روز گذشته، نهم فوریه (۲۱بهمن) «روز اینترنت امن‌تر» در جهان بود و جهانیان با هشتگ #SaferInternetDay خواسته‌های خود را از داشتن یک اینترنت امن در کشورشان در شبکه‌های اجتماعی مطرح کردند. در ایران، اما وقتی صحبت از «امنیت اینترنت» می‌شود، بسیاری از کاربران ایرانی می‌گویند سرعت اینترنت درست شود، امنیت پیشکش!
کاربرانی که از بدو ورود اینترنت به ایران، این تکنولوژی برایشان با «فیلترشکن» معنا شده و هرزمان از سایت، اپلیکیشن یا هر پلتفرم دیگری استقبال کردند، سریعا انگشت حکومت روی دکمه فیلترینگ رفت، حالا نه تنها صفت «تر» در عبارت «اینترنت امن‌تر» برایشان معنایی ندارد؛ بلکه در بزنگاه‌های تاریخ، نگرانِ قطعی اینترنت نیز هستند.
کارشناسان معتقدند بحث اینترنت در ایران با بسیاری از کشورها متفاوت است و نوشتن نقض امنیت کاربران نیاز به طوماری بلندبالا دارد؛ اما پیش از هرچیز باید مشخص کرد که منظور از امنیت اینترنت در «اینترنت ملی» معنا می‌یابد؟ یا با استفاده از سایر پلتفرم‌های جهانی که حکومت با فیلترینگ سعی در سانسور آن‌ها دارد، معنادار خواهد شد؟ و از همه مهم‌تر، آیا نقض امنیت اینترنت در ایران به همین موارد معطوف می‌شود؟
چرا کاربران ایرانی نسبت به «روز اینترنت امن‌تر» بی‌تفاوت هستند؟
در خصوص روز اینترنت امن‌تر و عدم توجه کاربران ایرانی به این روز، «امیر رشیدی»، پژوهشگر حوزه اینترنت به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «پدیده امنیت اینترنت یا اساسا هرچیز که مربوط به حوزه حقوق دیجیتال می‌شود، مباحث جدیدی است. به‌طور مثال در ایران وزیر ارتباطات می‌آید، حق «بی‌طرفی شبکه» را نقض می‌کند و با توجه به اینکه عموم کاربران ایرانی تعریف مشخصی از این موضوع ندارند، این حق بدون هیچ نوع اعتراضی از سوی کاربران، از آن‌ها گرفته می‌شود.»
این روزها بیش از هر زمان دیگری کاربران از کاهش سرعت یا ترافیک اینترنت خارجی نسبت به شبکه ملی اینترنت در ایران می‌گویند؛ موضوعی که در قالب «بی‌طرفی شبکه» به آن پرداخته می‌شود؛ رشیدی در این خصوص توضیح می‌دهد: «این موضوع جدیدی نیست و حدود پنج سال پیش ما درباره آن هشدار دادیم. به عبارتی ما حقوق خودمان چه در حوزه‌های دیجیتال و چه حقوق بشر را از طریق تجربه کردن داریم یاد می‌گیریم؛ فرد زندانی می‌شود، بعد می‌فهمیم زندان بد است، کتابمان را سانسور می‌کنند، سپس می‌فهمیم سانسور بد است؛ در نتیجه می‌توان گفت در مواجهه با حقوق دیجیتال ما دچار عدم آگاهی هستیم و از این رو است که کاربر ایرانی توجهی به روز اینترنت امن‌تر نمی‌کند.»
«بی‌طرفی شبکه»، «عضویت کاربران اینترنت در پیام‌رسان‌های داخلی مانند سروش بدون اطلاع آن‌ها»، «تغییر در پروتکل‌های امنیتی اینترنت که بیشتر مربوط به فیلترینگ است» و بسیاری دیگر که مهم‌ترین آن راه‌اندازی «شبکه ملی اطلاعات» است، از جمله اقدامات مربوط به نقض امنیت اینترنت برای کاربران طی دو دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی است.
«تیک سوم» را چه کسی خواهد زد؟
وقتی صحبت از آغاز به کار پیام‌رسان‌های داخلی در ایران شد، بسیاری با نگاهی طنز از «تیک سوم» ارسال پیام نوشتند؛ به این معنی که علاوه بر فرستنده به عنوان «تیک اول» و گیرنده به‌عنوان «تیک دوم»، تیک سومی نیز پای پیام‌های ارسالی زده خواهد شد که همان اشراف وزارت ارتباطات یا نهادهای امنیتی بر اطلاعات رد و بدل شده میان کاربران است.
در ایران دو نوع اینترنت وجود دارد که به اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات و اینترنت دوم همان پلتفرم‌های خارجی مانند گوگل، اینستاگرام، تلگرام و... تقسیم‌بندی می‌شود. اگر فرد بخواهد از سایت‌هایی که در بستر اینترنت ملی ایران قرار دارد استفاده کند، بی‌شک قابل ردیابی خواهد بود و امکان شناسایی او وجود دارد. در خصوص پلتفرم‌های خارجی مانند برخی از پیام‌رسان‌ها با توجه به کدگذاری انجام شده، امکان ردیابی و البته دسترسی به اطلاعات به‌شدت کاهش می‌یابد.
«امین ثابتی»، پژوهشگر اینترنت و امنیت دیجیتال در پاسخ به این سوال که دقیقا منظور از اینترنت امن چیست، به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «وقتی ما از اینترنت امن صحبت می‌کنیم، در واقع داریم از اشتباهات کاربران حرف می‌زنیم. به‌طور مثال کاربر اپلیکیشنی را نصب می‌کند که چراغ سبز را به هکرها می‌دهد تا بتوانند اطلاعات کاربر را تخلیه کند. در نتیجه در قبال این سوال که آیا اینترنت امن است یا خیر، باید گفت؛ بستگی دارد کاربر چه استفاده‌‌ای می‌کند. وگرنه همه دولت‌ها به زیرساخت اینترنت دسترسی دارند. به‌طور مثال در یک کشور غربی ممکن است، دولت اینترنت را زیرورو کند برای رسیدن به نقطه داعش؛ اما در کشور دیگری مثل ایران، دولت به دنبال اطلاعاتی باشد که فلان روزنامه‌نگار یا فعال‌رسانه‌‌ای رد و بدل می‌کنند. از این رو است وقتی می‌گوییم روز اینترنت امن‌تر، بیشتر کاربران کشورهایی دیگر مطرح است، نه کاربری ایرانی.»
آیا وزیر ارتباطات نقشی در فیلترینگ دارد؟
یوتیوب، فیسبوک و توییتر را می‌توان به‌عنوان پلتفرم‌هایی نام برد که سابقه بیشترین فیلتر در ایران را دارند؛ سه سایتی که خود و متعلقات آن بیش از یک دهه است که در ایران به‌جز با فیلترشکن در دسترس نیستند. با این حال واژه‌های فیلترینگ و فیلترشکن زمانی عمومیت یافت که تلفن همراه هوشمند و متعاقب آن «پیام‌رسان‌ها» روی کار آمدند.
از آغاز آخرین فیلترینگ پیام‌رسان محبوب «تلگرام» در ایران حدود سه سال می‌گذرد؛ اردیبهشت ۱۳۹۷، به دستور قضایی دسترسی کاربران این پیام‌رسان حداقل تا زمان نگارش این گزارش؛ مگر با استفاده از فیلترشکن، ممکن نیست.
«محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر ارتباطات ایران و به‌ظاهر مهره اصلی میدان‌داری اینترنت در ایران، طی این سال‌ها اظهارات متناقضی را مطرح کرده است و حتی زیربار فیلترینگ تحت نظارت خود نمی‌رود.
امین ثابتی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «این امکان وجود ندارد که یک وزیری بیاید و بگوید من در مقابل فیلترینگ اینستاگرام مقاومت کردم، اما برای فیلترینگ تلگرام کاری از دستم برنیامد. به این معنی که شما یا می‌توانید یک کاری را انجام دهید، یعنی قدرت آن را دارید یا خیر. مگر نه اینکه در برخی موارد وزیر می‌گوید من هیچ‌کاره هستم؛ اما چطور برای زمانی که صحبت از فیلترنشدن می‌شود، می‌گوید من مقاوت کردم. نتیجه اینکه حرف‌های این آقا تناقض دارد.»
ثابتی می‌گوید نکته قابل اشاره این است که آذری‌جهرمی خود عضو «شورای عالی فضای مجازی جمهوری اسلامی» است؛ شورایی که به‌عنوان مرجع اصلی موضوع اینترنت در ایران قانون تصویب و اجرا می‌کند. به‌عبارت دیگر بدنه اصلی دولت در این شورا حضور دارد و در صورتی که «بخواهند» می‌توانند جلوی هرنوع فیلترینگ را بگیرند و واژه «نتوانستن» چنان‌که آذری جهرمی گاهی از آن سخن به میان می‌آورد، مطرح نیست. آذری جهرمی طی سال‌های گذشته بارها عنوان کرده است او بوده که مانع فیلترینگ شبکه اجتماعی اینستاگرام شده است.
امیر رشیدی نیز با تایید این موضوع که آذری‌جهرمی نقش اصلی را در فیلترینگ و سانسور در ایران بازی می‌کند، می‌گوید: «فرض کنید که قوه قضاییه جمهوری اسلامی حکم می‌دهد که فلان پلتفرم فیلتر شود. اجرای این دستور به عهده وزارت ارتباطات است؛ چرا که قوه قضاییه که نمی‌داند پروتکل‌های امنیتی چه است که بخواهد دست به تغییر آن بزند؛ در نتیجه این وزارت ارتباطات و شخص آذری‌جهرمی است که دست به فیلتر می‌زند و اینکه می‌گوید دست من نیست، حرف درستی نیست. به عقیده من یک‌سری بازیگران متفاوتی در این داستان وجود دارد که هیچ‌کدام به معنای سلب مسئولیت از دولت و وزارت ارتباطات نیست.»
ساخت موبوگرام و تلگرام؛ نقض مشهود امنیت در اینترنت
از جمله دیگر موارد نقض امنیت اینترنت در ایران می‌توان به ساخت دو اپلیکیشن «موبوگرام» و «تلگرام طلایی» توسط حکومت ایران و مشخصا وزارت اطلاعات اشاره کرد که پس از فیلترینگ تلگرام در سال ۱۳۹۷ در ایران، مدتی مورد استفاده کاربران قرار گرفت و این اجازه را به مقامات جمهوری اسلامی داد تا به‌راحتی اطلاعات کاربران را مشاهده کنند.
امین ثابتی با تاکید بر این نکته می‌گوید از همه اقداماتی که کاربر در این اپلیکیشن‌ها انجام می‌داد، یک نسخه برای وزارت اطلاعات ارسال می‌شد.
بد نیست حالا که حرف از پیام‌رسان تلگرام شد؛ نگاهی به سرنوشت این پیان‌رسان پس از آخرین فیلترینگ داشته باشیم. روز ۹اردیبهشت۱۳۹۷ بود که به دستور قضایی فیلترینگ تلگرام در ایران آغاز شد و این روند همچنان ادامه دارد. ساخت پیام‌رسان‌های مشابه از جمله موبوگرام و تلگرام طلایی نیز برای مدت کوتاهی، بخشی از کاربران را به این اپلیکیشن‌ها جذب کرد؛ اما بخش غالب کاربران همچنان با فیلترشکن از تلگرام استفاده کردند.
حتی جمهوری اسلامی حداقل سه پیام‌رسان داخلی از جمله «بله»، «سروش» و «ایتا» را برای جذب کاربران راه‌اندازی کرد؛ اما این تلاش نیز موفقیت‌آمیز نبود، تا آنجا که براساس آخرین آمارها تا پاییز سال ۱۳۹۹، بیش از ۴۷ میلیون کاربر از تلگرام استفاده می‌کنند و این میزان در پیام‌رسان‌های داخلی چون سروش تنها کمی بیش از سه میلیون کاربر است.در این بین وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی هرگز زیر بار فیلتر تلگرام نرفت و طی این سال‌ها بارها خود را از فیلترینگ تلگرام مبرا کرده و در عین‌حال گفته است جلوی فیلترینگ سایر اپلیکیشن‌ها را گرفته است.
جمهوری اسلامی بر فیلترشکن‌ها احاطه دارد؟
اما سوال تکراری ولی مهم دیگر اینکه، آیا استفاده از فیلترشکن امنیت کاربر ایرانی را تضمین می‌کند یا خیر؟ سوالی که پاسخ آن ریشه در این موضوع دارد که فیلترشکن را چه گروهی در اختیار کاربران قرار می‌دهد؟
امین ثابتی در این‌باره می‌گوید: «اگر فیلترشکن را دولت ایران یا گروه‌هایی که با دولت ایران در ارتباط هستند؛ مثل سپاه پاسداران ارائه کنند، به هیچ‌وجه اینترنت مورد استفاده برای کاربر امن نیست. در مقابل برخی شرکت‌های ارائه‌کننده فیلترشکن معتبر جهانی هستند که آزمون خود را پس داده‌‌اند و در آن صورت است که شناسایی کاربر و به دست آوردن اطلاعات را برای دولت‌ها دشوار می‌شود. هرچند نباید فراموش کرد که چنین فیلترشکن‌هایی نیز عموما نیاز به اینترنت پرسرعت دارند که در ایران به آن صورت وجود ندارد.»
این پژوهشگر اینترنت به کاربران ایرانی توصیه می‌کند که حتما از فیلترشکن استفاده کنند؛ اگر و تنها اگر این اطمینان وجود دارد که فیلترشکن مورد استفاده توسط سپاه یا سایر نهادهای حکومتی ایران ارائه نشده باشد.
او می‌گوید در این بین برخی اپلیکیشن‌ها هستند که خودشان اجازه مشاهده اطلاعات کاربر را نمی‌دهند که یکی از آن‌ها پیام‌رسان «سیگنال» است که اطلاعات را با کدهای رمزگذاری شده ارسال می‌کند.
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر