شش «چ» خبرنگاران؛ خبر باید به چه پرسش‌هایی پاسخ دهد؟

«خبرنگاری جرم نیست» سعی دارد تا در سلسله مطالبی با زبان ساده به زوایای مختلف روزنامه‌نگاری بپردازد. در بخش پیشین به خبر و ارزش‌های خبری پرداختیم. در این بخش، درباره شش سوالی خواهید خواند که خبرنگاران باید در تهیه و تنظیم خبر به آن‌ها پاسخ دهند.

***

یک خبر کامل باید به شش پرسش اصلی مخاطب در مورد رویداد خبری پاسخ دهد. این سوال‌ها را در انگلیسی عمدتا با عنوان 5W1H می‌شناسند. در زبان فارسی اما می‌توان از آن‌ها به عنوان شش «چ» یاد کرد.خبرنگار باید در تهیه و تنظیم خبر تا جای ممکن پاسخ شش سوال زیر را بیابد:چه کسی؟ Whoچه چیزی؟ Whatچه زمانی؟ Whenچه مکانی؟ Whereچرا؟ Whyچگونه؟ Howروشن است که پاسخ هیچ‌کدام از این سوال‌ها نمی‌تواند بله یا خیر باشد. بنابراین خبر باید بگوید که موضوعش چه فرد یا افرادی را در بر می‌گیرد؟ چه چیزی روی داده است؟ در چه زمان و مکانی رخ داده؟ چرا اتفاق افتاده و در نهایت، چگونه انجام شده است. 

به این نمونه توجه کنید:

حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، روز ۲۳ دی ۱۴۰۰ در رأس هیأتی بلندپایه به چین سفر کرد. هدف از این سفر، فراهم‌کردن مقدمات اجرای سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین اعلام شده است. او که با دعوت وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، به این کشور رفته است، در فرودگاه ووشی به خبرنگاران گفت که با مقام‌های چینی در خصوص روابط دو جانبه سیاسی و همکاری‌های اقتصادی دوجانبه گفت‌وگو خواهد کرد.این سفر در شرایطی انجام می‌شود که انتشار خبر عملیاتی شدن سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین خبرساز شده و انتقادات بسیاری را برانگیخته است. منتقدان می‌گویند که با وجود محرمانگی جزئیات این سند همکاری، نمی‌توان مطمئن بود که منافع ملی ایران در آن حفظ شده است. جمهوری اسلامی در مقابل، از سیاست «نگاه به شرق» دفاع می‌کند و آن‌را ابزاری در جهت مقابله با فشار و تحریم‌های آمریکا می‌داند.

چه کسی؟ حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایرانچه چیزی؟ یک سفر سیاسی و دیپلماتیک روی داده استچه زمانی؟ ۲۳ دی ۱۴۰۰چه مکانی؟ چین چرا؟ برای فراهم کردن مقدمات اجرای سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چینچگونه؟ وزیر امور خارجه چین از حسین امیرعبداللهیان دعوت کرد تا در راستای سند همکاری ایران و چین با یکدیگر صحبت کنند. او از طریق فرودگاه ووشی وارد کشور میزبان شد.

بدیهی است که مواردی مانند پیشینه خبر، توازن و رعایت زبان بی‌طرفانه نیز در نگارش خبر ضروری‌اند. به این موارد در بخش‌های بعد اشاره خواهیم کرد. اما شش رکن بالا همواره باید مانند یک فهرست بررسی (چک‌لیست) مد نظر خبرنگار قرار گیرند. این شش رکن نه تنها در خبرنگاری، بلکه در روش‌های تحقیق دانشگاهی یا حتی روش‌های کشف جرم کارآگاهان جنایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. خبرنگار نیز مانند محقق یا کارآگاه جنایی باید قدرت «حل مساله» داشته باشد. 

