منابع خبر چیست؟

«خبرنگاری جرم نیست» سعی دارد تا در سلسله مطالبی با زبان ساده به زوایای مختلف روزنامه‌نگاری بپردازد. در بخش‌های پیشین به «خبر و ارزش‌های خبری»، «شش چ خبرنگاران» و «هرم وارونه» پرداختیم. در این بخش «منابع خبر» را مرور می‌کنیم.
***
صرف‌نظر از آن‌که شما به عنوان روزنامه‌نگار چقدر از صحت و اعتبار خبری که منتشر می‌کنید، اطمینان دارید، مخاطب همواره می‌خواهد بداند منبع خبر شما چیست و کجاست؟ یعنی تنها به این دلیل که رسانه‌ای معتبر یک خبر را منتشر می‌کند یا شما خبرنگار آن هستید، دلیل نمی‌شود که به منبع خبرتان اشاره نکنید. حتی اگر منبعی به دلایل امنیتی یا شخصی بخواهد که نامش فاش نشود، این نکته باید در خبر بیاید.
اما منابع خبر کدامند؟

خبرنگار رسانه در محل وقوع رویداد
گاه، خبر شما یک خبر مستقیم و به اصطلاح «دست اول» است. این به شرطی است که شما به عنوان خبرنگار یا یکی از همکاران‌تان در رسانه‌ای که کار می‌کنید، مستقیما در محل وقوع یک رویداد حضور داشته‌ و وقایع را ثبت کرده‌ باشید. این نوع خبرها شامل مصاحبه‌ها و حضور در نشست‌ها و کنفرانس‌های خبری نیز می‌شود. در این حالت، رسانه شما از دیگران نقل قول نمی‌کند و خود، منبع مستقیم است.

خبرگزاری‌ها
خبرگزاری‌های رسمی و معتبر دنیا معمولا منبع مهمی محسوب می‌شوند. آن‌ها خبرنگاران بسیاری در سراسر دنیا دارند و استانداردهای خاصی را نیز رعایت می‌کنند. این خبرگزاری‌های در طول سالیان طولانی کار حرفه‌ای، اعتباری برای خود اندوخته‌اند و همین، کار روزنامه‌نگار را برای نقل خبر از آن‌ها راحت‌تر می‌کند.
برخی از این خبرگزاری‌های بین‌المللی عبارتند از رویترز، آسوشیتدپرس و خبرگزاری فرانسه. 
کشورها معمولا خبرگزاری رسمی دارند. برای نقل اخبار کشورها می‌توان به خبرگزاری رسمی آن‌ها مراجعه کرد. باید توجه داشت که خبرگزاری‌های دولتی کشورها وابسته به حکومت آن‌ها هستند و در مواقعی مانند منازعات سیاسی بین‌الملل، باید توازن خبر را رعایت کرد. 
باید دقت داشت هر بنگاهی که نام خود را خبرگزاری بگذارد، منبع معتبر خبر نیست. برای مثال، هم‌اکنون در ایران وب‌سایت‌هایی هستند که به نهادهای امنیتی، نظامی و اطلاعاتی‌ وابسته‌اند و نام خبرگزاری نیز بر خود دارند. همیشه باید احتمال جعلی بودن، یک‌سویه بودن یا دقیق‌نبودن اخبار منتشرشده در این سایت‌ها را در نظر گرفت.

اخبار اختصاصی رسانه‌های دیگر
گاهی اوقات رسانه‌های دیگر به خبری دست می‌یابند که خبر اختصاصی آن‌ها محسوب می‌شود. در این زمان هم می‌توانیم خبر را با قید همان منبع پوشش دهیم. مثال: «بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، در مصاحبه با اسکای نیوز گفت...» 

اخبار و اعلامیه‌های رسمی و دولتی
روابط عمومی دولت‌ها و وزارتخانه‌های مختلف از طریق اعلامیه‌ها و بیانیه‌های مطبوعاتی، اطلاعاتی را در اختیار رسانه‌ها می‌گذارند. در دنیای کنونی از طریق ثبت نام در خبرنامه الکترونیک بسیاری از این نهادها می‌توان این بیانیه‌ها را بلافاصله دریافت و از آن‌ها برای تهیه خبر استفاده کرد. 

اخبار و اعلامیه‌های احزاب، سندیکاها، انجمن‌ها و نهادهای مردمی
اعلامیه‌ها و بیانیه‌های مطبوعاتی نهادهای غیر دولتی، از جمله احزاب سیاسی، انجمن‌های هنری، فرهنگی و دینی، شرکت‌های تجاری، نهادهای بین‌المللی، سندیکاها و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز می‌توانند در اخبار مربوط به خود مورد استناد قرار گیرند. 

