براساس گزارش سالانه سازمان گزارشگران بدون مرز، ایران اگرچه در خصوص بازداشت روزنامه‌نگاران ششمین کشور جهان است؛ اما از نظر کشتارِ به‌طور عمد روزنامه‌نگاران از سوی حکومت، از رکورددار‌های جهان در نیم قرن گذشته است.
«رضا معینی»، مسئول میز ایران سازمان گزارشگران بدون مرز در گفت‌وگو با «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید از ابتدای انقلاب تاکنون اعدام روزنامه‌نگارانی مانند «روح‌الله زم»همگی در فرایندی غیرقضایی صورت گرفته و به تعبیری از سوی مقامات ایران کشته شدند.
سازمان گزارشگران بدون مرز، در آخرین روزهای سال ۲۰۲۰، گزارش سالیانه وضعیت روزنامه‌نگاران در جهان را در دو بخش منتشر کرد؛ طبق این گزارش به‌ترتیب کشورهای «چین» با ۱۱۷ روزنامه‌نگار زندانی، «عربستان سعودی» با ۳۴، «مصر» با ۳۰ خبرنگار بازداشت شده، «ویتنام» با ۲۸ خبرنگار زندانی، «سوریه» با ۲۷ خبرنگار و «ایران» با ۱۵ خبرنگار بازداشت‌شده در سال ۲۰۲۰ در ردیف اول تا ششم در جهان قرار دارند.
همچنین براساس گزارش این سازمان، ۵۰ خبرنگار حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای در جهان در سال ۲۰۲۰ کشته شده‌اند که این آمار نشان می‌دهد در یک دهه گذشته ۹۳۷ روزنامه‌نگار جان باخته‌اند.
درباره وضعیت خاص روزنامه‌نگاران به طور خاص در ایران با رضا معینی، مسئول میز ایران گزارشگران بدون مرز گفت‌وگو کرده‌ایم.
-وضعیت روزنامه‌نگاران در جهان و به‌خصوص در ایران نسبت به سال ۲۰۱۹ چه تغییراتی کرده است؟ اول اگر درباره کل آمار بخواهم بگویم، وضعیت سال ۲۰۲۰ نسبت به سال‌های قبل تغییر چندانی نکرده است. اما با توجه به وضعیت سال ۲۰۲۰، قرنطینه و عدم تحرک خبرنگاران متوجه می‌شویم با آمار بسیار بالایی از بازداشت و کشتار روبرو هستیم. به جز اعدام «روح‌الله زم» در ایران، بقیه مرگ روزنامه‌نگاران در مناطق جنگی و یا در حین پوشش تظاهرات و اعتراضات مدنی صورت گرفته است. اما اعدام روح‌الله زم از سوی حکومت جمهوری اسلامی صورت گرفته و اینکه این حکومت طی ۵۰ سال گذشته بیشترین تعداد صدور و اجرای حکم اعدام را علیه خبرنگاران حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای انجام داده است.
