نخستین کنفرانس خبری «طالبان» بعد از سقوط کابل، روز سه‌شنبه ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ در مرکز رسانه‌های حکومت افغانستان برگزار شد.
«ذبیح‌الله مجاهد»، سخن‌گوی گروه طالبان در این نشست خبری، در خصوص محدوده آزادی رسانه‌ها گفت آن‌ها اجازه ندارند علیه ارزش‌های این گروه نشر داشته باشند. نگرانی روزنامه‌نگاران و فعالان حقوق مدنی افغانستان این روزها بیشتر از گذشته است. روزنامه‌‌ها طی دو روز قدرت گرفتن طالبان و گریختن «اشرف غنی»، رییس جمهوری پیشین این کشور، منتشر نشده‌اند.
این روزها افغانستان برخلاف جهان خارج از مرزهای خود، اتفاقات عجیبی را تجربه می‌کند. مجموعه‌ای از شایعات درست و غلط کشور را احاطه کرده‌اند و بسیاری از رسانه‌ها فعالیت خود را متوقف کرده یا دست به عصا مطلبی منتشر می‌کنند. فعالیت در این حوزه به شدت کاهش یافته است و بسیاری از روزنامه‌نگاران به اذعان مقامات طالبان، خانه‌نشین شده‌اند.
در عین حال، سخن‌گوی طالبان در مصاحبه با رسانه‌ها اعلام کرده است که این گروه به آزادی مطبوعات در افغانستان احترام خواهد گذاشت؛ ادعایی که ضمانت اجرایی آن نه تنها روی کاغذ و در قالب قوانین مشخص نشده است بلکه روایت‌های برخی از روزنامه‌نگاران، خلاف آن را نشان می‌دهند. این در حالی است که افغانستان در فهرست آزادی مطبوعات در سال ۲۰۲۱، از بین ۱۸۰ کشور در جهان، در رتبه ۱۲۲ قرار دارد.
ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان با اطمینان خاطر به رسانه‌ها مبنی بر این که برای فعالیت آزاد هستند، گفت: «اما باید بر اساس اصول فعالیت کنند. باید بی‌طرف باشند. اما اجازه ندارند علیه ارزش‌های ما نشر داشته باشند.»
او هم‌زمان در گفت‌و‌گویی با «سازمان گزارش‌گران بدون مرز» وعده داد: «در زمان طالبان، هیچ تهدید یا حرکت تلافی‌جویانه علیه روزنامه‌نگاران انجام نخواهد شد.»
***
مدیر مسوول یکی از روزنامه‌های افغانستان که به دلایل امنیتی نامش ذکر نمی‌شود، روز سه‌شنبه ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ به «خبرنگاری جرم نیست» گفت: «فعلا در کابل هستم. طالبان اجازه انتشار روزنامه را نمی‌دهد؛ یا به عبارتی، توقیف هستیم.»
او اضافه کرد که طی روزهای اخیر، همه همکارانش در روزنامه بی‌کار شده‌اند و سرنوشت نامشخصی دارند.
یک روزنامه‌نگار افغانستانی درباره وضعیت این روزهای کشورش به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «وحشت همچنان ادامه دارد و مشخص نیست که دقیقا چه اتفاقی خواهد افتاد. فرودگاه کابل تعطیل است. مردم در اطراف فرودگاه، بدون پاسپورت و ویزا از این سو به آن سو می‌دوند تا شاید سوار هواپیمایی شوند.»
او با بیان این که طی روزهای اخیر، شمار کشته‌ها به طور چشم‌گیری کاهش یافته است، گفت: «طالبان می‌گویند از نظر عقیدتی، فرقی با ۲۰ سال پیش نکرده‌اند ولی از نظر سیاسی و دیپلماسی، پخته‌تر شده‌اند. به عقیده من، طالب تغییر نمی‌کند. چهره شهر کاملا نظامی است. فرق است بین چهره نظامی که در رسانه‌ها می‌گویند و چیزی که در واقعیت در این‌جا وجود دارد.»
