اتاق‌های فکر سپاه به دنبال حذف زنان حتی از بیلبوردهای شهری

از فشار به زنان در عرصه‌های فرهنگی و ایجاد محدودیت برای آنها تا حذف تصاویرشان از فضاهای شهری، چهره آشنای این روزهای ایران است. 

در روزهای ابتدایی به قدرت رسیدن «طالبان» که مدت زیادی از آن نیز نگذشته است، عکس‌هایی از پوشاندن تصاویر زنان از روی تبلیغات و بیلبوردهای تبلیغاتی در افغانستان منتشر شد. بسیاری از کاربران ایرانی در فضای مجازی با انتشار این عکس‌ها، از اقداماتی که طالبان در پیش گرفته، ابراز نگرانی کرده‌اند. حال این که در گوشه و کنار ایران، حذف زنان نه با رنگ و شوت نقاشی بلکه با نادیده گرفتن‌ آن‌ها در جریان است؛ راه حلی ساده اما مبهم، یعنی حذف صورت مساله!

***

کسی نیست که از میدان «ولی‌عصر» تهران عبور کرده و بیلبورد بزرگ نصب شده بر قامت این میدان را ندیده باشد؛ بیلبوردی که متعلق به «سازمان فرهنگی هنری اوج»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. اخیراً تصویری با مضمون حمایت از کالای داخلی در این بیلبورد نصب شده است که اثری از حضور زنان در آن دیده نمی‎شود.

این تصویر که مرتبط با حکم حکومتی اخیر «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر ممنوعیت واردات محصولات خانگی از کشور کره جنوبی است، با هدف حمایت از محصولات تولید داخل ایران طراحی شد؛ طرحی با عنوان «هوادار ساخت ایرانیم» که تعدادی از مردان را در پوشش کارگر و متخصصان تولید محصولات داخلی نشان می‌دهد. حال این که به نمایش در آوردن این طرح، این سوال را در ذهن کاربران شبکه‌های اجتماعی به وجود آورده است که آیا زنان در مسیر تولید نقشی ندارند؟

«آسیه امینی»، فعال حقوق زنان در گفت‌وگو با «خبرنگار جرم نیست» در خصوص طرح اخیر بیلبورد میدان ولی‌عصر تهران می‌گوید: «هیچ کار تبلیغاتی، غیرهدفمند نیست. می‌دانیم که تبلیغات به معنای ترویج هدفمند یک کالا، یک موضوع، یک ارزش یا هر چیزی دیگری است که آن موضوع باید در ذهن مخاطب گنجانده شود؛ حال این می‌تواند فروش یک کالا باشد یا یک عقیده. قطعاً این تبلیغات از دل اتاق‌های فکر خارج می‌شوند.»

او در خصوص نقش موسسه فرهنگی هنری اوج در ترویج این نوع از تبلیغات که نقش زنان را محو یا کم‌رنگ می‌کند نیز توضیح داد: «تبلیغاتی که موسسه اوج انجام می‌دهد، نشان‌ دهنده نقش سپاه پاسداران در جا انداختن این ایده است که فضاهای عمومی باید تک جنسیتی باشند و زنان باید در پشت صحنه عمومی دیده شوند.»

طی روزهای اخیر، روزنامه «شرق» نیز در گزارشی به موضوع بیلبورد جدید میدان ولی‌عصر پرداخت. در این گزارش، مصاحبه‌ای با «علیرضا نادعلی»، عضو شورای شهر تهران شده است. او در خصوص این بیلبورد توضیح می‌دهد: «حتما به این طرح نقد وارد است اما من چون این دیوارنگاره‌ها را مدام نگاه کردم، موارد بسیار زیادی هم بوده که خانم‌ها در آن‌ها از مردان هم بیشتر بوده‌اند.»

نادعلی می‌گوید وقتی آدم می‌خواهد نسبت به آخر و فرجام یک ماجرایی قضاوت کند، به همه کار‌ها نگاه می‌کند: «وقتی من ۱۰ تا مورد را دیدم رعایت کردند و یک مورد را دیدم رعایت نکردند، نمی‌گویم این‌ها به خانم‌ها توجه ندارند. اما می‌توان برای این بی‌دقتی یک توییت زد و بگوییم این بی‌دقتی‌تان جا دارد که اصلاح شود.»

برخلاف ادعای نادعلی، نگاهی به طرح‌های چند سال اخیر بیلبورد‌های موسسه اوج نشان می‌دهد که زنان در نقش‌های مهم جامعه نادیده گرفته می‌شوند.

پیش از این، در بحبوحه صعود تیم ملی فوتبال مردان ایران به جام جهانی سال ۲۰۱۸، تصویری در میدان ولی‌عصر تهران نصب شد که وجود زنان نادیده گرفته شده بود؛ هرچند به دنبال اعتراضات، این بیلبورد جمع‌آوری شد و در طرح جایگزین آن، تعدادی از زنان نیز در آن به نمایش درآمدند.

پس از آن، در سال ۱۳۹۷، دیوارنگاره‌‌ای با عنوان «نسل روشن» در این محل نصب شد که در آن به موضوع جوانان و جوان‌گرایی پرداخته شده بود اما باز هم حضور زنان به عنوان آینده‌سازان کشور را دست‌کم گرفته بودند. 

در این تصویر نیز تنها چند زن در گوشه‌ای از بیلبورد، آن هم از پشت سر به تصویر کشیده شده بودند.

به گفته امینی، حذف زنان تنها به یک بیلبورد معطوف نمی‌شود: «وقتی یک موسسه فرهنگی، هنری، سینمایی و تبلیغاتی کار بیلبورد شهری را انجام می‌دهد، بی شک این موسسه فیلم و سریال هم می‌سازد و کار تبلیغات هنری و شهری می‌کند. در نتیجه، این یک کار نیست و یک مجموعه کامل است. علاوه بر آن، تنها موسسه اوج نیست که این موضوع را هدفمند دنبال می‌کند. این سیاست جمهوری اسلامی است و سازمان اوج تنها یک بخش از نمایش قدرت فرهنگی آن‌ها است. دانشگاه، صداوسیما و هر نهادی که در بخش تولید و ترویج فرهنگ، آموزش و آگاهی باشد نیز در همین مجموعه قرار دارد و تبلیغات هدفمندی انجام می‌شود.»

طی سال‌های اخیر، سازمان صداوسیما مجموعه‌ای را با عنوان «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» (ساترا) راه‌اندازی کرد؛ سازمانی که وظیفه آن، سانسور در محتوای تولیدی در شبکه نمایش خانگی است. نوع فعالیت این سازمان بسیاری از اهالی هنر را به ستوه آورده است. بخش غالب سانسورهای این سازمان نیز شامل زنان می‌شود؛ سانسورهایی که به طور مشخص پوشش و آرایش زنان را هدف گرفته‌اند و بنا بر شنیده‌ها، محتوا با محوریت زنان را نادیده می‌گیرند.

هم‌چنین سازمان حوزه هنری نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سینماداران ایران، بارها فیلم‌های سینمایی که مورد تاییدش نیست را تحریم کرده است.

بیلبورد میدان ولی‌عصر هرچه‌قدر هم بزرگ باشد، تنها بخش کوچکی از فعالیت‌های ضد زن نظام جمهوری اسلامی است؛ ضدیتی که بر کسی پوشیده نیست. اما نه مانند مخالفت‌های طالبان امروزی با زنان بلکه به اندازه چند دهه نظام‌مندتر از آن، حذف زنان را دنبال می‌کند.

همین موسسه اوج در سال ۱۳۹۷ در بیلبوردی در میدان ولی‌عصر تهران، مادری را به تصویر کشید با چادر گل‌دار که در خانه با فرزندان خود سرگرم بود؛ تصویری که برای این سازمان و نهادهای بالادستی آن، نماد یک زن ایرانی است یا در معنای دقیق‌تر، آن‌چه که آن‌ها از زن ایرانی انتظار دارند.

در همان زمان، شهرداری تهران نیز تصاویری را در گوشه و کنار خیابان آویخت که نوشته روی آن‌ها گویای نگاه حکومت به زنان بود: «بهشت زیر پای مادران است، نه کارمندان!»