حقوق بشر برای دیگران

مروری بر سخنرانی روسای جمهوری در سازمان ملل

۲۶ مهرماه سال ۱۳۵۹محمدعلی رجایی٬ به عنوان اولین مقام بلندپایه‌ی اجرایی جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد حاضر شد. او به جایگاه سخن‌رانان نرفت و از محل استقرار هیات ایران در اقدامی کم‌سابقه٬ پای برهنه‌ی خود را برای نشان دادن آثار شکنجه در زندان‌های شاه روی میز گذاشت و از حمایت دولت آمریکا از محمدرضا پهلوی انتقاد کرد. در آن زمان٬ حدود یک‌ماه از آغاز جنگ ایران و عراق گذشته بود.

در سی و شش سال حیات جمهوری اسلامی٬ چهار رییس‌ قوه مجریه و یک نخست‌وزیر ـ محمدعلی رجایی٬ علی خامنه‌ای٬ محمد خاتمی٬ محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی ـ سیزده مرتبه در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرده‌اند که اظهارات آن‌ها خط سیر مشترکی را پیرامون «حقوق بشر»٬ «فلسطین» ٬ برخی کشورهای منطقه و «زنان» دنبال می‌کند.

ادامه جنگ ایران و عراق٬ باعث غیبت روسای جمهور ایران در سازمان ملل شد. هفت سال پس از حضور رجایی٬ علی خامنه‌ای٬ رییس‌جمهور وقت٬ به نیویورک رفت تا اعلام کند که «عدالت از صلح بالاتر است».

خامنه‌ای به طور مشخص درباره‌ی حقوق بشر گفت: «میان نژاد‌ها٬ رنگ‌ها و مردم سرزمین‌ها هیچ تفاوتی نیست و این‌ها مایه‌ی برتری کس یا ملتی نیست. تعرض به یک انسان تجاوز به همه‌ی انسانیت است؛ بدون دخالت خصوصیات جغرافیائی و نژادی».

او با اشاره به «آزادی»٬ «برابری انسان‌ها»٬ «عدل اجتماعی» و «خودآگاهی افراد جامعه» اسلام را مخالف «نظام‌های مبتنی بر زور و قلدری و زاینده‌ی ظلم، جهل، اختناق، استبداد، تحقیر انسان و تبعیض نژادها، ملتها، خونها و زبانها» معرفی کرد.

به گفته خامنه‌ای «نظام سلطه» مفاهیمی چون «حقوق بشر» و «تروریسم» را «دست‌کاری» کرده است.

او جمهوری اسلامی را «نظامی صد در صد مردمی» خواند و «صلح پایدار» را در حالتی قابل دسترس دانست که «تجاوزگر» مجازات شود. او بدون ذکر اسم٬ به محاکمه‌ی یکی از منتقدان حکومت پرداخت: «مهره‌ی سرسپرده ولی نه چندان معروفی» که چند هفته پس از پیروزی انقلاب «در دادگاه انقلاب خائن و مجرم شناخته شد».

خامنه‌ای با انتقاد از «معیارهای کنونی»‌ در خصوص زنان٬ تاکید کرد که «باید از حقوق آن‌ها حراست کرد». یکسال پس از این سخنرانی٬ شمار زیادی از مخالفان و منتقدان جمهوری اسلامی اعدام شدند.

با پایان یافتن جنگ و مرگ آیت‌الله خمینی٬ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی٬ اکبر هاشمی‌رفسنجانی به ریاست‌جمهوری رسید و آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی شد. هاشمی‌رفسنجانی در دوران ریاست‌جمهوری خود هیچ‌گاه برای سخنرانی در سازمان ملل به نیویورک نرفت.

محمد خاتمی٬ سومین رییس‌جمهوری بود که در  سال ۱۳۷۷ در مجمع عمومی سازمان ملل سخن‌رانی و ایده‌ی «گفت‌وگوی تمدن‌ها» را مطرح کرد. خاتمی «آزادی» را در پیوند با «عدالت» خواند که «گاه به نام آزادی، عدالت پایمال شده است و گاه دیگر به بهانه عدالت، آزادی از میان رفته است و در نتیجه بشر، هم از آزادی عادلانه و هم از عدالت آزادانه محروم مانده است». 