نوشته‌های افراد در رسانه‌های اجتماعی (صحت‌سنجی)
در دنیای کنونی بسیاری از سیاستمداران، چهره‌های برجسته فرهنگی و همچنین روزنامه‌نگاران، بخشی از اظهارات خود را در رسانه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر و اینستاگرام ثبت می‌کنند.
در مواردی که حساب کاربری مربوط به چهره‌های رسمی سیاسی است، می‌شود به طور مستقیم اشاره کرد که یک حرف یا خبر در صفحه آن فرد منتشر شده است. 
اما در موارد مربوط به نشر اخبار در رسانه‌های اجتماعی، باید دقتی مضاعف داشت. تکرار نشر یک خبر، ویدیو یا عکس، دلیل بر صحت آن‌ نیست. گاهی اوقات چهره‌های مشهور رسانه‌های اجتماعی خبری را منتشر می‌کنند که از منبعی نامطمئن دریافت کرده یا از حساب‌های دیگر شنیده‌اند. 
پیش از بازنشر هرگونه خبر، عکس یا ویدیو در شبکه‌های اجتماعی حتما باید از صحت آن مطمئن شوید. می‌‌توان در رابطه با خبرهای منعکس‌شده در این رسانه‌ها، با افرادی که در محل وقوع حضور داشته‌اند تماس گرفت و در مورد ویدیوها با کارشناس‌های این حوزه مشورت کرد. 

شهروندخبرنگاران 
در عصر گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی، با افزایش شمار شهروندانی مواجهیم که مایل به انتشار اخبار یا انتقال آن به رسانه‌ها هستند. شهروندخبرنگاران می‌توانند یکی از منابع خبر باشند؛ به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که دسترسی آزادانه جهت حضور در وقایع برای خبرنگاران خارج از کشور وجود ندارد. 

منبعی که اعلام نمی‌شود
آوردن نام منبع در خبر ضروری است، مگر آن‌که منبع دارای اطلاعات بسیار مهمی باشد که در اختیار هیچ رسانه دیگری قرار داده نشده و شرط انتشار اطلاعات از سوی منبع، عدم افشای نام او باشد. 
همچنین در مواردی که جان، امنیت و سلامت منبع در صورت نام‌بردن از او به خطر بیافتد، می‌توان از ذکر منبع خودداری کرد. در این صورت، در متن خبر ذکر می‌شود که منبع خواسته است تا نامش فاش نشود. 
باید توجه داشت که سیاستمداران در بسیاری از موارد ترجیح می‌دهند خبری را به گوش خبرنگار برسانند اما از مسئولیت انتشار آن شانه خالی کنند. لذا مساله «منبع مبهم» نباید به یک رویه تبدیل شود. خبرنگار باید تا جای ممکن برای رضایت گرفتن از این گونه افراد که عمدتا جان و موقعیتشان به خطر نمی‌افتد، پافشاری کند. در واقع، روزنامه‌نگار باید در این مواقع از خود بپرسد که دلیل خودداری منبع از فاش‌شدن نامش چیست؟ به هر روی، اگر منبع قید کند که نامش نباید فاش شود، روزنامه‌نگار باید این اصل را رعایت کند. 

دو منبع مستقل
احتمالا بسیار شنیده‌اید که روزنامه‌نگاران حرفه‌ای برای نقل یک خبر دست‌کم نیاز به دو منبع مستقل دارند. این مساله بیشتر در بررسی خبرها و گزارش‌های دست‌اول و همچنین در روزنامه‌نگاری تحقیقی بسیار مهم است. 
خبرنگار برای اطمینان بیشتر از صحت خبر یا حتی وقوع یک رویداد تاریخی، نیاز دارد که دست‌کم دو منبع صحت رویداد را تایید کنند. اما مستقل به این معناست که منبع الف و ب اطلاعات خود را از یکدیگر کسب نکرده باشند یا منبع هر دوی آنان یک نفر نباشد. هر چه دو منبع کم‌ارتباط‌تر به یکدیگر باشند، اطمینان از استقلال آن‌ها بیشتر می‌شود. 

فرق منبع داشتن یک خبر با معتبر بودن آن
گاهی خبر منبع دارد اما اعتبار آن زیر سوال است. برای مثال، خبرگزاری‌های وابسته به نهادهای امنیتی ممکن است خبرهایی جهت‌دار در راستای پروپاگاندای دیکته‌شده حکومتی منتشر کنند. 
در این موارد نباید صرفا آن خبر را نقل کرد بلکه باید با ارجاع به پیشینه یا سایر ابعاد خبر، تلاش کرد تا توازن در انتشار خبر رعایت شود.
برای مثال اگر یک خبرگزاری حکومتی از قول یک فرمانده نظامی نوشت که ایران قدرت نخست هوایی دنیاست، شما نمی‌توانید به نقل این خبر اکتفا کنید بلکه حتما باید آن‌را صحت‌سنجی کرده و همراه با اطلاعات معتبر و واقعی منتشر کنید.

یک قانون طلایی: هرگز کپی-پیست نکنید!