آیا همیشه تمام این شش رکن در دسترسند؟

پاسخ ساده این است که «خیر»! در برخی موارد ممکن است مواردی چون زمان یا مکان دقیق وقوع یک رویداد، مشخص نباشد. این باعث نمی‌شود که یک خبر مهم را ناقص بیانگاریم و آن را منتشر نکنیم. معمولا در این موارد مفید است که به خواننده توضیح کافی داده شود. به مثال زیر نگاه کنید:

امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گفت فرماندهان سپاه در دوره دوم ریاست جمهوری حسن روحانی به او هشدار داده‌اند که در برابر آن‌چه «تخریب» سپاه به‌دست روحانی خوانده‌اند، همیشه سکوت نخواهند کرد. بنا بر گفت‌وگوی روزنامه‌ کیهان که روز ۲۲ دی ۱۴۰۰ منتشر شد، حاجی‌زاده گفته است که این هشدار در دیدار فرماندهان عالی‌رتبه سپاه با حسن روحانی اعلام شده است.اگرچه در سخنان فرمانده هوافضای سپاه اشاره‌ای به زمان دقیق برگزاری این جلسه نشده است اما خبر دیدار فرماندهان سپاه با حسن روحانی در تاریخ دوم مرداد ۱۳۹۶ در آستانه مراسم تنفیذ حکم دوره دوم ریاست‌ جمهوری او منتشر شده بود. در آن زمان جزییاتی از این دیدار منتشر نشد اما این دیدار پس از آن برگزار شده که تنش لفظی میان روحانی و سپاه پاسداران افزایش یافته بود.

با این‌که تاریخ انتشار گفت‌وگوی امیرعلی حاجی‌زاده مشخص است اما رویداد اصلی در زمانی به وقوع پیوسته که فرماندهان ارشد سپاه با حسن روحانی دیدار کرده‌اند. حاجی‌زاده در مصاحبه‌اش قید نکرده که این دیدار در چه تاریخی روی داده است. امکان دسترسی به این فرمانده سپاه نیز برای خبرنگار، مخصوصا در خارج از کشور، وجود ندارد. بنابراین خبرنگار باید قید کند که از زمان دقیق برگزاری این جلسه اطلاع ندارد. در ضمن، اگر تنها یک دیدار در این سطح در دوره دوم حسن روحانی صورت گرفته، خبرنگار می‌تواند آن را هم به صورت یک احتمال قید کند. بالطبع زمانی که سایر ارکان خبر و پیشینه آن به روشنی توضیح داده شوند، با توجه به اهمیت خبر، می‌توان از این نقص چشم‌پوشی کرد.

گاه ممکن است حادثه‌ای روی دهد اما عامل آن مشخص نباشد. در این‌جا جوابی برای سوال «چه کسی» نداریم اما کماکان خبر را کار می‌کنیم و قید می‌کنیم که عامل، فعلا مشخص نیست. به این نمونه نگاه کنید:

صبح روز سیزدهم بهمن ۱۳۹۸، انفجار یک بمب مقابل مسجد امام حسن مجتبی در شهر هرات افغانستان دست‌کم دو کشته و ۱۹ زخمی بر جای گذاشت. به گفته پلیس، بمب در یک خودرو جاگذاری شده و روبه‌روی مسجد شیعیان پارک شده بود. هنوز هیج فرد یا گروهی مسئولیت این انفجار را بر عهده نگرفته است. 

در مورد سایر پرسش‌ها نیز کمابیش می‌توان مثال‌هایی را مطرح کرد. البته باید توجه داشت که عنصر «چه چیزی» یعنی «چه اتفاقی افتاده» نمی‌تواند در خبر غایب باشد. به هر روی، چشم‌پوشی از پاسخ‌دادن به یکی از پرسش‌های «شش چ» تنها در صورتی مجاز است که خبرنگار هیچ راهی برای یافتن پاسخ آن نداشته باشد. حتی در این صورت نیز خبر باید برای خواننده روشن کند که چرا به این پرسش یا پرسش‌ها پاسخ داده نشده است. 

جملاتی مانند «زمان وقوع دقیق این رویداد مشخص نیست» یا «تا لحظه تنظیم این خبر هیچ فرد یا گروهی مسئولیت انفجار را بر عهده نگرفته است» می‌توانند در این موارد کمک‌کننده باشند. با این توضیح‌ها، می‌توانیم ابهامی را که ممکن است در ذهن خواننده یا شنونده شکل بگیرد، تا حدی برطرف کنیم. 

در بخش بعدی، به منابع خبر و اهمیت آن‌ها خواهیم پرداخت. 

مطالب مرتبط:

خبر چیست و ارزش‌های خبری کدامند؟