اطلاعات رسیده به «خبرنگاری جرم نیست» از وضعیت انتشار مطبوعات طی روز سه‌شنبه در افغانستان نشان می‌دهند فعالیت مهم‌ترین روزنامه‌های این کشور به صورت آنلاین در آمده است. این در حالی است که بنا بر گزارش گزارش‌گران بدون مرز، افغانستان دارای حداقل هشت خبرگزاری، ۵۲ کانال تلویزیونی، ۱۶۵ ایستگاه رادیویی و ۱۹۰ نشریه چاپی است. هم‌چنین بر اساس آخرین آمار «فدراسیون رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران افغانستان»، در مجموع ۱۲ هزار روزنامه‌نگار در این کشور وجود دارد؛ روزنامه‌نگارانی که به اذعان سخن‌گوی طالبان، بخشی از آن‌ها حالا خانه‌نشین شده‌اند.
روز سه‌شنبه، ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان در گفت‌وگو با گزارش‌گران بدون مرز اعلام کرد: «در زمان طالبان هیچ‌گونه تهدید یا تلافی علیه روزنامه‌نگاران انجام نخواهد شد.»
گزارش‌گران بدون مرز با اشاره به این که تسلط طالبان، موجی از وحشت را در افغانستان برانگیخته، نوشته است اعتبار اظهارات سخن‌گوی طالبان با توجه به سابقه وحشتناکی که از آن‌ها وجود دارد، مشخص نیست.
این سازمان با اشاره به بخشی از اظهارات ذبیح‌الله مجاهد که آزادی رسانه‌ها در جامعه را برای تصحیح خطای رهبران مفید دانسته، نوشته است: «آیا تغییری در سیاست طالبان ایجاد شده است؟ آینده خواهد گفت.»
سخن‌گوی طالبان در نشست خبری خود در پاسخ به این سوال که آیا امکان انجام یک اقدام کتبی برای اظهارات او وجود دارد، گفت: «ما در دوره گذار هستیم و بهتر است چند روز منتظر بمانیم. اما من موافقم. به هر حال، روزنامه‌نگاران شاغل در رسانه‌های دولتی یا خصوصی، مجرم نیستند و هیچ یک از آن‌ها تحت پی‌گرد قانونی قرار نخواهند گرفت. از نظر ما، این روزنامه‌نگاران، غیرنظامی هستند. علاوه بر این، جوانان با استعدادی هستند که ثروت ما را تشکیل می‌دهند. تهدیدی علیه آن‌ها وجود نخواهد داشت. اگر روزنامه‌نگاران در برخی از نقاط در خانه مانده‌اند، به دلیل وضعیت جنگ است. آن‌ها به زودی قادر خواهند بود مانند گذشته کار کنند. ما به آن‌ها نیاز داریم تا جو ترس را که در حال حاضر در کشور حاکم است، بِشکنیم.»
فعالیت زنان روزنامه‌نگار در حضور طالبان
طی سه روز ابتدایی تسلط طالبان بر افغانستان، مجریان زن شبکه خبری تلویزیونی «طلوع نیوز» در برنامه‌ها حاضر نشدند؛ موضوعی که با واکنش گسترده در خصوص ممنوعیت فعالیت زنان روزنامه‌نگار همراه شد. هرچند پس از دو روز، بار دیگر مجریان این شبکه با همان پوشش قبلی به تلویزیون بازگشتند اما چنان‌چه پیش از این عنوان شد، افغانستان تنها همین یک شبکه تلویزیونی را ندارد. نگرانی‌ها در خصوص فعالیت زنان در رسانه در دوران طالبان همچنان پابرجا است.
سخن‌گوی طالبان در خصوص وضعیت زنان روزنامه‌نگار، با بیان این که جامعه افغانستان مسلمان است و طالبان برای مسایل مربوط به حجاب چارچوبی قانونی ایجاد خواهد کرد، به گزارش‌گران بدون مرز گفته است: «ما یک چارچوب قانونی برای مسایل مربوط به حجاب ایجاد می‌کنیم تا زنان در خیابان و محل کار خود اذیت نشوند. اما تا زمانی که این مقررات کتبی تصویب نشود، از آن‌ها می‌خواهم که بدون استرس و بدون ترس در خانه بمانند. من به آن‌ها اطمینان می‌دهم که به کار خود باز خواهند گشت.»
پیش از این، «احمدالله وثیق»، مسوول فرهنگی طالبان در هرات به «ایران‌وایر» گفته بود: «تاکنون هیچ تصمیمی مبنی بر فعالیت زنان در رسانه‌ها گرفته نشده است.»
او تاکید داشت که رسانه‌ها باید از پخش فیلم‌های «مبتذل» و موسیقی خودداری کنند. منظور این عضو فرهنگی گروه طالبان از فیلم‌های مبتذل، برهنه بودن قسمت‌هایی از بدن زنان در تلویزیون است.
به گزارش «مرکز حمایت از روزنامه نگاران زن افغان» (CPAWJ)، در مجموع هزار و ۷۴۱ زن در رسانه‌های افغانستان کار می‌کنند که ۷۶۴ نفر از آن‌ها روزنامه‌نگاران حرفه‌ای هستند.
براساس گزارش‌ها، شمار زیادی از زنان روزنامه‌نگار به دلیل مشخص نبودن قوانین مربوط به آزادی رسانه و پوشش زنان، طی روزهای اخیر در محل کار خود حاضر نشدند.
سه شرط طالبان برای رسانه‌ها و آینده‌ای که مشخص نیست
ذبیح‌الله مجاهد روز دوشنبه در گفت‌وگوی اختصاصی با «ایران‌وایر» گفته بود طالبان مخالف فعالیت آزاد رسانه‌ها نیست.
به گفته مجاهد، طالبان از تداوم فعالیت رسانه‌ها حمایت می‌کنند اما در ادامه تاکید کرد که از مالکان رسانه‌ها می‌خواهد در محتوایی که ارایه می‌دهند، تغییراتی مبتنی بر «شریعت اسلامی» به وجود بیاورند.
«حجت‌الله مجددی»، معاون «انجمن روزنامه‌نگاران آزاد افغانستان» در گفت‌وگو با «خبرنگار جرم نیست»، به تشریح این مواضع طالبان برای رسانه‌ها پرداخت. او در پاسخ به این سوال که وضعیت آینده رسانه‌ها در افغانستان به چه شکلی در خواهد آمد، توضیح داد: «آینده را هیچ‌کس نمی‌داند. تا آن‌جا که می‌دانیم، آقای مجاهد بر سه مورد تاکید داشتند؛ یک موضوع، منافع ملی افغانستان است که باید دید چه تعریف و تعبیری از آن برای طالبان وجود دارد که بحثی جدا است. دومین موضوع، اسلام و شریعت است. به عقیده من، با توجه به این که اکثر مردم افغانستان مسلمان هستند، رسانه‌ها تا این‌جا آن را رعایت کرده‌اند، مگر این که تعابیر طالبان فرقی اساسی با محتوای رسانه‌ها داشته باشد. سومین موضوع نیز در خصوص نپرداختن به شایعات و البته توجه به اصل بی‌طرفی و انتقاد سالم است. این از جمله مواردی است که طالبان به آن تاکید داشت که حتی این موضوع نیز بستگی به تعابیر طرفین دارد.»
او گفت تا زمانی که دستورالعمل‌ها به صورت کتبی ارایه نشوند، نمی‌توان آینده را پیش‌بینی کرد.
به گفته مجددی، در حال حاضر بسیاری از رسانه‌ها به صورت خود خواسته در افغانستان تعطیل هستند: «این موضوع را با آقای مجاهد مطرح کردیم. پاسخ ایشان این بود که این مشکل ما نیست و گفت ما سه مورد خواستیم از رسانه‌ها و در مقابل هم طرف‌دار بسته شدن هیچ رسانه‌ای نیستیم.»
معاون انجمن روزنامه‌نگاران آزاد افغانستان گفت برخی از رسانه‌ها طی روزهای ابتدایی حضور طالبان، فعالیتی نداشتند اما از روز سه‌شنبه فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. این در حالی است که تعدادی دیگر از رسانه‌ها همچنان وضعیت نامشخصی را برای آغاز فعالیت خود دارند.
به گفته او، در برخی از رسانه‌ها، از جمله تلویزیون «شمشاد»، خبرنگاران اعلام کرده‌اند که تا کنون برای ادامه همکاری با آن‌ها تماسی گرفته نشده است.
طالبان آمده است؛ همین جا در افغانستان و قرار است قوانین خود را برقرار کند. در حال حاضر همه چیز شفاهی است. اما نگرانی‌ها از وضعیت رسانه‌ای افغانستان آن جایی به اوج خود خواهد رسید که روی کاغذ معادلات بازی به هم بخورند. تا آن روز، روزنامه‌نگاران و به ویژه زنان در ترس زندگی خواهند بود.
مطالب مرتبط:
نگرانی زنان و دختران افغانستان از حضور دوباره طالبان در حکومت
طالبان در افغانستان، رسانه‌ها تعطیل و روزنامه‌نگاران از ترس جان خود پنهان شدند
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر