از چند ماه پیش تاکنون موضوعی که همیشه زنان و مردان درباره‌اش به دلیل ترس، خجالت و آبرو سکوت کرده‌اند، به سطح آب آمده و به یک سوژه جدی در صدر خبرهای رسانه‌ها تبدیل شده است. در این مدت، صدها نفر در شبکه‌های مجازی و در گفت‌وگو با رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور از تجربه‌های تلخ خود گفته‌اند؛ تجربه‌هایی که به دلیل نداشتن امید به رسیدگی در دستگاه قضایی، طی دهه‌ها مطرح نشده‌اند.
در این میان، بسیاری از زنان و مردان روزنامه‌نگار نیز تجربه‌های خود را از آزار جنسی در محل کار یا از سوی منابع خبری خود به اشتراک گذاشته‌اند.
اگرچه هنوز امیدی به رسیدگی عادلانه شکایت‌ها به دلیل خلاء قوانین از سوی دستگاه قضایی وجود ندارد، با این حال گفتن این تجربه‌های تلخ به امید تغییر قوانین در این حوزه و شنیدن بیشتر صدای قربانیان، حرکتی امیدبخش است.
در این گزارش، دو حقوق‌دان، «محمد اولیایی‌فرد» و «موسی برزین خلیفه‌لو» درباره جزییات حقوقی پرونده‌های تجاوز و آزار جنسی و شیوه پی‌گیری حقوقی شکایت از این آزارها می‌گویند. نظرات حقوقی آن‌ها برای خبرنگاران و هر شهروند دیگری قابل استفاده است.
مدیر یا دبیر ارشد از نظر قانونی در قبال قربانی چه وظیفه‌ای دارد؟
محمد اولیایی‌فرد، حقوق‌دان می‌گوید بنابر آن‌چه در «قانون کار» ایران آمده است، کارفرما درباره آزار جنسی، وظیفه‌ای در قبال کسی که طبق این قانون در مجموعه‌اش فعالیت می‌کند، ندارد.
موسی برزین خلیفه‌لو، حقوق‌دان ضمن تایید این موضوع، تاکید می‌کند این قانون به جز خبرنگاران یا فعالان رسانه‌ای، درباره همه کسانی که تحت قانون کار در ایران فعالیت می‌کنند، صادق است.
شکایت از آزارگر یا متجاوز چه طور ممکن است؟
محمد اولیایی‌فرد تاکید می‌کند فارغ از این‌که آزارگر یا متجاوز در چه محلی و تحت چه شرایطی برای قربانی مشکل ایجاد کرده است، فرد باید شکایتش را از طریق دادسرای عمومی محل وقوع جرم پی‌گیری کند. همان‌طور که قبلا گفته شد، مدیر مجموعه از نظر قانونی وظیفه‌ای برای همراهی با او ندارد.
موسی برزین خلیفه‌لو، حقوق‌دان دراین‌باره توضیح می‌دهد: «برای ثبت تجاوز می‌توان مستقیما به پزشکی قانونی محل سکونت رفت یا شکایت را در کلانتری ثبت و درخواست معاینه فوری توسط پزشکی قانونی را ارایه کرد.»
او تاکید می‌کند از آن‌جایی که ممکن است پزشکی قانونی در همه شهرها و مناطق شعبه نداشته باشند، حضور در کلانتری‌ها نیز می‌تواند موثر باشد: «اما توجه کنید که برای جلوگیری از نابودی شواهد، باید در سریع‌ترین زمان ممکن شکایت را تنظیم کرد.»
قربانی باید با چه مدارکی شکایت را ثبت کند؟
محمد اولیایی‌فرد مدارکی که باید برای اثبات وقوع جرم ارایه شود را بنا به نوع جرم، متفاوت می‌داند: «اگر تجاوز رخ داده باشد، چون مساله به زنای به عنف مربوط می‌شود، اثبات آن و جمع‌آوری مدارک برای آن پیچیده‌تر است. در این مورد ما به چهار شاهد نیاز داریم که درباره وقوع تجاوز شهادت بدهند. اگر خود فرد متجاوز نیز چهار بار اقرار کند، تجاوز پذیرفته می‌شود. دست پیدا کردن به این دو مورد بسیار دشوار است. ضمن این‌که چون تجاوز عمدتا در خفا انجام می‌شود، شاهدی وجود ندارد.»
او درباره مدارکی که برای اثبات آزار جنسی مورد نیاز هستند، می‌گوید: «در مورد آزار جنسی با شهادت دو مرد یا دو زن و یک مرد می‌توان شرایط بهتری برای صدور حکم مهیا کرد. ضمنا اگر آثاری در صحنه جرم بر جای مانده باشد که قاضی بتواند از آن استفاده کند یا اگر بر بدن قربانی آثار و علایمی وجود داشته باشد، می‌توان راحت‌تر وقوع جرم را اثبات کرد.»
موسی برزین‌خلیفه لو درباره مدارک مورد نیاز برای اثبات جرم تجاوز یا آزار جنسی اضافه می‌کند: «یکی از مهم‌ترین مدارک، آثار به جای مانده روی بدن قربانی است. به همین دلیل، تاکید می‌شود که بدون فوت وقت، درخواست معاینه توسط پزشکی قانونی ارایه شود. در ثانی، اگر تجاوز در جایی رخ داده که دوربین مداربسته‌ای وجود داشته است، حتما آن را ارایه کنید. ضمن این‌که در صورت وجود شاهدان، حتما به سرعت اظهارات آن‌ها را چه روی برگه کاغذ معمولی یا به صورت ثبت رسمی در دفترخانه، دریافت کنید. سرعت دریافت شهادت مهم است چون امکان انصراف شهود وجود دارد.»
او تاکید می‌کند سرعت‌عمل قربانی در پرونده‌های مربوط به تجاوز و آزار جنسی بسیار مهم است.
آیا قربانی در برابر متجاوز حق دفاع دارد؟
قربانی تجاوز یا آزار جنسی طبق شرایط خاصی حق دفاع مشروع دارد. محمد اولیایی‌فرد در این باره می‌گوید: «اگر فرد بتواند در برابر متجاوز از خود دفاع کند اما در عوض او را بکشد، دفاعش مشروع حساب نمی‌شود؛ مثلا یک خانم بزرگ‌سال که می‌تواند به پسربچه ۱۰ ساله‌ای مسلط شود، حق قتل او را ندارد. ضمن این‌که دفاع تنها در صورتی مشروع است که وقوع جرم قطعی باشد؛ مثلا درباره پرونده "ریحانه جباری"، دفاع مشروع به این دلیل پذیرفته نشد که گفته می‌شد قاتل از پشت سر مقتول را مورد اصابت قرار داده است؛ زمانی که احتمال انجام فعل تجاوز قطعی نبوده است.»
اولیایی‌فرد تاکید می‌کند یکی دیگر از شرایط دفاع مشروع این است که امکان دسترسی به نیروهای کمکی مثل پلیس مهیا نباشد.
موسی برزین خلیفه‌لو در این باره می‌گوید: «اگر فرد امکان فرار داشته باشد اما متجاوز را به قتل برساند، کاری که انجام داده است، دفاع مشروع محسوب نمی‌شود. ضمن این‌که نوع دفاع باید با رفع خطر متناسب باشد؛ مثلا اگر قربانی تشخیص بدهد که با زخمی کردن متجاوز می‌تواند او را از تجاوز منصرف کند، نباید او را بکشد.»
استفاده از مشروبات الکلی
در بخشی از پرونده‌های تجاوز، قربانی الکل مصرف کرده یا با متجاوز دوست بوده است. آیا این دو نکته باعث می‌شوند که خود قربانیان نیز به خاطر فعل حرام مورد محاکمه قرار بگیرند؟
محمد اولیایی‌فرد در این باره می‌گوید: «تجربه من در پرونده‌های مربوط به آزار و تجاوز ثابت کرده که وقتی شخصی مورد تجاوز قرار گرفته است، دادگاه به بررسی پرونده تجاوز می‌پردازد و به جزییاتی مثل نوع رابطه یا شرب خمر کاری ندارد.»
موسی برزین خلیفه‌لو هم تاکید می‌کند: «در محاکم قضایی با احتمال شرب خمر یا دوستی با جنس مخالف آشنا هستند اما تجربه نشان داده است که قربانی را در این باره مورد محاکمه قرار نمی‌دهند.»
او ضمنا تاکید می‌کند: «قربانی می‌تواند در جلسه دادگاه بگوید "نوشیدنی" خورده است و هیچ اجباری نیست که به نوع آن اشاره کند.»
قانون‌گذار چه مجازاتی برای متجاوز یا آزارگر تعیین کرده است؟
دو جرم آزار جنسی و تجاوز جنسی مجازات‌های بسیار متفاوتی دارند. محمد اولیایی‌فرد با اشاره به تفاوت‌های میان این دو جرم می‌گوید: «گفته می‌شود قوانین ایران آلت‌محور هستند؛ یعنی بحث مربوط به تجاوز یا آزار به آلت متجاوز بستگی دارد. اگر آلت جنسی وارد بدن بزه‌دیده شده باشد، از نظر قانونی با زنا مواجه هستیم. در غیر این‌صورت، اتهام‌های دیگری به متجاوز نسبت داده می‌شود که مجازات آن‌ها، حبس‌های کوتاه مدت یا شلاق است.»
او تاکید می‌کند این در حالی است که در هر دو صورت، تجاوز یا آزار قربانی مشکلات تقریبا مشابهی را تجربه می‌کند.
موسی برزین خلیفه‌لو با اشاره به این که در قوانین ایران عنوان مجرمانه «تجاوز» وجود ندارد، می‌گوید: «متهمان در پرونده‌های تجاوز، تحت عنوان زنای به عنف(رابطه نامشروع مرد و زن) یا لواط به عنف (رابطه جنسی دو مرد) مورد محاکمه قرار می‌گیرند.»
او می‌گوید حکم مربوط به قربانیان در پرونده‌های جنسی حد وسط ندارد. در مورد آزارگران، حکم‌های سبک در نظر گرفته می‌شود اما حکم متجاوز، اعدام است.
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
مطالب مرتبط:
زنان ایرانی بالاخره علیه آزار جنسی صف‌آرایی کردند
در سایه قوانین مردمحور؛ افشاگری گسترده روزنامه‌نگاران از آزارهای جنسی
برای شکایت از آزار جنسی و تجاوز به چه مستنداتی نیاز داریم؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر