بازداشت شهروندان ایرانی به دلیل فعالیت در شبکه‌های اجتماعی به عنوان نقد اجتماعی، سیاسی، مذهبی و حتی دل‌نوشته‌های شخصی، از اواخر دهه ۸۰ تبدیل به یکی از جرایم اصلی در جمهوری اسلامی شد. با این حال، تهدید، احضار، بازداشت و حتی حکم گرفتن شماری از شهروندان به دلیل مدلینگ و نوع حضور خود در شبکه‌های اجتماعی، پدیده‌ای است که از سال ۱۳۹۳ شکل گرفت. از تهران شروع و به شهرهای دیگر کشیده شد و از آن به بعد مدل، عکاس، رقصنده، خواننده و... نیز به جمع کسانی درآمدند که به گفته آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر ایران، سبک زندگی ایرانی اسلامی را تهدید می‌کنند.
بسیاری از این شهروندان پس از احضار و بازداشت، با قرار وثیقه و دادن تعهد و کفالت آزاد شدند، برخی از آن‌ها ترک ایران را به ماندن ترجیح دادند و برخی نیز حکم‌های سنگین از دادگاه‌ها گرفتند. اما بسیاری از این کاربران حتی نمی‌دانستند که امکان دارد با نوشته‌های خود و انتشار عکس‌های زیبایشان، پایه‌های نظام را به لرزه بیاندازند و زمانی به خاطرش در مقابل دوربین تلویزیون به اعتراف اجباری و عذرخواهی، به ویژه از خانواده‌های «شهدا» مجبور شوند.
نظام جمهوری اسلامی بازداشت مدل‌ها و فشار بر آن‌ها را در قالب عبارت «سبک زندگی ایرانی» و جلوگیری از «ترویج زندگی غربی» معنا می‌کند. زیرا از نظر قانونی، ماده‌ای برای مقابله با شهروندان درباره پوشش‌شان وجود ندارد.
اگر سابق بر این افرادی مانند «ستار بهشتی»، کارگر وبلاگ‌نویس برای دل‌نوشته‌های خود بازداشت می‌شدند یا وکلا، فعالان سیاسی و اجتماعی و روزنامه‌نگاران و دانشجویان به دلیل منعکس کردن افکار خود در شبکه‌های اجتماعی مورد مواخذ قرار می‌گرفتند، حالا نظام حاکم با جریان بسیار وسیع‌تری به نام مد درگیر شده است که اغلب شهروندان جامعه را در بر می‌گیرد و دیگر حرف از سیاست نیست بلکه حرف از نوع زندگی و پوشش شخصی شهروندان است.
اکنون تا جایی فشار برای یک دست پوشیدن شهروندان و به ویژه چهره‌های مشهور بیشتر شده است که قوه قضاییه، صداوسیما و معاونت سینمایی کشور همه به دنبال تهیه «شیوه‌نامه صیانت» هستند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هفته گذشته طی اطلاعیه‌ای، با آرام کردن «دلواپسان»، اعلام کرد که این شیوه‌نامه در حال تنظیم است تا از این پس چهره‌ها با سر و وضعی مشخص شده در مراسم مختلف حاضر شوند.
بازداشت مدل‌ها تحت عنوان پروژه عنکبوت ۱ و ۲
اولین بازداشت‌ها به دلیل مدلینگ در فضای مجازی در سال ۱۳۹۳ و تحت عنوان دو پروژه «عنکبوت ۱» و «عنکبوت ۲» رخ داد. «مرکز بررسی جرایم سازمان یافته سایبری» سپاه پاسداران دو بار در طی پرو‌ژه‌هایی به نام عنکبوت، ده‌ها شهروند ایرانی را به اتهام «ترویج فساد» و «ماموریت برای تغییر سبک زندگی» بازداشت کرد.
پروژه عنکبوت ۱ مربوط به بازداشت ۱۲ شهروند ایرانی و شناسایی ۳۵۰ صفحه فیس‌بوک در سال ۱۳۹۳ بود که عکس‌هایی با پوشش آن چه به زعم نظام، حاوی ترویج فساد است را منتشر می‌کرد.
«عباس جعفری دولت‌آبادی»، سخن‌گوی وقت قوه قضاییه در حمایت از این عملیات‌ها گفته بود: «ما مجاز نیستیم دست روی دست بگذاریم تا فحشا، منکر و ابتذال در جامعه رواج پیدا کند.»
برای دومین بار، مرکز بررسی جرایم سازمان یافته سایبری سپاه پاسداران ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۳ طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ۱۷۰ نفر از شهروندان ایرانی در حوزه مدلینگ، عکاسی مد و طراحی لباس را که در شبکه‌های مجازی فعال بوده‌اند، شناسایی کرده‌اند.
در این اطلاعیه خبر داده شده بود که از بین آن‌ها، ۵۸ مدل، ۵۱ مدیر مزون و طراح لباس، ۵۹ عکاس و آرایش‌گر شناسایی شده‌اند و برای ۲۲ نفر از آن‌ها به عنوان مدیران اصلی پرونده قضایی تشکیل شده است. هم‌چنین صفحات زیادی از مدل‌ها در شبکه‌های اجتماعی بسته شدند.
پس از این خبر، نام مدل‌های معروفی مانند «الناز گلرخ»، «حمید فدایی»، «شبنم مولوی»، «دانا نیک»، «دنیا مقدم»، «ملیکا زمانی» و «نیلوفر بهبودی» مطرح شد که بازداشت شدند. این افراد البته سکوت را ترجیح دادند و پس از مدتی از آزادی، کسانی مانند حمید فدایی و الناز گلرخ ایران را ترک کردند.
سخن‌گوی قوه قضاییه پس از اطلاعیه سپاه درباره پروژه عنکبوت ۲ و در حمایت از لزوم برخوردها با مدل‌ها و آرایشگاه‌ها و فعالیت‌های آن‌ها در فضای مجازی، در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۵ گفته بود: «ظرف دو سال گذشته در حوزه مبارزه با آرایشگاه‌ها و مزون‌های مرتبط با مدلینگ کارهای خوبی انجام شده است و دو پرونده عنکبوت ۱ و عنکبوت در دادسرای جرایم رایانه‌ای کلید خورد. امروزه دشمن سعی می‌کند در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و از دو طریق، جاذبه‌های جنسی و مالی سرمایه‌گذاری کند و علاوه براین بتواند در افکار جوانان نفوذ کند و برای آینده‌های دور نقشه‌های خود را پیش‌بینی کند. بنابراین، یکی از راه‌کارهای جدی در این زمینه، مبارزه با تهدیدهایی است که در حوزه فضای مجازی رخ می‌دهد.»
نکته مهم در این جریان این است که سبک زندگی اسلامی ایرانی که با آن بسیاری از شهروندان بازداشت و تهدید شده‌اند، هرگز از محدوده نام‌گذاری فراتر نرفته است و مصداق‌های آن روشن نیست. چون طبیعتا بر تن جمعیتی چند میلیونی یونیفرم واحد پوشاند.
از سوی دیگر، دستگاه‌های وابسته به نظام در سال‌های گذشته شوهای اسلامی برای پوشش زنان با تبلیغات وسیع برگزار کردند که از سوی بسیاری از شهروندان مورد تمسخر قرار گرفتند. این شوها هیچ‌گاه نتوانستند الگوی مناسبی برای سبک زندگی ایرانی اسلامی شهروندان باشند.
بازداشت عوامل موزیک ویدیو هپی
در اردیبهشت ۱۳۹۳، شش جوان که در ساخت ویدیوی موزیک «هپی» مشارکت داشتند، بازداشت شدند. در آن سال، این جوانان در خانه‌های خود و روی پشت بام‌ها موسیقی هپی «ویلیام فرل»، خواننده امریکایی را به شیوه خود بازسازی کرده و با این آهنگ رقصیده بودند. بازسازی این کلیپ در یوتیوپ و شبکه‌های مجازی به شکل گسترده پخش شد. اما همه آن‌ها مدتی بعد بازداشت و نهایتا با قرار وثیقه آزاد شدند.
برخی از آن‌ها پیش از آزادی مجبور به اعتراف تلویزیونی درباره این ویدیو کلیپ شده بودند. «حسین ساجدی‌نیا»، فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ در این برنامه اعتراف، ادعا کرده بود که تمامی این افراد ظرف دو ساعت شناسایی و در شش ساعت همگی آن‌ها دستگیر شده‌اند. بازداشت آن‌ها انعکاس بسیار وسیعی در سطح جهانی داشت.
بازداشت‌ها در شیراز و مشهد
در آذر ۱۳۹۵، خبرهایی مبنی بر بازداشت ۱۲ نفر از فعالان مد شیراز و صدور حکم بین پنج تا شش سال برای هرکدام از آن‌ها منتشر شد. با این حال، مشخص نیست چند سال این افراد حکم‌های خود را طی کردند و یا زیر حکم تیغ فعلا آزاد هستند یا نهایتا در دادگاه تجدیدنظر حکم‌ها لغو شده است.
«محمود طراوت‌روی»، وکیل این ۱۲ نفر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۹۵ به خبرگزاری «ایلنا» گفته بود دادگاه کیفری شیراز آن‌ها را به اتهام «فعالیت‌های مرتبط با مدلینگ» به زندان‌های بین پنج تا شش سال و محرومیت از حقوق اجتماعی مانند ممنوعیت خروج از کشور و منع اشتغال برای مدتی محکوم کرده است.
به گفته این وکیل، آن‌ها به «انتشار تصاویر مبتذل و مستهجن در فضای مجازی»، «تشویق و ترغیب مردم به فساد و فحشا» و «تبلیغ فرهنگ برهنگی غربی» متهم شده بودند.
«مهدی خدابخشی»، جانشین وقت سرپرست دادسرای مشهد ۱۲ مهر ۱۳۹۵ خبر از بازداشت شش نفر شامل سه زن و سه مرد با عنوان «گردانندگان اصلی شبکه‌های سازمان یافته مدلینگ» داده بود. این مسوول قضایی گفته بود این شبکه‌ها به دلیل این که به کار انتشار «تصاویر مستهجن»، «ترویج فساد و بی‌بندوباری» و «ترویج سبک زندگی غربی» مشغول بودند، از سوی معاونت اطلاعات سپاه مشهد بازداشت شدند.
بازداشت چند رقصنده جوان و اعترافات اجباری
تیر ۱۳۹۷، «مائده هژبری»، نوجوانی که به دلیل انتشار ویدیوها از رقص‌های خودش در اتاق خوابش در اینستاگرام می‌گذاشت، از سوی قوه قضاییه بازداشت شد و پس از آن صداوسیما اعترافات او را پخش کرد. در حالی که او با گریه به مصاحبه‌کننده می‌گفت قصدی از انتشار رقص‌هایش نداشته است.
علاوه بر مائده هژبری، تعدادی دختر و پسر دیگر هم به دلیل انتشار فیلم‌های رقص خود بازداشت شدند و اعترافات آن‌ها علیه خودشان و فعالیت مورد علاقه‌شان، یعنی رقص نیز پخش شد. آن‌ها نوجوانانی بودند که بدون حضور وکیل و بی‌این که مشخص باشد از نظر قانونی دقیقا مرتکب چه جرمی شده‌اند، بازداشت و به اعتراف تلویزیونی وا داشته شده بودند.
با این حال، جریان زیرزمینی مد و مدلینگ در ایران همچنان ادامه دارد و عکس‌هایی از مدل‌های زیبای ایرانی همچنان منتشر می‌شود؛ جریانی وسیع که برخورد هم‌گیر آن از سوی نظام نیاز به یک انقلاب دارد.
اما مدلینگ دیگر جریانی مخفی و زیرزمینی نیست بلکه به سطح بازیگران سینما و تئاتر نیز کشیده شده است و آن‌ها در مراسم‌های ویژه سعی می‌کنند با لباس‌ها و ظاهری جدید ظاهر شوند. چندی پیش «متین ستوده»، بازیگر جوان به دلیل نوع پوشش خود در مراسم اکران خصوصی یک فیلم سینمایی چنان جنجالی آفرید که منجر به احضار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و خود او به دادسرای ارشاد شد.
