نگرانی عفو بین‌الملل از تاثیر کرونا بر آزادی بیان و حقوق بشر

در دوران همه‌گیری کرونا، بسیاری از روزنامه‌نگاران، فعالان مدنی و سیاسی و حتی وکلا به دلیل اطلاع‌رسانی در خصوص وضعیت شیوع ویروس در ایران و پی‌گیری مطالبات مردمی، احضار و بازداشت شدند. سازمان حقوق بشری «عفو بین‌الملل» به تازگی در بیانیه‌ای از اثر مخرب تداوم محدودیت‌های کرونایی بر آزادی بیان و حقوق بشر ابراز نگرانی کرده است.
این سازمان با اشاره به این که از زمان شروع همه‌گیری کرونا در آغاز سال ۲۰۲۰، حق آزادی بیان هدف حمله قرار گرفته، آورده است که دولت‌ها این همه‌گیری را بهانه‌ای کرده‌اند برای ساکت کردن صدای منتقدان. 
در بخشی از این بیانیه آمده است: «عفو بین‌الملل نگران است که محدودیت‌های مربوط به کووید-۱۹ نه اقداماتی موقتی بلکه بخشی از حمله مداوم به حقوق بشر و فضای مدنی باشند.»
سازمان‌های حقوق بشری از ابتدای همه‌گیری هشدار داده‌اند که در برخی از کشورهای جهان این بیماری به ابزاری برای ساکت کردن مردم تبدیل شده است یا خواهد شد.
پیش از این، «خانه آزادی» طی گزارشی آورده بود که حکومت‌ها در سراسر جهان از همه‌گیری ویروس کرونا به عنوان بهانه‌ای برای تشدید کنترل اینترنت و سرکوب مخالفان استفاده می‌کنند.
در ایران نیز از ابتدای این همه‌گیری، پرونده‌های قضایی بسیاری در جهت مقابله با اطلاع‌رسانی تشکیل شده است.
در اردیبهشت ۱۴۰۰، «فدراسیون بین‌االمللی روزنامه‌نگاران» در گزارشی از افزایش پی‌گرد‌های قضایی و فشارهای امنیتی بر روزنامه‌نگاران ایرانی از زمان شیوع کرونا خبر داده بود. 
این فدراسیون اعلام کرده بود روزنامه‌نگارانی که درباره کرونا و فساد در حکومت اطلاع‌رسانی کرده‌اند، با آزار و اذیت مواجه شده‌اند. 
براساس این گزارش، فشارها بر روی خبرنگاران استانی و محلی نیز بیشتر بوده است.
در این گزارش از «شهرام صفری» در کرمانشاه و «الهه رمضان‌پور»، خبر‌نگار «همشهری» در استان گلستان نام برده شده بود.
الهه رمضان‌پور به دلیل گزارش‌های مربوط به بحران کرونا در این استان با شکایت قضایی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی مواجه شد و در دادگاه شهرام صفری، خبرنگار کُرد ساکن کرمانشاه را نیز به دلیل نوشته‌هایش درباره کرونا و انتشار آمار مبتلایان به این ویروس، به ۹۱ روز حبس محکوم کرد.
این تنها بخشی از برخوردهای قضایی جمهوری اسلامی با فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران است. «حسین رزاق»، فعال رسانه‌ای و سیاسی شهریور ۱۴۰۰ از سوی شعبه ۱۰۶۰ دادگاه کارکنان دولت به اتهام «نشر اکاذیب در خصوص بیماری کرونا» به دادگاه احضار شد. او طی دو سال اخیر، بارها به علت نوشته‌هایش در انتقاد از وضعیت حکم‌رانی در ایران و عملکرد دولت و حکومت در مهار ویروس کرونا و عدم واردات واکسن کرونا، توسط دادگاه فرهنگ و رسانه تهران احضار شده که از حضور در جلسات دادگاه سر باز زده است.
در موردی دیگر، «پیمان طالبی»، مجری برنامه «طبیب» که از صداوسیمای جمهوری اسلامی پخش می‌شود، به دلیل اظهارنظر در خصوص عملکرد مسوولان در مدیریت بحران کرونا، توسط دولت توبیخ شد. 
این مجری خطاب به مسوولان حوزه درمان گفته بود دست از وعده دادن برداشته و برای یک هفته چیزی نگویند. 
او با اشاره به آمار مبتلایان و فوتی‌های کرونا گفته بود: «تمام این‌ها برای مسوولین فقط یک عدد است اما تک تک این‌ها، پدر، مادر و فرزندانی بودند که برای خانواده‌های خود عزیز بودند. مسوولین به جای توجیه ناکارآمدی خود، یک هفته سکوت کنند و نمک به زخم مردم نپاشند.»
«حسین دهباشی»، روزنامه‌نگار، پژوهش‌گر و مستندساز نیز تیر ۱۴۰۰ به خاطر انتقاد از عدم قرنطینه شهر قم در ابتدای شیوع ویروس کرونا در ایران محکوم شد. او در این‌باره نوشته بود: «محکوم شدم بابت آن‌ نوبت که نوشتم چرا قم را قرنطینه نکردید. دست‌شان درد نکند. اما واقعا لشکرکشی نمی‌خواست، شکایت یک‌کدام‌شان هم کافی بود.»
دهباشی اسفند ۱۳۹۸ که دوران آغازین شیوع کرونا در ایران بود، در یک توییت نوشت: «تاریخ را فاتحان می‌نویسند اما سهم من هم باشد این گواهی به آیندگان که اگر بعدها پرسیدند چرا ۲۲ استان از این گربه مظلوم جغرافیا چنین تا پای مرگ بیمار شد، نوشته باشم به خاطر خودخواهی آخوندهایی که به اعتبار عمامه‌هایشان روز گفتند و نگذاشتند قم قرنطینه شود.»
«فائزه مومنی»، خبرنگار روزنامه «صبح‌نو» و وب‌سایت «رویداد۲۴» نیز در حین تهیه گزارش از روند واکسیناسیون در یکی از بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی «شهید بهشتی»، با برخورد فیزیکی مامور حراست مواجه شد. این اتفاق تیر ۱۴۰۰ رخ داد و در پی آن، این خبرنگار از ناحیه انگشت دچار شکستگی جدی شد.
هم‌چنین روزنامه «جهان صنعت» مرداد ۱۳۹۹ به علت مصاحبه با یکی از اعضای «ستاد ملی مبارزه با کرونا»، به مدت ۲۰ روز توقیف شد. در آن گزارش عنوان شده بود که آمار اعلامی توسط وزارت بهداشت درباره فوتی‌های کرونا، یک‌بیستم آمار واقعی است.
«پوریا پورمند»، سردبیر پایگاه تحلیلی‌خبری «دزمهراب» و ساکن دزفول نیز دی ۱۳۹۹، پس از انتقاد توییتری خود به برگزاری یک مراسم یادبود با حضور بیش از سه هزار نفر در روزهای کرونا، به پلیس فتا این شهرستان احضار شد.
پیش از همه این‌ها، در بحبوحه شیوع ویروس کرونا در اسفند ۱۳۹۸، «سازمان گزارش‌گران بدون مرز» طی بیانیه‌ای عنوان کرده بود که «مصطفی فقیهی» به خاطر انتشار اطلاعات نایکسان با داده‌های رسمی، توسط وزارت اطلاعات و دادستانی انقلاب احضار شده است.
در آخرین مورد، در تاریخ ۲۳ مرداد سال جاری، «مهدی محمودیان»، «آرش کیخسروی» و «مصطفی نیلی» به همراه سه وکیل و فعال مدنی در دفتر «انجمن ترویج حقوق شهروندی» به دلیل اقدام برای شکایت از مسوولان جمهوری اسلامی در زمینه کرونا بازداشت شدند.
آن‌ها گفته بودند به عنوان جمعی از شهروندان ایرانی قصد داشتند از سخنرانی‌های غیرکارشناسی، ساده انگاری‌ها، بی‌مبالاتی‌ها و رجزخوانی‌های مسوولان کشور در زمینه کرونا سخن بگویند.