همدلی تندروها و روحانی علیه جنگ نفتی عربستان

این روزها دولت ایران یا یک غافلگیری جدی اقتصادی مواجه شده است؛ کاهش قیمت نفت. متهم ردیف اول ماجرای تازه هم عربستان است. عربستان پیش از این در اتفاقات سوریه، متهم بود، وقت ظهور داعش هم ایرانی ها این کشور را متهم به حمایت پشت پرده کردند، در مذاکرات هسته ای هم مذاکره دقیقه 90 سعود الفیصل و جان کری، وزرای امور خارجه عربستان و آمریکا، نشانه یک توطئه دیگر توصیف شد و حالا نوبت نفت رسیده است.

اول بگذارید ببینیم چه اتفاقی رخ داده است. دکتر علی امیدی، استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان در یادداشتی که در سایت دیپلماسی ایرانی منتشر شده، نوشته است: "قیمت نفت طی یکسال گذشته، حدود ۱۰۰ درصد افت قیمت داشته و اگر آن را بر اساس ارزش قدرت خرید واقعی ۱۹۷۹ مقایسه کنیم، قیمت نفت به کمتر از ۳۰ دلار رسیده است."

بر اساس گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس که 28 آذرماه منتشر شده، قیمت نفت در طول شش ماه گذشته نصف شده است. همین گزارش برآورد کرده که خسارت ناشی از کاهش قمیت نفت برای کشورهای عضو اوپک در سال آینده، ۴۴۶ میلیارد دلار خواهد بود.

از نظر ایرانی ها، عربستان سعودی با افزایش تولید و عرضه نفت ارزان مهم ترین عامل رقم خوردن این وضعیت بوده است. ایران خواهان کاهش سقف تولید اوپک است و عربستان در راس مخالفان چنین سیاستی ایستاده است. علی نعمیی، وزیر نفت عربستان  دیروز در گفت و گو با یک هفته نامه فرانسوی اعلام کرده که اگر قیمت نفت به زیر 20 دلار هم برسد، تولیدشان را افزایش نمی دهند.

دولت ایران برای بودجه سال آینده، نفت را 72 دلار پیش بینی کرده ولی مجلس ایران قصد دارد این رقم را کاهش دهد تا به گفته نمایندگان مجلس، بودجه واقع بینانه تر شود.

محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت ایران هم با تاکید براینکه تنها یک سوم بودجه دولت ایران، نفتی است، قاطعانه گفته که حتی اگر نفت از اقتصاد جدا شود، باز هم کشور قابل اداره است. او در عین حال کشورهای عربی را متهم ردیف اول فشار اقتصادی به ایران در ماجرای کاهش قیمت نفت دانسته است. اغلب اقتصاددان ها البته چنین ادعاهایی را تکراری می دانند. بر خلاف گفته های سخنگوی دولت، محمد خوش چهره، اقتصاد دان ایرانی در گفت و گویی که در خبرگزاری تسنیم منتشر شده، وابستگی بودجه سال آینده ایران به نفت را بیش از 70 درصد اعلام کرده است.

واکنش کلی دولت روحانی به این قضیه منفی و سیاست محور بوده است. رئیس جمهور ایران از این اتفاق به عنوان یک توطئه یاد کرده است. حسن روحانی، امروز در یک سخنرانی عمومی در استان خراسان گفت: " شرایط جهانی و به ویژه توطئه برخی کشورها قیمت نفت را کاهش داده اما قیمت نفت نیز به این صورت باقی نمی‌ماند و هر چه توطئه انجام شود افق آینده ما روشن است." آقای روحانی، 21 آذرماه هم گفته بود " کاهشی به این شدت نمی تواند فقط دلایل اقتصادی داشته باشد" و این اتفاق "یک خیانت به جهان اسلام" است.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم 25 آذر ماه در یک نشست خبری با واکنش منفی نسبت به این رویداد، گفت: "جای تاسف است که کشورهای منطقه در خصوص کاهش قیمت نفت و آثار منفی ناشی از آن همکاری نمی کنند." در ماه های گذشته، انتقاداتی در داخل ایران علیه ظریف مطرح شده بود که او وقت کافی برای حل مشکلات ایران و عربستان نگذاشته و تمام وقتش را به پرونده هسته ای اختصاص داده است.

با این حال با توجه به دامنه وسیع جنگ بین ایران و عربستان، مشخص است که زور محمدجواد ظریف برای حل چنین مسئله ای کافی نیست. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران دو روز پیش به روزنامه انگلیسی فاینشنال تایمز گفت: " ایران و عربستان وارد جنگی نفتی شدند که در این جنگ عربستان تاکنون ۱۰۰ میلیارد دلار ضرر دیده است." تایید وقوع یک جنگ نفتی بین ایران و عربستان توسط یک مقام بلندپایه حکومت ایران به خوبی ابعاد وخیم بودن رابطه بین دو کشور را نشان می دهد.

در یک ماه گذشته برخی رسانه ها خواستار استفاده از رابطه نزدیک هاشمی رفسنجانی با پادشاه عربستان برای حل مشکلات دو کشور شده اند. دولت روحانی تاکنون به صورت علنی درباره این موضوع واکنش نشان نداده است. رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، چهار ماه پیش در یک گفت و گو توپ را به زمین روحانی و آیت الله خامنه ای انداخت و گفت: " اگر زماني به عربستان سفر كنم، سفر زيارتي خواهد بود. چون مسايلي كه مربوط به رهبري و دولت مي شود، مسؤوليت هاي من نيست. بهبود روابط با عربستان در اولويت برنامه هاي من است كه هر وقت كمك بخواهند، كمك مي كنم."

اما در این میان، نکته جالب اینکه در یک رویداد کم سابقه، مخالفان رئیس جمهور ایران هم در زمینه رفتار عربستان در بحران نفتی با او هم عقیده هستند.

مهدی محمدی، عضو تیم سابق هسته ای ایران در یادداشتی که هفته گذشته در خبرگزاری تسنیم منتشر شده با اشاره به کاهش قیمت نفت در روزهای اخیر مهم ترین هدف این رویداد را "کاهش شدید درآمدهای نفتی ایران و مجبور کردن ایران به پذیرش یک معامله بد در مذاکرات هسته‌ای" دانسته و با تاکید بر اینکه "بازی سیاسی با قیمت نفت، یک مانور تاکتیکی کوتاه‌مدت است"، نوشته است: "رشد فزاینده قدرت منطقه‌ای ایران و از دست رفتن پی‌درپی مناطقی که سعودی آنها را حیاط خلوت خود می‌پنداشت، عقلانیت راهبردی این کشور را دچار آسیب جدی کرده است. در واقع، تلاش برای تبدیل قیمت نفت به ابزار انتقام‌جویی را می‌توان نوعی اعتراف عربستان به شکست در بازی راهبردی در منطقه و به هم زدن قاعده بازی دانست." نویسنده تاکید کرده که نمی توان انتظار داشت که فشار بودجه‌ای ناشی از کاهش قیمت نفت، ایران را به تجدید نظر در تصمیمات راهبردی‌ از جمله پرونده هسته‌ای و سوریه وادار کند.

مسعود میرکاظمی، وزیر اسبق نفت ایران که اکنون نماینده تهران در مجلس است هم امروز در گفت و گو با سایت تندروی رجانیوز گفته است: " عربستان از ایران ضربه های فراوانی را خورده است، از یمن، سوریه تا عراق، بالاخره اینها همه امکانات خود را بسیج کردند که در عراق بتوانند دولت مرکزی را ساقط کنند؛ حتی به صهیونیست ها کمک کردند تا در غزه اتفاقات دیگری رخ دهد، به هر حال روشن است که عامل همه ناکامی های اینها در منطقه ناشی از قدرت ایران است و اینها هم از این قدرت نگرانند، طبیعتا با امریکا هماهنگ مي شوند تا فشار بیشتری را به ایران وارد کنند،" وزیر نفت پیشین ایران البته انگشت اتهام را به سمت بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت فعلی هم دراز کرده و گفته او و برخی مسئولان دولتی اهمال کرده و فعالیت جدی در اوپک نداشته اند.

تندروها در ماه های اخیر انکار نکرده اند که ایران در برخی مشکلات داخلی و منطقه ای عربستان نقش داشته است. 29 شهریور، سعدالله زارعی، کارشناس وابسته به سپاه گفت: " سعودی‌ها بسیار نگران‌اند که با شروع تحولات در یمن و احتمال افزایش مخالفت‌ها در عربستان پرونده عربستان به سردار سلیمانی واگذار شود."

در واکنش به چنین تهدیدهایی، پیش از آنکه خبری از بازی تازه سردار سلیمانی و سپاه قدس در عربستان منتشر شود، پرونده اقتصاد ایران به بشکه های نفت و تصمیم عربستان واگذار شده است، یک واگذاری دردناک و غافلگیرکننده.