ازدواج بین شهروندان ایرانی با مذاهب متفاوت

پرسش: ازدواج بین شهروندان ایرانی که پیرو ادیان یا مذاهب مختلف باشند، چه‌گونه رخ می‌دهد؟

ازدواج زن مسلمان و مرد غیرمسلمان

ماده ۱۰۵۹ «قانون مدنی ایران» مصوب ۱۳۰۷، ازدواج بین زن مسلمان و مرد غیرمسلمان را ممنوع کرده است. اگر چه این قانون در زمان حکومت «پهلوی» به تصویب رسیده اما مبنای آن فقه شیعه است. عموم فقهای شیعه بر این باورند که شرع اسلام ازدواج زن مسلمان و مرد غیرمسلمان را ممنوع کرده است. «روح‌الله خمینی»، «علی سیستانی» و «علی خامنه‌ای» از جمله فقهایی هستند که ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان را ممنوع دانسته‌اند. هم آیات قرآن و هم احادیث مبنای این ممنوعیت قلمداد شده‌اند. 

آیه ۲۲۱ سوره «بقره» و آیه ۱۰ سوره «ممتحنه» مبنای این ممنوعیت به شمار می‌روند. آیه ۲۲۱ سوره بقره می‌گوید: «زن به مشرکان مدهید مگر آن که ایمان آرند و همانا بنده مومن بسی بهتر از آزاد مشرک است؛ هر چند از (مال و حسن) او به شگفت آیید. مشرکان (شما را از راه جهل) به آتش خوانند و خدا از راه لطف و مرحمت به بهشت و مغفرت دعوت کند و خداوند برای مردم آیات خویش بیان فرماید، باشد که هشیار و متذکر گردند.» 

آیه ۱۰ سوره ممتحنه می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، زنانی که به عنوان اسلام و ایمان (از دیار خود) هجرت کرده و به سوی شما آمدند (ممکن است جاسوس باشند)، شما از آن‌ها تحقیق کرده و امتحان‌شان کنید و البته خدا به (صدق و کذب) ایمان‌شان داناتر است. اگر با ایمان‌شان شناختید، آن‌ها را دیگر به شوهران کافرشان بر مگردانید که هرگز این زنان مومن بر آن کفار و آن شوهران کافر بر این زنان حلال نیستند. ولی مهر و نفقه‌ای که شوهران مخارج آن زنان کرده‌اند، به آن‌ها بپردازید و باکی نیست که شما با آن‌ها نکاح کنید در صورتی که اجر و مهرشان را بدهید. و هرگز متوسل به حفاظت (و عقد و پیمان) زنان کافره نشوید و (اگر زنان‌تان از اسلام به کفر برگشتند و نزد کافران رفتند) از کفار مهر و نفقه مطالبه کنید، آن‌ها هم (اگر زنان‌شان ایمان آوردند و نزد شما آمدند) مهر و نفقه طلبند. این حکم خدا است که میان شما حکم می‌کند و خدا (به حقایق امور) دانا و (به مصالح خلق) آگاه است.»

اما علاوه بر این آیات قرآن، احادیث نیز مبنای این ممنوعیت محسوب می‌شوند. یک حدیث از امام ششم شیعیان می‌گوید: «با زنان شکاک و مردد در دین‌شان ازدواج کنید و زنان مسلمان را به شکاکان تزویج ننمایید، زیرا زن از شوهرش تربیت می‌پذیرد و شوهر او را مجبور می‌کند که به آیین وی در آید.» 

این حدیث فقها را به این نتیجه رسانده است که منطقا ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان جایز نیست. 

ازدواج مرد مسلمان با زن غیرمسلمان

قانون مدنی ایران در مورد ازدواج مرد مسلمان با زن غیرمسلمان ممنوعیتی لحاظ نکرده است. این در حالی است که طبق آرای بعضی از فقهای شیعه، مرد مسلمان نیز نباید وارد ازدواج دایم با زن غیرمسلمان شود؛ هر چند ازدواج موقت بین مرد مسلمان و زن اهل کتاب از دید این فقها مجاز شمرده شده است. آیه ۲۲۱ سوره بقره می‌گوید: «و با زنان مشرک ازدواج مکنید. مگر آن‌که ایمان آرند و همانا کنیزکی با ایمان بهتر از زن آزاد مشرک است؛ هر چند از (حسن و جمال) او به شگفت آیید.» 

اکثر فقهای شیعه، از جمله آیت‌الله خمینی، ازدواج موقت بین مرد مسلمان و زن اهل کتاب را مجاز دانسته‌اند. با این حال، این شامل زنان زرتشتی نمی‌شود. به گفته خمینی، بنا بر اقوى ازدواج با زن زرتشتی حرام است.» 

وضعیت ازدواج بین مسلمانان و غیرمسلمانان در عمل

آن‌چه در عمل در ایران اتفاق می‌افتد، با ققه شیعه مطابقت دقیقی ندارد. قانون مدنی ایران ازدواج بین مرد مسلمان و زن غیرمسلمان را محدود به ازدواج موقت نمی‌کند. هم‌چنین با این که اکثر فقهای شیعه ازدواج بین مرد مسلمان و زن مسلمانی که اهل کتاب نباشد را مجاز نمی‌دانند اما در عمل، مردان مسلمان با زنان غیرمسلمان وارد ازدواج دایم می‌شوند. این ازدواج‌ها محدود به اهل کتاب نیستند؛ به عنوان مثال، ازدواج بین مسلمانان و بهاییان هم در ایران رخ می‌دهد. علاوه بر آن، بعضی از محضر‌های ایران عقد بین دو شهروند بهایی را نیز ثبت می‌کنند، در حالی که عقد بهایی در قانون ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود.