ظهور قدرتمند شهروندخبرنگاران ایرانی در دوران سرکوب روزنامه‌نگاری مستقل

در ایران روز ۱۷ مرداد را «روز خبرنگار» نام‌گذاری کرده‌اند؛ روزی که در آن «محمود صارمی» خبرنگار خبرگزاری «ایرنا» در مزارشریف افغانستان به‌وسیله گروه تروریستی طالبان کشته شد.

اگرچه حالا رابطه نظام جمهوری اسلامی ایران با گروه طالبان بسیار دوستانه شده و سران این گروه دائما بین ایران و افغانستان در رفت‌وآمد هستند، اما رابطه جمهوری اسلامی با خبرنگاران و روزنامه‌نگارانی که سعی می‌کنند مستقل بمانند و منتشرکننده حقیقت باشند، همچنان تیره و تار است.

بنابر آخرین گزارش سازمان بین‌المللی «گزارشگران بدون مرز»، کشور ایران از لحاظ «آزادی رسانه‌ها» در بین ۱۸۰ کشور در رتبه ۱۷۶ قرار دارد. این سازمان همچنین در آستانه نوروز سال ۱۴۰۰ اعلام کرد که ۲۱ روزنامه‌نگار و شهروندخبرنگار، تنها به جرم «انتشار حقیقت» در زندان هستند و ایران را «بزرگ‌ترین زندان روزنامه‌نگاران در جهان» نامید.

در هشت سالی که از عمر دولت «حسن روحانی» گذشته است، روزنامه‌نگاران زیادی در ایران بازداشت شدند؛ بسیاری از آن‌ها مجبور شدند شغل خود را تغییر دهند، رسانه‌ها و وب‌سایت‌های زیادی توقیف شدند، دو روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای به نام‌های «روح‌الله زم» و «مسعود مولوی» توسط قوه قضاییه و وزارت اطلاعات کشته شدند و همچنین تهدیدات زیادی به سمت روزنامه‌نگاران ایرانی شاغل در رسانه‌های خارجی روانه شد.

آخرین مورد از این نوع اقدامات برای قتل یا ربایش روزنامه‌نگاران ایرانی در خارج کشور نیز مربوط به برنامه نهادهای امنیتی ایرانی برای ربایش «مسیح علی‌نژاد» بود که ماه گذشته توسط وزارت دادگستری آمریکا افشا شد. طبق اعلام این نهاد قضایی، چهار شهروند ایرانی که توسط یکی از ماموران وزارت اطلاعات ایران هدایت می‌شدند، قصد داشتند با ربایش خانم علی‌نژاد و انتقال او از طریق دریا به کشور ونزوئلا، او را با خود به ایران ببرند.

علاوه بر اعمال سانسور شدید بر رسانه‌ها و عملکرد روزنامه‌نگاران در ایران، حقوق و مزایای مادی برای شغل روزنامه‌نگاری در ایران نیز بسیار نازل است.

یکی از روزنامه‌نگاران شاغل در رسانه‌های ایران که نخواست نامش فاش شود، به «خبرنگاری جرم نیست» گفت: «هفت سال سابقه روزنامه‌نگاری دارم؛ اما میزان حقوقم برابر کف حقوق کارگری یعنی دو میلیون و هفتصد هزار تومان است. یعنی اگر این مدت به جای روزنامه‌نگاری با ماشین مردم رانندگی می‌کردم هم حالا درآمدم بیشتر از این بود. البته که برخی از همکاران ما که در رسانه‌های حکومتی و دولتی مشغول به کارند، از حقوق و مزایای بالایی برخوردارند و بعضا حقوق‌های بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان دریافت می‌کنند، اما شرایط در روزنامه‌های خصوصی و رسانه‌های مستقل به شدت بغرنج است و ما مجبوریم به صورت همزمان در سه رسانه کار کنیم تا بتوانیم تنها هزینه ماهیانه زندگی را تامین کنیم. با این گرانی‌ها دیگر نه می‌توانیم کافه برویم، نه لباسی بخریم و نه مسافرتی برویم.»

به نظر می‌رسد شعار «حمایت از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران» که دائما از دهان مدیران حکومتی بیرون می‌آید، تنها محدود به آن دسته خبرنگارانی باشد که به جای عمل به رسالت خبرنگاری، نقش «روابط عمومی» را برای مدیران ایفا می‌کنند. خبرنگارانی که از رانت‌های مختلفی مانند اینترنت بدون فیلتر، طرح ترافیک رایگان، خودرو، وام‌های بلاعوض و حقوق‌های چند ده میلیون تومانی بهره‌مند می‌شوند تا کاری جز بیان مدح و ثنای مدیران نظام و پنهان کردن حقیقت انجام ندهند.

در شرایطی که تیراژ واقعی تمام روزنامه‌ها در ایران به کمتر از ۱۰ هزار رسیده است و به دلیل اعمال سانسورهای شدید حکومتی بر محتوای روزنامه‌ها دیگر رغبتی از سوی مردم برای خرید روزنامه وجود ندارد، صاحبان روزنامه‌ها نیز طی سال‌های گذشته به سانسورهایی خودخواسته روی آورده‌اند تا بیشتر از منفعت‌های حکومتی برخوردار شوند.

دیدار دسته‌جمعی مالکان روزنامه‌های اصلاح‌طلب با «ابراهیم رئیسی»، یک روز مانده به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، یکی از همین دسته اقدامات رسانه‌های خصوصی برای دریافت حمایت‌های حکومتی است.

با تمام این تفاسیر، روز خبرنگار را باید به آن دسته معدود از خبرنگارانی تبریک گفت که علی‌رغم فشارهای امنیتی، مالی و بازداشت‌های متعدد، دست از این شغل نکشیده‌اند و همچنان به انتشار گزارش‌ها و خبرهای مستدل و حقیقی در حوزه‌های مختلف مشغول‌اند.

در کنار روزنامه‌نگاران، شهروندخبرنگاران ایرانی را هم نباید از یاد برد که طی چندین سال گذشته با انتشار ویدیوها و اخبار گوناگون در شبکه‌های اجتماعی یا ارسال آن‌ها به رسانه‌های خارج ایران، نقش مهمی را در شناساندن چهره حقیقی مدیران نظام جمهوری اسلامی و بازتاب مشکلات و معضلات جامعه ایران به جهانیان ایفا کرده‌اند.

آبان ۱۳۹۸ و دی ۱۳۹۶ دو نمونه از عالی‌ترین عملکرد شهروندخبرنگاران ایرانی بود. زمان‌هایی که رسانه‌ها و خبرنگاران مستقل در ایران اجازه انتشار گزارش‌های میدانی از سرکوب شدید مردم به دست نیروهای امنیتی و انتظامی را نداشتند، اما شهروندخبرنگاران با موبایل‌های خود تصاویری کم‌نظیر و حیرت‌آور را ثبت کردند تا نشان دهند مقابل دستگاه سانسور نظام کوتاه نخواهند آمد.