کارد دوباره به استخوان رسید؛ شهر تاریخی ارگان دو نیم می‌شود!

این فیلمی «اسماعیل یغمایی»، باستان‌شناس شناخته‌شده‌ و کهنه‌کار است که بیش از ۶۰ سال در عرصه‌ی باستان‌شناسی ایران خون‌دل‌ها خورده. این اشک‌های او بر مزار فرزند عزیزش نیست، بر ویرانه‌های از دست‌رفته ارگان عیلامی است.

این فیلم در سال ۹۲ گرفته شده زمانی‌که او بعد از انجام حفاری‌های علمی در سال ۱۳۶۱ بعد از گذشت ۲۹ سال برای سرکشی به محوطه‌ی ارگان عیلامی به بهبهان می‌رود و ناگهان با تخریب‌ این محوطه از سوی نهادها و ارگان‌هایی چون جهادسازندگی، سازمان آب و برق خوزستان، وزارت نفت و شهرداری مواجه می‌شود. محوطه‌ی عیلامی نابود شده و او بر ویرانه‌هایش اشک می‌ریزد.

در این محوطه، یافته‌هایی از مقطع پایان دوره‌ي «عیلامی نو و آغاز هخامنشی» به دست آمده که برهه زمانی بسیار مهمی در تاریخ ایران است.

یغمایی حالا بعد از ۲۷ سال از زمانی‌که این فیلم تهیه شده، به میراث‌خبر درباره‌ی اتفاقی که در ارگان افتاده بود، می‌گوید: «اولین تخریب‌ها در این محوطه به اوایل دهه ۶۰ برمی‌گردد، زمانی‌که وزارت آب و برق خوزستان داشت سد مارون را می‌ساخت. در حین عملیات ساخت‌وساز تیغه‌ی لودر این وزارتخانه به آرامگاهی با یافته‌های بسیار زرین و سیمین برخورد. همان‌زمان دفتر حفاظت تاریخی به سرپرستی مهندس «باقرآیت‌الله‌زاده شیرازی» که چندان دل‌خوشی از مرکز باستان‌شناسی ایران به سرپرستی «محمد اباذری» نداشت دو نفر از کارشناسان بی‌تجربه خود را برای بررسی به آن‌جا گسیل داشت.

این افراد که توان کارشناسی نداشتند فقط به جمع‌آوری آن‌چه راننده لودر بیرون آورده بود، چون جام زرین و حلقه‌ زرین قدرت پادشاه عیلامی کیدین هوتران و... پرداختند.»پس از دو ماه اما همچنان گزارش‌های از وجود آثار تاریخی در این محوطه به مرکز باستان‌شناسی تهران فرستاده می‌شود، سرانجام این مرکز، اسماعیل یغمایی، باستان‌شناس را برای کاوش به آن‌جا اعزام می‌کند.

این باستان‌شناس با حفاری علمی در آرامگاهی که پیشتر کارشناسان دفتر آثار تاریخی به جمع‌آوری اشیا پرداخته بودند، یافته‌های بسیاری کشف کرده و حفاظت‌های لازم را انجام می‌دهد.این محوطه نه تنها ثبت ملی بود بلکه یافته‌های ارزشمند معماری آرامگاهی و اشیاء به دست آمده از آن، گواهی می‌داد که طبق قوانین میراث‌فرهنگی باید این محوطه حفاظت می‌شد و هیچ نهاد و گروهی حق ساخت‌وساز در آن‌جا نداشت.

اما برخلاف تمام قوانین، سازمان آب و برق خوزستان و جهاد سازندگی به بهانه استخراج شن برای سد مارون هر چه تپه باستانی در آن‌جا بود را ویران کردند. مهندسان ساخت سد شهادت می‌دادند در دوسویه کناره‌های مارون پر از شن‌ریزه بود و اصلا نیازی به تخریب محوطه‌های باستانی نبود.این تخریب‌ها اما پیکر ارگان عیلامی را دو نیم کرد، پس از برپایی سد که سه بار آن را ساختند و آب برد، سرانجام سد مارون افتتاح شد.

اما باز هم تخریب‌ها تمامی نداشت. یغمایی می‌گوید: «یکی دیگر از تخریب‌ها با فرود هلکوپتر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور وقت در محوطه باستانی ارگان اتفاق افتاد.»پس از افتتاح سد بقیه ارگان‌های دولتی هم بی‌هیچ هراسی دست به تخریب هرآن‌چه باقی‌مانده بود، زدند. شهرداری به بهانه پارک درخت کاشت. وزارت نفت لوله‌هایش را آن‌جا دپو کرد و... امروز دیگر هیچ‌چیز از این محوطه ارزشمند نمانده است.

ارگان عیلامی نابود شد و ملت ایران از یافته‌های این هویت دیرین محروم شدند اما باز هم به‌تازگی خبرهایی شنیده می‌شود، مبنی بر این‌که دست‌اندرکاران خوزستان بار دیگر عزم کرده‌اند تا با رد کردن لوله آب از وسط شهر ارگان ساسانی- اسلامی این دوره تاریخی را هم کاملا نابود کنند. این در حالی است که این محوطه سال ۱۳۹۲ از سوی باستان‌شناسانی چون کامیار عبدی، محمدتقی عطایی و شهرام زارع تعیین حریم شده و به تمامی دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شده است.

گفته می‌شود، در همین روزهای اخیر، جلسه‌ای در وزارتخانه میراث‌فرهنگی تشکیل شده تا به عبور این لوله از محوطه مجوز داده شود. این جلسه بدون حضور کارشناسان مربوطه که آن‌جا را تعیین حریم کرده یا تخصص لازم در آن منطقه را دارند؛ برگزار شده است. به نظر می‌رسد یکی از موافقان اصلی دادن این مجوز از مدیران وقت رامهرمز است.

سوال این‌جاست آیا این بار هم شاهد از بین رفتن بخش‌های دیگر این محوطه ارزشمند هستیم که نمونه‌ای بی‌نظیر در تقسیم آب و استفاده از قنات در دنیاست؟ آیا آیندگان ما را به دلیل دادن این مجوزها محکوم نخواهند کرد؟ کارشناسان بر این باورند که این خط لوله به راحتی از بیرون محوطه قابل عبور است اما معلوم نیست، اصرار عده‌ای برای عبور این خط لوله از وسط شهر ارگان برای چیست؟ چقدر دیگر باید به حال از دست دادن هویت تاریخی ایران گریست؟