نصرت کریمی و ۴۱ سال ممنوع‌الکاری: پیشنهادهایی که همگی از سوی وزارت ارشاد رد شدند!

«شهرام مکری»، کارگردان جوان سینمای مدرن ایران یک روز پس از فوت «نصرت کریمی» با اشاره به این که هرگز تلاشی قانونی برای رفع ممنوع‌الکاری او و رسیدن به جوابی حقوقی انجام نشد، می‌گوید: «خود آقای کریمی هم برای تغییر رای صادره از دادگاه انقلاب تلاشی نکرد. یعنی تلاش حقوقی و مستقلی نشد تا حکم دادگاه انقلابش دوباره بررسی شود. تلاشی در جهت روشن شدن ابعاد پرونده ممنوع‌الکاری او نشد. بسیاری در همان اوایل انقلاب ممنوع‌الکار شدند اما بالاخره مشخص نشده که براساس چه موازین حقوقی این ممنوع‌الفعالیتی رخ داده است. تصور شخصی من این است که پس از گذشت سالیان زیاد، می‌شد از حضور آقای کریمی در سینما استفاده کرد. اما خودش بیشتر مشغول مجسمه‌سازی شد که البته می‌دانیم آرشیو بزرگی از مجسمه‌ و پرتره‌هایش وجود دارد.»

نصرت کریمی، بازیگر، کارگردان و مجسمه‌ساز روز سه‌شنبه ۱۲ آذر ۱۳۹۸ در سن ۹۵ سالگی در بیمارستانی در تهران فوت کرد در حالی که ۴۱ سال به دلیل نقد خرافه‌ها و باورهای دینی در فیلم‌هایش که مضمونی کمدی داشتند، ممنوع‌الکار بود.

او در جوانی معروف و در میان‌سالگی، در زمانی که باید دوره تازه‌ای از فیلم‌سازی را به کمک سال‌ها فعالیتش تجربه می‌کرد، خانه‌نشین شد. آغاز خانه‌نشینی او همراه با انقلاب بود و تا زمان مرگش، به مدت ۴۱ سال طول کشید. کریمی طی این سال‌ها به ناچار به کارهایی مشغول شد که در انزوای خانه‌اش می‌توانست انجام دهد؛ کارهایی مانند مجسمه‌سازی تا حتی پرورش کاکتوس.

به گفته خودش در گفت‌وگویی با بی بی سی فارسی او پرورش کاکتوس را از اواخر دهه ۶۰ آغاز کرد و آن قدر در این کار پیشرفت کرد که بهترین گل‌فروشی‌های تهران از او کاکتوس می‌خریدند. 

شهرام مکری درباره آقای نصرت کریمی به سایت «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «نصرت کریمی که این روزها به دلیل فوتش از او زیاد صحبت می‌شود، یکی از کارگردان‌های تاثیرگذار تاریخ سینمای ایران بود. هر چند که در حوزه کارگردانی و از نظر تعداد فیلم، پرکار به نظر نمی‌رسد اما به دلیل رابطه سینمای ایران با رئالیسم در طول تاریخ سینمای ما و این که خیلی‌ها مبدا آن را نصرت کریمی می‌دانند، اهمیتش دوچندان می‌شود.عباس کیارستمی فیلم درشکه‌چی او را به عنوان اولین فیلم نئورئالیستی سینمای ایران می‌دانست که شاید حضور آقای کریمی در سینمای ایتالیا و همکاریش با فیلم‌سازان مطرح ایتالیایی در آن زمان مانند دیسکا بود. اما مدل نگاه نصرت کریمی به عنوان مولف و کارگردان بعد از فیلم‌هایی که ساخت، مانند محلل، باعث شد که دیگر امکان کار کردن نیابد.»

فعالیت هنری بسیاری از هنرمندان پس از انقلاب اسلامی محدود شد و یا به اتمام رسید اما برای آن‌ها که در ایران ماندند، سخت‌تر گذشت؛ از جمله برای نصرت کریمی و «ناصر ملک مطیعی».

مخالفت وزارت ارشاد با بازی نصرت کریمی در فیلم جدایی نادر از سیمین

شهرام مکری با اشاره به این که در طول سال‌های گذشته پیشنهاد بسیاری از کارگردانان برای حضور نصرت کریمی به عنوان بازیگر و یا همکاری در ساخت فیلم‌هایشان، با جواب منفی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مواجه شده است، گفت: «مثلا اصغر فرهادی در فیلم جدایی نادر از سیمین درباره نقش پدر، اول به آقای نصرت کریمی فکر کرده بود و می‌خواست ایشان نقش پدر را بازی کند. اما وقتی با ارشاد در میان گذاشتند، به او گفته شد که اگر این اتفاق نیفتد، بهتر است. در طول سال‌ها پیشنهاداتی به این شکل مطرح و رد شدند.»

خود نصرت کریمی نیز در گفت‌وگویی با بخش فارسی «بی‌بی‌سی» در اردیبهشت ۱۳۸۶ گفته بود که شخصا هیچ‌گاه برای رفع ممنوع‌الکاری خود اقدام نکرده است: «من شخصا برای رفع ممنوعیت اقدام نکردم ولی دوستان کارگردان و تهیه‌کننده که علاقه داشتند من برایشان فیلم بسازم یا در فیلم‌شان بازی کنم، هر بار اسم مرا به ارشاد داده‌اند. آن‌ها هم جلویش نوشته‌اند نصرت کریمی فعلا نه!»

