هشتگ‌های توییتری و موج‌های مجازی چه‌قدر در تسهیل وضعیت فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران موثرند؟
آیا رسانه‌ای شدن پرونده کسانی که به علل واهی در زندان‌ها به سر می‌برند و با احکامی بلندمدت یا خطر اعدام روبه‌رو هستند، به نجات جان آن‌ها می‌انجامد یا به عصبانی شدن ماموران امنیتی و انتقام متقابل ختم می‌شود؟
این سوال، یکی از اصلی‌ترین سوژه‌های مورد بحث از سوی کاربران فعال در فضای توییتر فارسی است؛ به‌ویژه پس از ادعای ماه گذشته «عمادالدین باقی»، روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشر که اعدام «نوید افکاری»، کشتی‌گیر ایرانی توسط قوه قضاییه را مرتبط با هشتگ‌های توییتری شهروندان دانست و در گفت‌وگو با وب‌سایت «انصاف‌نیوز» مدعی شد: «هشتگ‌سازی و پست‌های تند، امید برای نجات جان نوید را بر باد داد.»
برای رسیدن به پاسخ این سوال و کنکاش درباره شرایط خاص این نوع پرونده‌ها، با چهار حقوق‌دان و وکیل دادگستری هم‌صبحت شدیم. «نعمت احمدی» و «محمدحسین آقاسی» از ایران و «محمد اولیایی‌فرد» و «موسی برزین خلیفه‌لو» در گفت‌وگو با «خبرنگاری جرم نیست»، از تجربه‌های قبلی خود در پرونده‌های روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی گفتند و درباره میزان و کیفیت رسانه‌ای شدن وضعیت زندانیان توضیح دادند.
دکتر نعمت احمدی، حقوق‌دان با سابقه و فعال حقوق بشر معتقد است: «اصولا هر نوع تغییر وضعیت در پرونده زندانیان و افراد آسیب‌دیده می‌بایست اطلاع‌رسانی شود. ایجاد کمپین‌های توییتری برای انعکاس وضعیت زندانیان موجب می‌شود تا ضابطان قضایی و قضات حس کنند افرادی دیگر بر عملکرد آن‌ها نظارت دارند.»
این وکیل دادگستری می‌گوید: «وقتی با رسانه‌ای شدن اتفاقات، این حس نظارت توسط شهروندان برای ماموران امنیتی و قضات ایجاد شود، طبعا کمتر می‌توانند اقدامات فراقانونی و پنهانی انجام دهند و بیشتر سعی می‌کنند بر مدار قانون حرکت کنند؛ مثلا الان آقای غلامحسین محسنی اژه‌ای که رییس جدید قوه قضاییه است، مدام از رسیدگی و نظارت شخصی خود بر پرونده‌های امنیتی مهم و وضعیت زندان‌ها می‌گوید. وقتی مثلا مردم درباره صدور حکم اعدام برای یک فعال سیاسی یا بازداشت یک روزنامه‌نگار هشتگ می‌زنند، او مطلع می‌شود و مجبور است پی‌گیری کند و به مردم جواب پس بدهد. اگرچه درباره صداقت و شفافیت در این نظارت‌ها بحث زیاد است اما باز هم از هیچ که بهتر است.»
نعمت احمدی می‌گوید در پرونده‌های حقوق‌بشری و مطبوعاتی که وکالت متهمان را بر عهده داشته، هرگاه موضوع را رسانه‌ای کرده، اتفاقات خوبی برای متهم رخ داده است: «مثلا در همین مورد اخیر بازداشت وکلا و فعالان اجتماعی، دیدیم که پس از انعکاس اتفاق در رسانه‌ها، چندین نفر از بازداشتی‌ها آزاد شدند و امیدوار هم هستیم که به‌زودی چند بازداشتی باقی‌مانده آزاد شوند. تنها نکته‌ای که باید برای اطلاع‌رسانی رعایت کرد، این است که در پرونده‌هایی که شاکی خصوصی وجود دارد و متهم باید رضایت خانواده مقتول را کسب کند تا اعدام نشود، با حمله‌های مجازی به خانواده داغ‌دار و توهین، موجب عصبانیت بیشترشان نشویم تا لج کنند و رضایت ندهند. وگرنه اطلاع‌رسانی سالم بسیار هم خوب است و خیلی وقت‌ها موجب پا درمیانی افراد تاثیرگذار برای ختم ماجرا می‌شود.»
محمدحسین آقاسی، دیگر حقوق‌دانی که در دهه‌های گذشته وکالت بسیاری از پرونده‌های معروف حقوق‌بشری و سیاسی را برعهده داشته، برخلاف نعمت احمدی معتقد است: «متاسفانه اطلاع‌رسانی و هشتگ‌ها در این نوع پرونده‌ها معمولا تاثیری ندارند چون اختیار کار در دستان ضابطان و قضاتی قرار دارد که هیچ درک و اطلاعی از فضای مجازی ندارند.»
او به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «فقط زمانی اطلاع‌رسانی مفید است که به انعکاس در رسانه‌های معتبر خارجی و عکس‌العمل مقامات کشورهای دیگر یا سازمان ملل منجر شود؛ وگرنه در سایر موارد، گاهی این اطلاع‌رسانی به ضرر متهم هم تمام می‌شود و تصمیم‌گیران پرونده به لج کردن و انتقام‌جویی روی می‌آورند. بنده معتقدم در روند بررسی و صدور حکم برای پرنده‌های امنیتی، اصلا عدالت وجود ندارد.»
موسی برزین خلیفه‌لو نیز در پاسخ به سوال «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید حق دسترسی شهروندان به اطلاعات و اخبار واقعی، غیرقابل چشم‌پوشی است و این که برخی از فعالان حقوق بشر مانند عمادالدین باقی به جای متهم کردن حکومت، به متهم کردن فعالان فضای مجازی می‌پردازند، طبیعی نیست.»
برزین خلیفه‌لو توضیح می‌دهد: «آقای باقی در چند دهه گذشته فعالیت‌های بسیار مفید و قابل ستایشی مانند پرونده قتل‌های زنجیره‌ای را برای انعکاس حقیقت انجام داده است اما آن اقدامات مانع از چشم‌پوشی بر روی صحبت‌های اشتباه فعلی نمی‌شوند. مگر ما می‌توانیم به مردم بگوییم چه هشتگی بزنند و چه نزنند؟ اصلا ماجرای نوید افکاری هم پس از تایید حکم اعدام در دیوان عالی کشور رسانه‌ای شد و تا قبل از آن مردم اطلاعی نداشتند. پس مشخص است که هشتگ‌های توییتری تاثیر منفی ندارند و عزم بر این بوده است که به هر نحوی او را اعدام کنند.»
این حقوق‌دان و وکیل دادگستری هم‌چنین توضیح می‌دهد در بسیاری از پرونده‌های مهم مانند پرونده «هاشم آقاجری»، تاریخ‌نگار یا پرونده‌های امیرحسین مرادی، سعید تمجیدی و محمد رجبی، از معترضان تظاهرات آبان ۱۳۹۸، همین هشتگ‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها موجب ایجاد حساسیت و در نهایت لغو احکام اعدام شدند.
برزین خلیفه‌لو در مثالی دیگر، تصویب «قانون عدم صدور حکم اعدام برای کودکان کمتر از ۱۸ سال که به بلوغ فکری نرسیده‌اند» را نیز حاصل تلاش روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای می‌داند.
محمد اولیایی‌فرد، حقوق‌دان نیز درباره تاثیر هشتگ‌های مجازی ضمن تاکید بر تاثیرات مثبت اطلاع‌رسانی روی پرونده‌های سیاسی و مطبوعاتی، به «خبرنگاری جرم نیست می‌گوید: «بی‌انصافی خواهد بود اگر بگوییم هشتگ‌ها دلیل اعدام نوید افکاری بوده‌اند.»
اولیایی‌فرد معتقد است: «به طور کلی، همیشه رسانه‌ها و فعالان فضای مجازی کمک‌حال و یاور متهمان سیاسی بوده و سعی کرده‌اند تا با جست‌وجو در قسمت‌های پنهان‌تر و کمتر دیده شده، برای صدور احکام تبرئه فشار بیاورند. در پرونده نوید افکاری هم دیدیم که حتی قوانین اجرای حکم اعدام اجرا نشدند و خانواده مقتول در محل اعدام حضور نداشتند. شاید این خانواده در لحظه آخر پشیمان می‌شدند و نوید زنده می‌ماند. پس مشخص است که سر تا پای این پرونده پر از نقص و ایراد بوده است. من معتقدم باید نسبت به هر پرونده‌ای با توجه به جزییات همان پرونده رفتار کرد.»
او اضافه می‌کند: «مثلا اگر در پرونده‌ای، وکلا و اعضای خانواده متهم حس کنند که در سکوت خبری می‌توانند ماجرا را ختم به خیر کنند، قطعا اطلاع‌رسانی نمی‌کنند. اما در پرونده‌ای دیگر که رایزنی‌ها جواب نمی‌دهند، قطعا اطلاع‌رسانی و کمک گرفتن از فشار افکار عمومی تنها راه باقی‌مانده خواهد بود.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر