دردسرهای ۱۰ ساله اتمی ایران در سایت نظامی پارچین

«گرت پور تر»، نویسنده آمریکایی کتاب «بحران ساختگی» این روزها برای تندروهای ایرانی، محبوب ترین نویسنده است. آنها به گرمی از او و کتابش که علیه سیاست های آمریکا درباره برنامه هسته ای ایران نوشته شده، استقبال کردند. این کتاب توسط خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران منتشر شده است.

پور تر علاوه بر گفت و گوهای متعدد با رسانه های تندرو، به تلویزیون دولتی ایران هم راه یافت. او در یک برنامه خبری پر ببینده که از شبکه 2 تلویزیون دولتی ایران پخش شد، اتهامات مطرح شده ایران درباره سایت نظامی پارچین را افسانه سرایی خواند و با تمسخر گزارش های منتشره درباره این مجتمع نظامی گفت: «بازرسان آژانس تصاویر ماهواره ای را به ایران ارائه دادند و گفتند بر اساس این تصاویر ایران در پارچین در حال عملیات است. آنها در بازدید هایشان دیدند که تصاویر ارائه شده از سوی ماهواره غلط بوده و مکان مورد نظر آنها، دستشویی سربازان بود!»

این رویکرد تمسخرآمیز، تازه نیست. رسانه و مقام های ایرانی نیز گاه از این تکنیک برای بی اعتبار کردن گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره سایت پارچین را خنده دار خوانده اند. با این حال، این کنایه ها و نیشخندها تنها یک روی سکه است.

بگذارید برگردیم به 26 مرداد امسال. زمانی که یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران رفته بود، در نخستین روز کاری اش با اخم های علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران مواجه شد که گلایه وار می گفت علیرغم همکاری های ایران، آژانس هنوز موضوع چاشنی های انفجاری را مختومه اعلام نکرده است. پنج شنبه 9 اکتبر نیز وقوع یک انفجار عظیم در نزدیکی این سایت نظامی، توجه رسانه ها را به خود جلب کرد. مقام های ایرانی وقوع هر گونه انفجار غیرعادی در این مرکز را رد کرده و گفته اند انفجار مربوط به یک کارخانه تولید مواد منفجره بوده است. با این حال، مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی آمریکا پس از این انفجار، گفته است تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده ۶ ساختمان در پارچین است که به نظر می‌رسد تخریب یا منهدم شده است.

سایت ایران هسته ای که توسط مهدی محمدی، عضو تیم قبلی مذاکره کننده هسته ای ایران اداره می شود در واکنش به این گزارش، با رد بزرگ بودن این انفجار نوشت: «انفجاری در حین نقل و انتقال مواد دارای قابلیت انفجار رخ داده است. این امر در پارچین به برخی شرکت های خصوصی واگذار شده است. این مکان ها فاصله ای قابل توجه با ساختمانی دارد که آژانس مدت هاست خواهان بازدید از آن است.»

گرفتاری های ایران درباره صنایع نظامی پارچین که در جنوب شرقی تهران واقع شده، سابقه 10 ساله دارد. بر اساس گزارش هفته نامه مثلث چاپ تهران، تمرکز صنایع مهم دفاعی ایران در این مجموعه به همراه نگهداری ذخایر موشکی و دیگر مهمات متعارف، این سایت را به یکی از تاسیسات قابل توجه دفاعی تبدیل کرده است.

کیومرث امینی، مسوول ضد اطلاعات صنایع نظامی پارچین در سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ درباره تاریخچه این سایت نظامی به سایت بولتن نیوز گفته است این منطقه در سال 1310 توسط رضاخان و با مشارکت کشورهای سوئد و فرانسه ایجاد شده تا تولید مواد منفجره در ایران صورت گیرد. الکل، تینر، ا‌تر، باروت، دینامیت و ... از جمله تولیدات اولیه پارچین بوده است. سال 1353، محمدرضا شاه پهلوی با مشارکت شرکت های آلمانی، فرانسوی و آمریکایی اقدام به توسعه سایت نظامی پارچین کرد. وی گفته است «طرح سوم پارچین با مشارکت آمریکا از سال ۱۳۵۶ اجرایی شد این طرح سوخت مورد نیاز موشک‌های دوربرد، قاره‌پیما، بالستیک و... را تامین می‌کرد.» بر اساس این برنامه قرار بوده در سه طرح توسعه دیگر، این مجتمع نظامی به توان تولید موشک های بالستیک برسد.

این رویاها هرگز به نتیجه نرسید ولی پس از انقلاب 57، ایران کماکان تلاش کرد این مرکز به عنوان یکی از مهم ترین مکان های تولید تجهیزات نظامی، فعال کند. در گزارشی که خرداد 1377 در سایت آیت الله خامنه ای منتشر شده، رهبر جمهوری اسلامی در بازدید از این مجتمع نظامی از برخی تولیدات نظامی مانند موشک های زلزال 2، نازعات 10، زیر دریایی السابحات و موشک شهاب 2 بازدید کرده است.

سال 2003 نخستین گزارش ها درباره ابعاد پنهان فعالیت های هسته ای ایران در این مجتمع نظامی منتشر شد و آژانس با طرح این مسئله که سال 2000 یک محموله انفجاری مهم در این سایت، جاسازی شده، درخواست بازرسی از این سایت را مطرح کرد. پس از درخواست آژانس در سال 2003، علیرغم مقاومت اولیه ایران، بازرسان این نهاد سال 2005، دوبار اجازه یافتند که از این سایت نظامی بازدید کنند. بر اساس گزارش روزنامه کریستین ساینس مانیتور، بازرسان در این بازدید، دو بخش از چهار بخش این سایت نظامی را انتخاب و پنج ساختمان را بررسی کردند. این بازدیدها کمکی به حل مسئله نکرد و کماکان ابهام ها درباره پارچین باقی ماند.

آژانس در گزارش های سال های 2011 و 2012 اعلام کرد ایران در این سایت نظامی یک مخزن بزرگ مهار انفجار ساخته که تاریخ نصب آن به سال 2000 باز می گردد. مکان این مخزن سال 2011 شناسایی شد. همچنین بر اساس گزارش آژانس، ایران حدفاصل سال های 2005 تا 2012، اقدام به خارج کردن مایعات از محل نگهداری این مخزن، تخریب 5 ساختمان، ایجاد مسیرهای خاکی جدید و ... کرده، به گونه ای که « هر گاه آژانس بتواند به محل مزبور دسترسی یابد، دیگر توان گذشته را برای تطبیق موثر اطلاعات نخواهد داشت.» آمانو، مدیرکل آژانس نیز خرداد 92 پیش از سفر به تهران گفت که ایران فعالیت های وسیعی برای خاکبرداری و آسفالت کردن این مرکز، انجام داده است.

با وجود چنین رویدادی، کارشناسان آژانس اعتقاد دارند حتی در صورت پاکسازی این منطقه، امکان فنی ردیابی فعالیت های مشکوک وجود دارد. علاوه بر این موارد، گزارش موسسه علوم و امنیت ملی آمریکا که شهریور 91 منتشر شد و پرده از پنهان کاری های گسترده ایران در این مجتمع نظامی برداشت، گمانه زنی های بدبینانه درباره فعالیت های پنهان ایران را افزایش و درخواست بازرسی پارچین را قوی و معتبرتر کرد. عمده این درخواست معطوف به بحث چاشنی های انفجاری است که بر اساس گزارش آژانس می تواند به تلاش های ایران برای دسترسی به سلاح هسته ای مرتبط باشد.

در آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی که شهریور 93 نیز منتشر شده با اعلام افزایش فعالیت های این سایت نظامی، از وجود اطلاعات تازه درباره پارچین خبر داده و درخواست بازرسی از یک ساختمان دیگر که در بخش شمال شرقی سایت پارچین واقع شده را تکرار کرده است. درخواستی که کماکان از سوی ایران رد می شود. ایرانی ها دلایل متعددی برای مخالفت خویش مطرح کرده اند. وزیر دفاع ایران گفته که پس از بازرسی های 8 سال پیش، اتفاق خاصی در این مجتمع نظامی رخ نداده که نیاز به بازرسی مجدد باشد. آنها همچنین به مستثنی بودن سایت های نظامی از محدوده نظارت های هسته ای آژانس اشاره می کنند.

شهریور امسال، کمالوندی، معاون امور بین الملل سازمان انرژی اتمی وی درباره درخواست آژانس بین المللی انرژی اتمی برای بازدید از پارچین، گفت: «حتی حقوقدانان متخصص در امور آژانس تأکید دارند که به لحاظ تخصصی، مسائل نظامی در حوزه صلاحیت آژانس نیست.» محمدجواد ظریف نیز دو هفته پیش در شورای روابط خارجی آمریکا با تاکید بر اینکه اطلاعات نادرستی درباره پارچین وجود دارد، گفت: «بازرسی از تاسیسات نظامی خارج از هرگونه توافقی است».

ایران همچنین در سال های اخیر به دفعات آژانس را متهم کرده که برخی کارشناس شان، جاسوس کشورهای غربی هستند و اطلاعات ایران را به رسانه ها یا منابع غربی می دهند. بر همین اساس آنها می گویند اعتمادی به آژانس برای بازرسی از مکان های نظامی خود ندارند. با وجود رویکردی چنین سخت و مقاوم، ایران خواهان این است که در صورت اجازه دسترسی مجدد به پارچین، آژانس انرژی اتمی پس از بازدید پرونده این بخش از مشکلات هسته ای ایران را به طور کامل مختومه اعلام کند. آنها می گویند که در صورت «رعایت ملاحظات امنیتی ایران» و «ارائه اسناد ادعایی»، بازرسی ممکن است ولی باید مطمئن شوند که دیگر اتهام های هسته ای درباره پارچین تکرار نمی شود.

علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز اول مهرماه امسال گفت بازرسی از پارچین منوط به اجرای دوباره پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی است. تصویب اجرایی شدن این پروتکل که اختیارات آژانس را برای نظارت بر نحوه عملکرد کشورهای عضو را به شدت افزایش می دهد، نیازمند رای مجلس ایران است. دو ماه پیش هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران گفته بود که در صورت رفع تحریم ها، امکان تصویب و اجرایی شدن پروتکل الحاقی در ایران وجود دارد.

این گفته های آقای هاشمی با اعتراض شدید تندروها مواجه شد که اعتقاد دارند تصویب پروتکل الحاقی یعنی یک شکست بزرگ در مذاکرات هسته ای ولی تحلیل مواضع چهره های میانه رو و قدرتمند موثر در پرونده هسته ای ایران نشان می دهد که ایران علاقه مند است در صورت گرفتن یک امتیاز بزرگ مانند رفع تحریم ها، این پروتکل را اجرا و اجازه دسترسی به پارچین را نیز فراهم کند.

در واقع ایران به پارچین به عنوان یک کارت بازی نگاه می کند و تلاش می کند آن را به عنوان یک برگ برنده دقیقه 90 نگه دارد که بتواند چیزی در دستش برای امتیاز دادن داشته باشد.