این بازیگر در آن مراسم، روسری و مانتو پوشیده بود، با این حال نوع آرایش و نوع مدل مانتو و پوشش او بحث‌برانگیز شد. فشارها تا جایی پیش رفتند که نه تنها این بازیگر تمام عکس‌هایش از این مراسم را در صفحه اینستاگرام شخصی خود حذف کرد بلکه یک متن عذرخواهی نیز به دلیل نوع پوشش خود نوشت.
از آن‌جا که بازداشت بازیگران و چهره‌ها به دلیل نوع پوشش آن‌ها برای نظام گران تمام می‌شود، برای جلوگیری از حرکت‌های بعدی و محدود کردن مد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درصدد طراحی و تصویب چیزی به نام شیوه‌نامه صیانت است که در واقع گفته می‌شود دستورالعمل پوشش برای هنرمندان است؛ دستورالعملی که معلوم نیست چه مواردی را به چهره‌ها تاکید می‌کند و در گام بعدی مشخص نیست که رفتار هنرمندان با این الگو چه خواهد بود.
پیش از این و پس از جنجال حضور متین ستوده در اکران خصوصی یک فیلم، «صادق طباطبایی‌‌نژاد»، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در مصاحبه‌ای تلویزیونی خبر از تشکیل شورایی با عنوان «شورای سلبریتی‌ها» داد که به نحو پوشش آن‌ها رسیدگی کند. هم‌چنین «مسعود نجفی»، مدیر روابط عمومی سازمان سینمایی ایران خبر از تهیه یک دستورالعمل فوری درباره حضور عمومی چهره‌های سینمایی داد.
نظر رهبری درباره مد
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در یکی از سخنرانی‌های خود در سال۱۳۹۵، با ابراز نگرانی از «تهاجم فرهنگی» گفته بود: «واقعیتی که سال‌ها قبل آن را گوشزد می‌کردم، هم‌اکنون عینیات انکارناپذیری یافته است؛ فعالیت حداقل صدها رسانه صوتی، تصویری، مکتوب و اینترنتی در جهان با حذف مشخص‌تاتیرگذاری بر ذهن و رفتار ملت ایران.»
سعی بر تحمیل روش زندگی و پوشش یک‌دست در جامعه به بهانه سبک زندگی ایرانی و اسلامی در تمام ۴۰ سال حضور انقلاب اسلامی در زندگی مردم ایران وجود داشته با این حال، در هر برهه‌ای به شیوه‌ای بوده است. زمانی حضور «گشت ارشاد» در خیابان‌ها، بازداشت گروه گروه زنان به بهانه رنگ رژ لب، مانتو کوتاه، موهای بیرون زده از روسری، آستین کوتاه برای مردان، شلوارهای تنگ و انتقال همه آن‌ها به ون‌های معروف ارشاد و بعد انتقال به کلانتری‌ها و صدور حکم، توهین، شلاق و جریمه نقدی جریان داشت.
و حالا از اوایل دهه ۹۰ اگرچه حضور گشت ارشاد و تذکرات و بازداشت‌های خیابانی فصلی و گاهی شده و مردم در نوع پوشش خود راحت‌تر شده‌اند اما هر از گاهی سپاه و نیروی انتظامی با بازداشت ناگهانی افراد، به مردم نشان می‌دهد که فقط حجاب داشتن و مانتو بر تن کردن کافی نیست و باید مراقب جزییات پوشش خود هم باشند تا جایی که به سلیقه نظام برنخورد.
همه این‌ها نشان از سردرگمی حکومت درباره تعریف مد، دستورالعمل نوع پوشش شهروندان و توجیه بازداشت شدگان دارد. طی دهه ۹۰، سرکوب فعالان حوزه مد، از آرایشگاه‌ها تا عکاسان و مدل‌ها و بازیگران و چهره‌های ورزشی به جریان شاخص سرکوب در این دهه شناخته شده است.
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید: www.journalismisnotacrime.com
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر