مصرف نهایی بخش خصوصی» و «صادرات کالاها و خدمات»، بیشترین نقش و اثر را در مثبت شدن نرخ رشد اقتصادی ایران در دوره ۹ ماهه امسال به جا گذاشتند.

هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی چهار فصل متوالی است که عملکردی مثبت داشته است. 

در گزارش مرکز آمار ایران از عملکرد اقتصاد ایران در ۹ ماه ۱۴۰۰ نرخ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ۴.۹ درصد گزارش شده است. نرخ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در پاییز امسال در مقایسه با پاییز پارسال رشدی ۳.۷ درصدی را به ثبت رساند.

پژوهشکده آمار به‌عنوان بازوی پژوهشی مرکز آمار ایران در دی ماه امسال پیش‌بینی کرده بود، نرخ رشد اقتصادی سال۱۴۰۰ در یک سناریوی خوش‌بینانه به ۵.۷ درصد می‌رسد، در سناریوی بدبینانه این پژوهشکده رشد اقتصادی ایران همچنان مثبت و در سطح ۴.۶ درصد تخمین زده شده بود.

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز رشد بدون نفت را ۱.۶ درصد و رشد با نفت اقتصاد ایران در پایان سال ۱۴۰۰ را ۲.۸ درصد پیش‌بینی کرده بود. 

پیش از این بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز در گزارش‌های خود، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۱ را که می‌توان آن را معادل سال ۱۴۰۰ به حساب آورد به ترتیب ۲.۴ و  ۲.۵ درصد پیش‌بینی کرده بودند. 

نگرانی‌های اقتصادی بیشتر مربوط به چه موضوعاتی است؟

به نظر می‌رسد، روند نزولی شتاب نرخ رشد اقتصادی ایران در زمستان امسال هم ادامه یابد؛ اما در نهایت نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۱۴۰۰ مثبت و بین ۲.۵ تا ۳ درصد اعلام شود که نسبت به نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۹ که مرکز آمار ایران آن را یک درصد گزارش کرد، بهبودی نسبی به حساب می‌آید، اما همچنان برای جبران عقب‌ماندگی‌های اقتصاد ایران کافی نیست، تعبیر «بازگشت کم‌فروغ»، تعبیری است که در برخی گزارش‌ها برای توصیف مثبت شدن روند رشد اقتصاد ایران پس از رکودی سنگین از آن بهره گرفته‌اند.

افزایش قابل توجه قیمت نفت، امیدواری به نتیجه‌بخشی مذاکرات و بازگشت ایران به بازار جهانی نفت که با حذف روسیه شرایط آسان‌تری را پیش پای ایران گشوده از نکات امیدبخش پیش روی اقتصاد ایران هستند، در مقابل ریخت و پاش‌های ارزهای نفتی که به طور معمول در دوران افزایش درآمدهای ارزی در دستور کار دولت‌ها قرار می‌گیرد، از جمله نگرانی‌های آتی در اقتصاد ایران است.

ضمن آنکه علاوه بر تنگنای ناشی از تحریم، موانع بانکی ایران و مشکلات جذب سرمایه‌گذاری از مشکلات عمیق‌تر اقتصاد ایران به حساب می‌آیند.

در عین حال می‌بایست مواردی همچون ناترازی بودجه دولت و آثار ناشی از کسری بودجه بر فضای اقتصاد کلان در کنار سیاست‌گذاری‌های اشتباه و رویکرد دستوری و مداخلات دولت را که در دولت سیزدهم افزایش یافته به فهرست نگرانی‌های فعالان اقتصادی افزود، با این همه نرخ رشد اقتصادی متوالی دو سال اخیر می‌تواند بارقه‌های امید را برای فعالان اقتصادی زنده نگاه‌ دارد.