رییس‌جمهور دوران اصلاحات «حکومت‌های سرکوب‌گر وابسته» را که «امکان تجربه مردم‌سالاری را از مردم می‌گیرند» مورد انتقاد قرار داد. کمتر از یک‌سال پس از این سخنرانی٬ دانشجویان توسط نیروی انتظامی و حامیان جمهوری اسلامی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و دو سال بعد٬ تعداد زیادی از روزنامه‌ها و نشریات در دولت وی طی چند روز توقیف شدند.

خاتمی با اشاره به «نسل‌کشی»٬ «تجاوز» و «تحقیر انسان‌» در کشورهای فلسطین٬ افغانستان و برخی کشورهای آفریقا و آسیای لاتین٬ اظهار داشت که «عدالت» و «صلح» بدون بازنگری مبانی جنگ سرد «میسر نمی‌شود». او در پایان سخنان‌اش به اهمیت «خانواده» پرداخت و «گسترش حقوق زنان» را نیازمند بازنگری در «نگاه‌های سنتی و متداول ناصواب نسبت به زن» دانست.

محمود احمدی‌نژاد٬ دیگر رییس‌جمهوری ایران بود که در ۸ سال ریاست خود بر دولت٬ هشت بار برای سخنرانی در سازمان ملل به نیویورک سفر کرد. احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۴ علیه «جنگ»٬ «گسترش تروریسم در شکل دولتی» و «اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی» موضع گرفت. او مانند سلف خود٬ صلح را برپایه‌ی «عدالت» عملی دانست و نسبت به «تبعیض» و «فقر» در جهان اعتراض کرد و گفت: «ما این‌جا جمع شده‌ایم تا بر مبنای منشور سازمان ملل متحد٬ پاسدار حقوق بشر باشیم».  او در سال ۱۳۸۵ چاره‌ی «عموم گرفتاری‌های بشر» را توجه به «اخلاق»٬ «معنویت» و «حاکمیت انسان‌های صالح» دانست.

احمدی‌نژاد در سالهای بعد نیز با حضور در سازمان ملل و پرداختن به موضوع مردم فلسطین٬ «ادعای حمایت از حقوق بشر و دموکراسی» را توسط «برخی قدرت‌ها» مورد انتقاد قرار داد. «کرامت انسانی» و احترام به «حقوق انسان‌ها» از جمله مواردی‌ بود که هر هشت نطق احمدی‌نژاد٬ با آن آغاز شد.

نگاه او به حقوق بشر در محکومیت «تروریسم‌» و «اشغال‌گری» با محوریت فلسطین بود و «برپایی زندان‌های مخفی»٬ «ربایش افراد»٬ «محاکمه و مجازات مخفیانه»٬ «شنود گسترده مکالمات»٬ «بازگشایی نامه‌ها» و «احضارهای مکرر به مراکز پلیس و امنیتی» را از سوی «برخی قدرت‌ها» از جمله موارد «نقض گسترده حقوق بشر» دانست.

سخن‌رانی وی با آغاز اعمال تحریم‌های غرب علیه ایران هم‌زمان شد. رییس دولت نهم یک‌ سال پیش از به پایان رسیدن دوره‌ی اول ریاست‌جمهوری خود باز هم به نیویورک سفر کرد و از «نقض حقوق» مردم فلسطین٬ عراق و افغانستان سخن گفت.

پنجمین حضور احمدی‌نژاد چند ماه پس از انتخابات مناقشه‌برانگیز سال ۸۸ اتفاق افتاد. در آن زمان بسیاری از فعالان مدنی و سیاسی و همچنین روزنامه‌نگاران٬ بازداشت شده یا کشور را ترک کرده بودند.  احمدی‌نژاد گفت: «اینکه تحقق نتایج دل‌خواه برخی دولت‌ها ، تنها ملاک بود و نبودِ آزادی و دموکراسی باشد و تحت لوای آزادی، زشت‌ترین روش‌های فریب و تهدید، دموکراتیک جلوه داده شده و دیکتاتور مآب‌ها، دموکرات به حساب آیند، قبیح و فاقد مشروعیت است».

سخنان احمدی‌نژاد با شعارهای «زنده باد صلح و امنیت» و «زنده باد عدالت و آزادی» به پایان رسید. این سخنان در حالی‌ بیان شد که نه تنها وضعیت پرونده‌ی هسته‌ای٬ بلکه بازداشت سه کوهنورد آمریکایی در مرز ایران و عراق و همچنین برخورد خشونت‌آمیز با تظاهرکنندگان معترض به نتیجه‌ی انتخابات دور دهم ریاست‌جمهوری٬ توجه جهانیان را به خود جلب کرده بود.

احمدی‌نژاد در سخنرانی سال ۸۹ نیز به مساله‌ی فلسطین٬ گسترش «تروریسم»٬ «فقر» و «مواد مخدر» اشاره کرد. زن را «مظهر جمال خداوند» خواند. او در دو سال پایانی ریاست‌جمهوری نیز به نیویورک سفر کرد٬ اما تغییری در مضمون سخن‌رانی‌های او ایجاد نشد.

سال ۱۳۹۲ حسن روحانی با شعار «دولت تدبیر و امید» روی کار آمد و در اولین سال ریاست‌جمهوری خود به نیویورک رفت. روحانی گفت که جمهوری اسلامی از «صلح مبتنی بر دموکراسی و صندوق رای» در همه جای جهان حمایت می‌کند و  پیشنهاد داد که طرح «جهان علیه خشونت و افراطی‌گری» در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گیرد.

او ضمن هشدار در باره‌‌ی «خشونت‌های دولتی و غیر دولتی»٬ «مذهبی و فرقه‌ای و نژادی» تاکید کرد که سیاست‌های موسوم به «مهار»٬ «تغییر نظام‌های سیاسی از بیرون مرزها» و «تلاش برای برهم زدن حدود و ثغور سیاسی»٬ خطرناک و تنش‌زاست.

روحانی نیز مانند روسای‌جمهور پیش از خود به مساله‌ی مردم فلسطین٬ عراق٬ لبنان و سوریه پرداخت. وی همچنین تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران را «غیرعادلانه» و «جلوه‌ی دیگری از خشونت» دانست که «ناقض حقوق مسلم بشری‌» است و تاکید کرد: «ایران نه فقط تهدید نیست٬ بلکه در آرمان و عمل٬ پیوسته منادی صلح عادلانه و امنیت همه‌جانبه بوده است».

روحانی در آخرین نشست مجمع عمومی سازمان ملل که با برگزاری مذاکرات هسته‌ای ایران با ۵+۱ در نیویورک هم‌زمان شده بود٬ حضور یافت و به «تروریسم»٬ «فقر»٬ «بیکاری» و «تبعیض» پرداخت. مردم فلسطین و عراق این‌بار نیز یکی از محورهای اصلی اظهارات رییس‌جمهور ایران در سازمان ملل بودند. روحانی گفت: «دموکراسی یک کالای صادراتی نیست که از غرب به شرق تجارت شود. در یک جامعه توسعه نیافته، دموکراسی وارداتی، به دولتِ ضعیف، منتهی می‌شود و دولت ضعیف هم، به شدت آسیب‌پذیر».

سیزده سخنرانی در ۳۶ سال حکومت جمهوری اسلامی و تاکید بر «نقض حقوق بشر» در قبال دیگر کشورها٬ مانعی بر صدور قطع‌نامه‌‌های سازمان ملل٬ نهادهای حقوق بشری و دولت‌های غربی علیه ایران نشد. جمهوری اسلامی از سوی منتقدان و جامعه‌ی بین‌المللی به نقض حقوق شهروندان خود متهم است٬ اما تاکنون پاسخی به قطع‌نامه‌ها نداده و پیرامون موارد نقض حقوق بشر در ایران سخن نگفته است.