او گفته بود: «هر وقت فعلا را بردارند، حاضرم بازی کنم.»

شهرام مکری، کارگردان نسل جوان سینمای ایران درباره رابطه‌اش با نصرت کریمی هم می‌گوید: «رابطه من با نصرت کریمی به جای این که رابطه مستقیمی باشد، رابطه با واسطه از طریق دو نفر از آدم‌های نزدیک زندگی او بود؛ از طریق بابک کریمی، فرزندش که تا به حال به عنوان بازیگر در چند فیلم من بازی کرده است و مهرداد اسکویی، داماد آقای کریمی که از مستندسازان به نام ایران است. من می‌دانم بابک در حال ساخت یک مستند ۹ قسمتی با کمک مهرداد و بقیه درباره پدرش بود و خوش‌بختانه فکر می‌کنم کارهای تولید مستند هم تمام شده و به زودی جواب سوال‌های ما که نصرت کریمی چه کار کرده است و چرا دیگر نتوانست کار کند، در این مستند داده شود. همین طور امیدوارم نمایشگاهی از مجسمه‌ها و پرتره‌های او برگزار کنند و یا حداقل مجموعه عکس‌های آن‌ها به نمایش درآید تا ببینیم او پس از ممنوع‌الکاری خانه‌نشین نشد و هم‌چنان کار هنری خود را در حوزه‌ای دیگر ادامه داد.»

من نصرت کریمی، فیلم‌ساز بودم و هنوز هم هستم

نصرت کریمی در مستندی رو به دوربین می‌گوید: «من نصرت کریمی هستم، فیلم‌ساز بودم و هنوز هم هستم.»

او می‌گوید بعد از انقلاب و با محرومیت از فیلم‌سازی، به مجمسه‌سازی روی آورده است: «من از موقعی که فیلم نساختم، کوشش کردم مجسمه نقش‌هایی که دوست داشتم را بسازم.»

نصرت کریمی از شاگردان «عبدالحسین نوشین» و عضو گروه تئاتر مطرح «نوشین» در آن روزها بود. بعد برای تحصیلات عالیه به مدرسه‌های هنری پراگ و ایتالیا رفت. پس از بازگشتش به ایران، فیلم‌های زیادی با تکنیک انیمیشن و عروسکی ساخت که در حال حاضر همه آن‌ها در آرشیو وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موجود هستند. 

اما شهرت مردمی نصرت کریمی با بازی در سریال «دایی جان ناپلئون» در نقش «آقاجان» بود و پس از آن، ساخت چند فیلم سینمایی کمدی که البته یکی از این فیلم‌ها باعث زندانی شدن و محرومیت او از فعالیت هنری شد. 

کریمی کارگردان فیلم‌های «محلل»، «درشکه‌چی» بود؛ فیلم‌هایی کمدی که خرافه‌های اسلامی را به سخره می‌کشیدند. فیلم محلل در سال ۱۳۵۰ و براساس کتاب محلل «صادق هدایت» ساخته شد. داستان فیلم درباره مردی است که بر اثر سوءتفاهمی، زنش را سه طلاقه می‌کند و بعد به دنبال محللی می‌گردد که با زنش ازدواج کند. 

اما این فیلم مورد حمله آیت‌الله «علی مطهری» قرار گرفت. نوشته‌های متقابل مطهری و کریمی درباره این فیلم، در روزنامه «کیهان» منتشر شدند. اما حاصل این مخالفت این بود که چند سال بعد، پس از انقلاب ۱۳۵۷، نصرت کریمی به دلیل همین فیلم دستگیر شد و چند ماهی را در زندان گذراند و حتی صحبت از اعدام او بود.

«بهمن مقصودلو»، منتقد سینما و مستندساز در گفت‌وگویی می‌گوید سال‌ها پس از این اتفاق، در دیداری  نصرت کریمی به او گفته با صحبت‌های آیت‌الله «محمدرضا گلپایگانی» از خطر اعدام نجات یافته است. اما پس از آزادی از زندان، ممنوع‌الکار شد. 

نصرت کریمی در گفت‌وگو ۱۲ سال پیش خود با بی بی سی فارسی گفته بود: «بعد از انقلاب ممنوع‌الکار و ممنوع‌التدریس شدم. بعد از رفع گرفتاری‌ها در خانه، کلاس‌های تئاتر عروسکی، چهره‌پردازی و مجسمه‌سازی گذاشتم.»

بابک کریمی، بازیگر سینما، فرزند او است. بابک در فیلم‌های سینمایی ایرانی و ایتالیایی، از جمله «فروشنده» و «جدایی نادر از سیمین» به کارگردانی اصغر فرهادی، «ماهی و گربه» ساخته شهرام مکری و «بلیت‌ها» اثر عباس کیارستمی بازی کرده است.

برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیش‌تر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست، مراجعه کنید: 
www.journalismisnotacrime.com

مطالب مرتبط:
گفتگو با بابک کریمی