-طبق آنچه گفتید حکومت ایران طی نیم قرن اخیر به قتل خبرنگاران پرداخته است، آیا آمار دقیقی داریم که چند روزنامه‌نگار کشته شده‌اند و به نظر شما کدام یک از این قتل‌ها در روندی غیرقانونی‌تر صورت گرفته است؟واقعیت این است که اگر ما بخواهیم دسته‌بندی کنیم، تمام اعدام‌هایی که در ایران از فردای انقلاب تا امروز صورت گرفته است، اعدام‌های غیرقضایی بوده‌اند؛ یعنی اعدام‌هایی بوده‌اند که دستگاه قضایی براساس قواعد بین‌المللی و یا حتی خود قوانین جمهوری اسلامی نیز آن‌ها را اجرا نکرده است. این اعدام‌ها کشتن‌های فراقضایی است، اعدام هم حتی نیستند. هیچ‌کدام از متهمان اعدام شده از فردای روز انقلاب تا امروز برخوردار از حقوق متهم نبودند. «نصرالله آرمان»، «علی‌اصغر امیرانی» و «سیمون فرزامی» سه مثالی هستند که به جرم وابستگی به نظام گذشته در همان سال‌های اول انقلاب در دادگاه‌های «خلخالی‌گونه» اعدام شدند. سپس اعدام‌ها در سال‌های سرکوب دهه ۶۰ ادامه پیدا کرد. واقعیت این است که بخشی از روزنامه‌ها و مجلات برای سازمان و احزاب سیاسی بودند؛ مانند روزنامه «انقلاب اسلامی» تا روزنامه‌های «مجاهد» و «کار» و برخی دیگر که بخشی از هیات تحریریه این روزنامه‌ها بازداشت و اعدام شدند. به طور مثال آقای «سعید سلطان‌پور» و «رحمان هاتفی» در دهه ۶۰ اعدام شدند. ده‌ها عضو دیگر این سازمان‌ها که در تحریریه‌ها قلم می‌زدند نیز بازداشت و اعدام شدند. اما در دهه ۷۰ گسترش روابط بین‌المللی و یک مقدار عقب‌نشینی جمهوری اسلامی باعث شد این احکام بیشتر در حد صدور حکم باقی بماند. ما حتی حکم سنگسار هم در ارتباط با روزنامه‌نگار داشتیم که اجرا نشد. در مورد اخیر «سهیل عربی» به دلیل نوشته‌هایش بازداشت شد، حکم اولیه او اعدام بود که با دخالت نهادهای بین‌المللی به زندان تبدیل شد. اما این فرد دچار زجر و شکنجه‌های شدید بدتر از اعدام در سال‌های گذشته در زندان‌های ایران شده است.درمورد روح‌الله زم، یک جنایت صورت گرفت. از آغاز که ربودنش شروع شد تا محاکمه‌اش که ناعادلانه بود، محروم بودنش از حقوق متهم و محروم بودن از ملاقات خانواده و نهایتا برای تسویه‌حساب نهادهای داخلی اعدام شد، اعدام فوری و بدون توجه به درخواست اعاده دادرسی به حکم اعدام که حق قانونی او بود.
-باتوجه به نگاه‌ها و فشارهای بین‌اللملی از جمله نگرانی جنگ با ایران یا حتی وجود کرونا آیا می‌توان به این دلایل امیدوار بود که در سال جدید فشار بر روی جامعه مطبوعات کمتر خواهد شد؟من امیدوارم. چرا که تجربه سال‌هایی که پشت سر گذاشته‌ایم نشان داده است وقتی رسانه‌ها بتوانند کارشان را با صحت و راست‌آزمایی انجام بدهند، بدون شک تاثیر خوب آن در جامعه دیده خواهد شد. فقط در مورد مساله معادلات سیاسی باید اطلاع‌رسانی مهم شود. در همین سال گذشته ما دیدیم در مقابل رویدادها واکنش نظام جلوگیری از اطلاع‌رسانی بود. چرا که این یک واقعیت است، جمهوری اسلامی در برابر بحران‌ها ناتوان است و نمی‌خواهد ناتوانی‌اش نشان داده شود. ما این را در رابطه با سیل، زلزله، کرونا و تظاهرات دیدیم. سرکوب همیشه وجود داشته است. درباره مسایلی مانند کرونا و حتی جنگ، اطلاع‌رسانی شهروند در درجه اول قرار دارد و این اطلاع‌رسانی باید بدون پروپاگاندا و اهداف خاص باشد، آن‌وقت می‌تواند جان‌ها را نجات دهد. ما در زمان کرونا دیدیم که در کشورهایی که اطلاع‌رسانی واضح، سریع و انتقادی صورت گرفت، توانست به حال مردمش مثمر ثمر باشد؛ به‌هرحال همه کشورها دچار بحران بودند اما شرط اول اطلاع‌رسانی بود که ایران مانع از آن شد و همچنان هم مانع می‌شود.
