رابطه ایران و جامعه بین‌الملل؛ انتظارها در سه ماه نخست ۱۴۰۱

سال ۱۴۰۱ خورشیدی، سال مهمی برای جمهوری اسلامی خواهد بود. در سه ماه اول، انتظار چه رخدادهایی را باید داشته باشیم؟

***

نهایی شدن شکست مذاکرات یا نجات برجام

مذاکرات نجات توافق اتمی برجام در شهر وین نزدیک به یک سال است که آغاز شده و کشورهای بریتانیا، فرانسه، آلمان و البته ایالات متحده می‌گویند که فرصت برای تصمیم‌گیری نهایی درباره آن در آخرین لحظات خود قرار دارد.

 طرف‌ها توافق دارند که اختلافات به موارد اندکی رسیده اما این موارد از چنان اهمیتی برای تهران و واشنگتن برخوردار است که هیچ کدام نمی‌تواند بدون گرفتن امتیاز بزرگی از طرف دیگر، درباره آنها از خود نرمش نشان دهد.

فرسایشی شدن مذاکرات نجات برجام و همزمان پیشرفت‌های بعضا برگشت‌ناپذیر در برنامه اتمی جمهوری اسلامی، می‌تواند اعتبار و توان این برای اطمینان از صلح‌آمیز باقی نگه داشتن این برنامه را بلاموضوع کند. بنابراین نجات برجام یا شکست مذاکرات در روزهای اول سال ۱۴۰۱ اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

معلوم شدن رفع تحریم یا در تحریم ماندن سپاه

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی ایالات متحده آمریکا قرار دارد. مشابه وضعیت سپاه در آمریکا را سازمان‌هایی همچون «القاعده» دارند. قرار داشتن در این فهرست، سپاه و اعضای آن را مطابق قوانین داخلی ایالات متحده تبدیل به «هدف مشروع» نظامی می‌کند.

بر اساس برخی از تفسیرها، عملیات هوایی آمریکا در دی ۱۳۹۸ علیه «قاسم سلیمانی»، فرمانده وقت نیروی قدس شعبه برون مرزی سپاه که به مرگ وی در حومه بغداد منجر شد، بر اساس قرار داشتن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی شکل گرفت.

از زمان شروع مذاکرات غیرمستقیم جمهوری اسلامی و ایالات متحده، خارج کردن سپاه از این فهرست یکی از برنامه‌های مقام‌های تهران بوده است؛ اما با وجود نرمش‌هایی که دولت «جو بایدن» در برابر جمهوری اسلامی نشان داده، هنوز رفع تحریم از سپاه که ارتباطی هم با توافق اتمی برجام هم ندارد، قطعی نشده و یکی از بزرگ‌ترین موارد اختلاف دو طرف باقی مانده است.

آمریکا می‌خواهد برای رفع تحریم سپاه، جمهوری اسلامی تضمین‌هایی درباره رفتار آینده این گروه نظامی بدهد؛ اقدامی که تهران آن را «خط قرمز» می‌داند. با توجه به طولانی شدن مذاکرات و پایان مهلت درباره تعیین تکلیف برجام، تحریم ماندن یا رفع تحریم سپاه در هفته‌های اول سال ۱۴۰۱ روشن خواهد شد.

تعیین تکلیف اختلافات با آژانس

جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ماه‌هاست که بر سر پیدا شدن ذرات رادیواکتیو در سه مرکز اعلام نشده اتمی و مفقود شدن مقداری اورانیوم طبیعی اختلاف پیدا کرده‌اند. آژانس می‌گوید، تهران پاسخی قانع‌کننده به سوالات بازرسان در این باره نمی‌دهد و جمهوری اسلامی می‌گوید، حاضر نیست به تعهدات اتمی خود به برجام بازگردد، بدون اینکه این اختلاف حل شده باشد.

قرار است تهران و مدیرکل آژانس تا پایان فروردین ۱۴۰۱ تلاش‌های خود برای بستن این پرونده را نهایی کنند و گزارش آن را برای تصمیم‌گیری به نشست شورای حکام ارائه کنند که خرداد ماه تشکیل می‌شود. اگر شورای حکام اقدامات ایران را قانع‌کننده یافت، پرونده از این مرحله عبور می‌کند؛ در غیر این صورت این اختلاف باقی خواهد ماند و ممکن است شورای حکام، جمهوری اسلامی را «ملزم» به همکاری با بازرسان کند.

۳۳ ساله شدن حکمرانی علی خامنه‌ای ۸۳ ساله

اما تصمیم‌های اصلی در موارد بالا و تمامی موارد کلیدی را «ولی فقیه» در ایران اتخاذ می‌کند. نیمه خرداد ۱۴۰۱ دوره حکمرانی آیت‌الله «علی خامنه‌ای» وارد سی و سومین سال می‌شود. خامنه‌ای پس از محمدرضا شاه که ۳۷ سال بر ایران سلطنت کرد و در ۶۰ سالگی درگذشت، طولانی‌ترین حکمران کشور در صد سال اخیر است که فروردین امسال ۸۳ ساله می‌شود. همچنین، بهار امسال اولین سالگرد اعلام پیروزی «ابراهیم رئیسی» در انتخابات ریاست جمهوری اسلامی است. این گمان مطرح است که او نزد شماری از نخبگان جمهوری اسلامی، گزینه جانشینی آیت‌الله خامنه‌ای باشد.