استانوایر- فعالیت معادن سرب و روی در استان زنجان، سابقهای به طول یک قرن دارد. بااینوجود در دو دهه اخیر و با گسترش معادن و کارخانهجات فرآوری سرب و روی، فعالیتهای این صنعت استان زنجان را در آستانه یک فاجعه زیستمحیطی قرار داده است.
استان زنجان با قرار گرفتن بر روی کمربند جهانی مواد معدنی، یکی از غنیترین استانهای ایران در حوزه معدن است. انباشت ذخایر ارزشمند همچون سرب، روی، طلا، مس، آهن، گرانیت، تراورتن و کلکسیونی از کانیهای متنوع در استان زنجان، ظرفیتی کمنظیر برای توسعه این استان فراهم آورده است.
بااینوجود زنجان جزو استانهای کمتر توسعهیافته ایران است. نبود فرصتهای شغلی، گسترش بیکاری، فقر و نبود زیرساختهای بهداشتی و آموزشی مناسب، استان زنجان را تبدیل به یکی از مهاجر فرستترین استانهای ایران کرده است. رشد جمعیت این استان در فاصله سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ منفی بوده و مطابق سرشماری سال ۱۳۹۵ با نرخ ۵.۹ درصد در جایگاه ۲۲ام مهاجر فرست ترین استانهای ایران قرارگرفته است. در سرشماری سال ۱۳۹۰ نیز استان زنجان در رده آخر استانهای مهاجرپذیر قرار داشته است.
علاوه بر دلایل اقتصادی، عاملی که میتواند در سالهای آتی مهاجرت از زنجان را به شکل تصاعدی افزایش دهد، آلودگی زیستمحیطی ناشی از فعالیت کارخانجات و معادن سرب و روی در این استان است.
استان زنجان بزرگترین تولیدکننده سرب و روی در ایران است. این استان بیش از ۹۰ درصد سرب و روی کشور را تولید میکند و ۷۵ درصد صادرات زنجان نیز مربوط به این دو ماده معدنی و فرآوردههای وابسته است.
در دهه هفتاد شمسی و پس از تصمیم دولت برای استفاده از ظرفیت معادن سرب و روی زنجان، پیشنهاد احداث یک واحد سرب و روی در نزدیکی معدن انگوران زنجان گرفته شد. این کارخانه با ظرفیت استحصال ۱۰۰ هزار تن کانسنگ در سال بر مبنای ظرفیت معدن انگوران پیشبینیشده بود. بااینحال واحدهای تولیدی بعدی، بدون مطالعات امکانسنجی احداث شد و اکنون این واحدهای آلاینده، به دلیل نبود ماده اولیه مجبور به تأمین خوراک خود از سایر استانها شدهاند.
معدن سرب و روی انگوران و شهرک صنعتی تولید سرب و روی آن که در ۱۳۵ کیلومتری غرب شهر زنجان واقعشده است، اکنون بزرگترین تولیدکننده سرب و روی ایران و بزرگترین معدن سرب و روی خاورمیانه است.
مطابق پژوهش انجامشده از سوی مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۳۹۸: «معدن انگوران امكان تأمین ماده اولیه واحدهای تولیدی را حداکثر تا ۱۲ سال آینده خواهد داشت و ذخیره آن رو به اتمام است.»
درعینحال نتایج پژوهش انجامشده از سوی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران در ارتباط با «میزان آلایندگی ناشی از صنایع معدنی و فرآوری سرب و روی بر آبوخاک منطقه انگوران-دندی» نشان میدهد: «در اثر فعالیت صنایع موجود در منطقه میزان برخی عناصر در منطقه از حالت طبیعی خود خارج و ناهنجاریهای زیستمحیطی در منطقه ایجادشده است. محیطزیست منطقه، بیشترین تأثیرات منفی خود را از انباشت باطلهها و پسماندهایی دریافت میکنند که با عنوان کیک در حاشیه رودها و آبراههها و یا زمینهای باز، (بهطور عمده زراعی) رها میشوند. همچنین بررسیها نشان داد که استخرهای باطله و یا استخرهای تجمع پساب یکی دیگر از اصلیترین عوامل ایجاد خطر برای محیطزیست منطقه به شمار میروند. بیشترین بازتاب این ناهنجاریها در رسوبات و آب منطقه به چشم میخورد اما خاک کشاورزی نیز از این آلودگیها متأثر است.»
بااینحال آنچه بیش از همه موجب نگرانی شهروندان زنجانی و فعالان محیطزیست این استان را فراهم کرده است، پسماندههای تولیدشده توسط شهرک صنعتی روی زنجان است. این شهرک صنعتی در کمتر از سه دهه کوهی از پسماندهای خطرناک را تولید کرده است، پسماندهایی حاوی فلزات سنگین و مواد شیمیایی که اکنون به تهدیدی جدی برای محیطزیست و حیات مردم استان زنجان تبدیلشده است.
شهرك صنعتی روی در ۱۵ كیلومتری جنوب شهر زنجان واقعشده است. مجوز اولیه این شهرك صنعتی برای «سنگ شهر» صادرشده بود؛ اما پس از مدتی به دستور استاندار وقت و بدون مطالعات امکانسنجی و محیط زیستی به «شهرك صنعتی روی» تغییر كاربری داد و در سال ۱۳۸۱ به بهرهبرداری رسید.
اکنون ۱۰ میلیون تن پسماند تولیدشده در واحدهای تولیدی سرب و روی در زنجان، به بزرگترین خطر زیستمحیطی استان و چالشی حاشیهساز برای مسئولان آن تبدیلشده است.
از سال ۱۳۹۰ بدین سو، شهروندان زنجانی بارها با برگزاری تجمعهای متعدد نسبت به خطرات ناشی از این پسماندها و آسیبهای ناشی از فعالیت شهرک روی زنجان، اعتراض کردهاند.
درعینحال نتایج پژوهش انجامشده از سوی دانشگاه زنجان که بصورت مشترک با تعدادی از دانشگاه دیگر در ارتباط با «ارزیابی وضعیت فلزات سنگین در منطقهی شهرک صنعتی روی زنجان به کمک شاخص بار آلودگی»، نشان میدهد: «مقایسهی میانگین غلظت کل فلزات سنگین موردبررسی با حدود مجاز آنها نشان داد که خاکهای منطقه به عناصر روی، سرب و کادمیوم آلوده هستند. ضرایب تغییرات غلظت کل فلزات سنگین روی، سرب و کادمیوم در خاکهای موردمطالعه نسبتاً بالا بود. بهطورکلی، فعالیتهای صنعتی مربوط به فرآوری فلز روی، موجب ورود همزمان چندین فلز سنگین به خاکهای اطراف و کاهش کیفیت اراضی منطقه شده است.»
اداره کل حفاظت محیطزیست استان زنجان نیز بارها با صدور اخطاریههای متعدد، به شرکتهای فعال در شهرک صنعتی روی زنجان به دلیل تولید پسابهای آلاینده اخطار داده است.
همچنین بیش از یک دهه است که فعالان محیطزیست، اساتید دانشگاه و پژوهشگران زنجانی نیز نسبت به خطرات ناشی از آلایندههای تولیدشده در شهرک روی زنجان هشدار میدهند.
عبدالحسین پری زنگنه استاد دانشگاه زنجان، نزدیک یک دهه پیش در گفتگو با رسانهها ضمن هشدار نسبت به آلوده شدن سفرههای آب زیرزمینی و آلوده شدن آب شرب زنجان تا ده سال آینده، گفته بود: «شواهد متعددی وجود دارد که آبهای سطحی، خاک و هوای زنجان آلوده به سرب است. همچنین سرب در ناخن و دندان افراد شهر زنجان و روستای نزدیک اطراف کارخانه سرب و روی زنجان به مقدار زیادی وجود دارد.»
پس از گذشت یک دهه از هشدار کارشناسان نسبت به خطرات آلایندههای تولیدشده از سوی شهرک صنعتی روی، نهتنها مسئولین چارهای برای این معضل نیافتهاند که انباشت ۱۰ میلیون تن پسماند حاصل از فعالیت این شهرک صنعتی آنهم در ۱۵ کیلومتری شهر زنجان، خود به تهدیدی جدید برای محیطزیست زنجان تبدیلشده است.
بااینحال این پایان تصمیمهای غیر کارشناسی مسئولین زنجان در ارتباط با فعالیت شهرک صنعتی روی زنجان نبوده است. از حدود ۷ سال گذشته موضوع ساماندهی و جابجایی پسماندهای شهرک صنعتی روی در دستور کار مسئولان قرارگرفته است.
ابتدا مسئولین زنجان ادعا کردند که با انجام مطالعات کارشناسی تحت نظارت سازمان حفاظت محیطزیست كشور، ۴۴ هکتار زمین در روستای «مرصع» در استان زنجان، برای دپوی پسماندها آمادهسازی شده است؛ اما بهیکباره تصمیم خود را تحتفشار سهامداران شرکت «بهین فرآور» بهعنوان پیمانکار پروژه، تغییر دادند و اکنون میخواهند پسماندها را به محلی جدید در روستای «سردهات» منتقل کنند.
تصمیمی که اعتراض کارشناسان، فعالان محیطزیست، سازمانهای مردمنهاد همچون «شاربان» و «انجمن کوهنوردان ایران» و ساکنان روستای «سردهات» را در پی داشته است.
همچنین «انجمن کوهنوردان ایران» که سازمانی مردمنهاد و فعال در حوزه محیطزیست زنجان است، به دلیل صدور مجوز انتقال پسماندهای شهرک روی زنجان، علیه اداره کل حفاظت محیطزیست زنجان اعلام جرم کرده است.
در متن شکوائیه «انجمن کوهنوردان ایران» با تأکید بر «غیرقانونی» بودن این مجوز به این نکته اشارهشده که چنین مجوزی زمینه «فساد و رانتخواری» را فراهم کرده است. همچنین این سازمان مردمنهاد به قرار داشتن محل تعیینشده برای انباشت پسماندها در «منطقهای ناپایداری با احتمال بروز سیل و رانش زمین» و نیز واقعشدن در «مسیل رودخانههای منطقه»، اعتراض کرده است.
اداره کل حفاظت محیطزیست زنجان در واکنش به درخواست و فشار فعالان محیطزیست زنجانی، خلاصهای از طرح مطالعات ارزیابی زیستمحیطی محل جدید انباشت پسماند شهرک روی را منتشر کرده است که خود به انتقادهای جدی کارشناسان منجر شده است.
کارشناسان محیطزیست زنجان میگویند، طرح مطالعاتی منتشرشده استاندارهای علمی و فنی لازم را رعایت نکرده و سازمان حفاظت محیطزیست در این طرح به دادهسازی برای توجیه صدور مجوز پرداخته است. تهیهکنندگان این طرح تنها در یک نمونه «محل روستای سردهات را کیلومترها در نقشه جابجا کردهاند تا ادعا کنند محل انتخابشده فاصله زیادی با چاههای آب منطقه دارد.»
در صورت انتقال پسماندها به روستای سردهات، تمامی مسیر ۵۰ کیلومتری انتقال پسماندها از شهرک روی تا محل جدید، ازجمله زنجان رود، چاههای آب منطقه، باغها، مزارع و سکونتگاهها در معرض آلودگیهای شدید قرار خواهد گرفت.
صنعت سرب و روی و فرآیندهای استخراج تا فرآوری آن جزو آلایندهترین صنایع در حوزه معادن است. استقرار گسترده واحدهای تولیدی فاقد استانداردهای زیستمحیطی در استان زنجان و روند واردات موادِ معدنی خام از سایر استانها نشان میدهد، حتی در صورت اتمام ظرفیت معادن زنجان، این استان تا سالها زبالهدان پسماندهایی خطرناک خواهد بود.
صنعت سرب و روی زنجان از ابتدا و با تصمیمهای غیر کارشناسی و رانت محور پایهریزی شده است. رویکردی که در آن بهجای طراحی زنجیرهای از صنایع کارآمد با ارزشافزوده بالا که زمینهساز رونق اقتصادی، تقویت اشتغال و افزایش رفاه شود، به خام فروشی و حداکثر در حد تولید کنستانتره محدودشده و تنها خوراک صنایع سایر استانها را تأمین کرده و تنها گروهی محدود را به ثروتهای نجومی رسانده است.
در نبود مطالعات مکانیابی و امکانسنجی، بیتوجهی به الزامات زیستمحیطی، افزایش روزافزون پسماندهای بیسامان و تصمیمهای غیر کارشناسی و رانت محور، منابعی که میتوانست از استان کمتر توسعهیافته زنجان منطقهای ثروتمند بسازد، امروز خود تبدیل به بزرگترین تهدید علیه محیطزیست و حیات مردم زنجان شده است.
📩اگر به اطلاعات تکمیلی درباره این خبر دسترسی دارید، لطفاً با این ایمیل با ما تماس بگیرید: [email protected]
📞اگر میخواهید درباره موضوع این خبر با افراد مسوول تماس بگیرید، لطفاً به فهرست مسوولان در سراسر ایران مراجعه کنید: www.ostanwire.com
ثبت نظر