-براساس تحقیقات شما، آیا قتل‌هایی که از اول انقلاب تاکنون اتفاق افتاده آیا روندش در زوایایی تغییر کرده است؟به‌هرحال این همه کشتاری که در ایران انجام گرفته است، تاثیرات خودش را در جامعه گذاشته است. یعنی از روزگاری که اعدام‌های ۱۰۰ تا ۱۰۰ تا انجام می‌شد و مثل برندگان کنکور نامشان در روزنامه‌های رسمی منتشر می‌شد؛ حالا به اینجا رسیدیم که امروز به اعدام روح‌الله زم اعتراض می‌شود. وقتی در سال ۶۷ صدها زندانی سیاسی اعدام شدند، این‌گونه اعتراضات مردمی وجود نداشت؛ البته اینترنت، سیستم اطلاع‌رسانی و شبکه‌های اجتماعی نبود؛ ولی در همان حدی هم که بود اعتراضی وجود نداشت. حالا امروز جمهوری اسلامی مجبور شده این دادگاه‌های غیرقضایی را کاملا پشت درهای بسته انجام ندهد، حالا حداقل بخش‌های نمایشی از دادگاه، تصویر یک قاضی و یک دادگاه را به افکار عمومی نشان می‌دهند. اما آن موقع «اسدالله لاجوردی» می‌گفت هیچ وکیلی نباید از بازداشت‌شدگان دفاع کند. یعنی خود بحث دفاع از حقوق یک فرد و دفاع از فرد بازداشت شده هنوز در جامعه ما راه پیدا نکرده بود. امروز ما، مردم می‌‌توانیم به صراحت بگوییم با این روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب یا اصول‌گرا و یا هر چیزی از نظر دیدگاهی مخالف و موافقیم و یا نظری نداریم؛ اما از حقوقش دفاع می‌کنیم و این اصل پذیرفته شده است.
-آیا سازمان‌های حقوق بشری می‌توانند برای توقف این اعدام‌ها کاری انجام دهند؟ هر بار یک اعدام صورت می‌گیرد، یک مدتی سروصدا می‌شود، اما بعد دوباره فراموش می‌شود تا دوباره قتل دیگر صورت بگیرد. الان درباره اعدام روح‌الله زم حرف می‌زنیم، ولی این نگرانی وجود دارد که دوباره این اعدام هم فراموش شود تا اعدام بعدی.من از جانب دیگر سازمان‌ها نمی‌توانم صحبت کنم. اما ما فراموش نخواهیم کرد. چنان‌که در این گفت‌وگو من برخی از اسامی روزنامه‌نگاران اعدام شده را از حضور ذهنم گفتم. این مجموعه اقدامات قابل فراموش شدن نیست. اما می‌شود چه کرد. ما در اطلاعیه و توییتر انتقاد شدید خود را به سازمان ملل، به گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران در سازمان ملل و کمیساریای عالی حقوق بشر نشان دادیم. چون از پیش، سازمان ما خطر اعدام زم را گوشزد کرده و هشدار داده بود. تا زمانی که در بر روی این پاشنه بچرخد که یکی را اعدام کنند و ما بعدش محکوم کنیم، به نظر من این بازداشت‌ها، شکنجه‌ها و اعدام‌ها ادامه خواهد داشت. ما باید از این رویه جلوتر برویم. سازمان ما مراجعه به مجامع حقوقی بین‌اللملی درباره روزنامه‌نگاران و زندانیان اعدام شده را از چند ماه پیش آغاز کرده که در آینده بیشتر از آن خواهید شنید. البته گزارشگران بدون مرز، نخستین بار نیست که در این باره اقدام بین‌اللملی می‌کند.
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
مطالب مرتبط:
گزارشگران بدون مرز: ایران رکورددار کشتن روزنامه‌نگاران در نیم‌قرن اخیر است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر