انتخابات ترکیه؛ اردوغان در حسرت روزهای قدیم

دو هفته پیش از انتخابات با راننده تاکسی درباره انتخابات پارلمانی صحبت می کردم، او چیزهایی انگلیسی می دانست و من چیزهایی ترکی. درباره حزب عدالت و توسعه (AKP) پرسیدم.

اهل محله کاسیم پاشا بود، محل تولد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و یکی از مهم ترین پایگاه های اجتماعی این حزب. می گفت همیشه به این حزب رای داده ولی الان چیزی به نام عدالت و توسعه وجود ندارد، حزب اردوغان است.

در انتخابات پارلمانی دیروز ترکیه، حزب عدالت و توسعه پس از 13 سال اکثریت را از دست داد. آنها 41 درصد آرا را کسب کرده اند، این یعنی 258 کرسی از 550 کرسی پارلمان. آنها 18 کرسی دیگر برای اکثریت شدن لازم داشتند که بتوانند دولت اکثریت را تشکیل بدهند.

مسئله اما این نیست و حزب عدالت و توسعه احتمالا می تواند این 18 موتلف را از بین 392 کرسی دیگر پیدا کند، مهم ترین مسئله ای که در یک سال اخیر رجیب طیب اردوغان دنبال کرده، تغییر قانون اساسی است.

پارلمان قلب نظام سیاسی ترکیه است و اردوغان می خواهد نظام پارلمانی را به ریاستی تغییر دهد. اگر چنین شود رئیس جمهور نقش اول سیاسی در ترکیه را بر عهده می گیرد و روزهای تشریفاتی کنونی که برای اردوغان مثل یک تب آزاردهنده است، به پایان می رسد.

برای رسیدن به چنین رویایی او نیاز به 367 کرسی داشت که بتواند در پارلمان کار را تمام کند و یا 330 کرسی لازم بود که بتواند آن را به همه پرسی بگذارد. او اکنون حتی برای همه پرسی 72 کرسی کم دارد. از این منظر می توان گفت رویاهای اردوغان با مانعی بسیار جدی مواجه شده و موقعیت حزبش از دست رفته است.

این را صلاح الدین دمیرتاش، رهبر جوان حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) که مهم ترین برنده انتخابات دیروز محسوب می شوند، با صدای بلند گفت: "از این ساعت به بعد در ترکیه مقوله ریاست جمهوری و تبدیل شدن به دیکتاتوری خاتمه یافته است. ترکیه توانست از کنار پرتگاه به سلامت عبور کند."

آنها در انتخابات دیشب با کسب 13.1 درصد آرا، 79 کرسی در پارلمان کسب کرده اند. حزب جمهوری خواه مردم ترکیه (CHP) با کسب 25 درصد آرا، 132 کرسی در مجلس دارد و حزب حرکت ملی (MHP)، اندکی بیش از 16 درصد آرا 80 کرسی در مجلس دارد.

این سه حزب یک وجه مشترک دارند، آنها مخالف اردوغان هستند. بیش از 54 درصد آرا را کسب کرده اند و می توانند با هم ائتلاف کنند. با این حال شکاف های بین این سه حزب به اندازه ای قوی است که وقوع چنین احتمالی می تواند به یک معجزه تشبیه شود.

یک شهروند کردتبار که دو هفته اخیر درگیر فعالیت های انتخاباتی حزب دموکراتیک خلق ها بوده، می گوید آنها باید چنین کاری را انجام دهند و به دوران حزب عدالت و توسعه پایان دهند.

از او درباره سابق بر از خشم و خصم بین احزابی چون حرکت ملی با کردها می پرسم، با این حال می گوید کردها آماده چنین ائتلافی هستند.

"دولت باهچه لی"، رئیس حزب حرکت ملی دیشب پس از اعلام نتیجه انتخابات به دولت توصیه کرد که تن به دولت ائتلافی بدهد ولی تاکید کرد که سه حزب دموکراتیک خلق ها، جمهوری خواه مردم ترکیه و حرکت ملی نیز می توانند با هم یک ائتلاف پارلمانی قوی تشکیل بدهند و "علاوه بر کسب رای اعتماد، حمایت بین المللی را هم با خود داشته باشند."

این سخنان می تواند مانند یک شمشیر دو لبه باشند. در حال حاضر، صلاح الدین دمیرتاش، چهره ارشد حزب دموکراتیک خلق ها گفته است به وعده اش مبنی بر عدم ائتلاف با حزب عدالت و توسعه پایبند است. از نظر سیاسی ائتلاف حزب جمهوری خواه مردم ترکیه با حزب عدالت و توسعه هم بعید به نظر می رسد ولی ائتلاف حزب حرکت ملی با دولت گزینه عجیبی نیست.

آنها در سال های اخیر منتقد مذاکرات معطوف به صلح دولت با کردها بوده اند. اکنون مرزهای بین حزب دموکراتیک خلق ها و حزب عدالت و توسعه هم خونین است. باهچه لی می تواند از این فرصت استفاده کند، با حزب عدالت و توسعه همراه شود، علیه کردها و یا می تواند در کنار کردها و حزب جمهوری خواه مردم ترکیه بایستد، علیه اردوغان و اسلام گراها.

ممکن است هیچکدام از این پیش بینی ها و مدل ها محقق نشوند و طبق قانون اساسی ترکیه که پیش بینی کرده اگر پس از 45 روز پس از انتخابات، ائتلافی شکل نگیرد، باید انتخابات تازه شکل گیرد، شاهد یک رقابت تازه باشیم.

این رقابت تازه البته با ورود کردها به عنوان یک بازیگر سیاسی قوی به صحنه سیاست شروع شده است. تبعات تغییرات تازه ممکن است به حزب عدالت و توسعه نیز برسد.

در واقع اکنون نه تنها اقتدار رجب طیب اردوغان در ساختار سیاسی به چالش کشیده شده، بلکه شکست بزرگ حزب نیز می تواند پرسش های تازه ای برانگیزد.

احمد داوود اوغلو، نخست وزیر و رهبر حزب عدالت و توسعه گفته بود اگر در انتخابات شکست بخورند، از رهبری حزب کناره گیری می کند. پس از اعلام نتایج، او در اعداد و ارقام شکست نخورد ولی در میدان واقعی سیاست یک شکست خورده واقعی است.

علاوه بر این، با توجه به مداخله صریح و گسترده اردوغان در فعالیت های انتخاباتی حزب عدالت و توسعه که به رغم منع قانون اساسی صورت می گرفت، عدم اقبال عمومی به تلاش های رئیس جمهور، اقتدار اجتماعی اردوغان را بیش از پیش خدشه دار کرده است.

مشخص نیست که او چه تصمیمی در سر دارد، با این حال روشن است در روزهایی که همه درباره تجربه دوران جدید سیاست در ترکیه حرف می زنند، رئیس جمهور ترکیه به روزهای قدیم فکر می کند، روزهای از دست رفته.

مردی که می خواست دیروز آتاتورک را در تاریخ سیاست ترکیه دفن کند، اکنون خود بر لب قبر ایستاده است. ائتلاف با مهم ترین مخالفانش می تواند غرور سیاسی او را به شدت خدشه دارد کند و تن ندادن به ائتلاف و برگزاری انتخابات تازه می تواند یک ریسک بزرگ باشد و وضعیت را از آنچه هست، بدتر کند.

واکنش ها به رخدادهای تازه سیاست ترکیه هم به اندازه معادلاتش آشفته است و پر از گمانه زنی. با این همه نقطه مشترک تحلیل ها بر پیام منفی قوی مردم ترکیه به حرکت اردوغان به سمت برقراری یک دیکتاتوری استوار است.

خبرگزاری فارس هم به نقل از شیمون پرز نوشته است: "از آنچه در ترکیه رخ داد خوشحالم. اردوغان می‌خواست ترکیه را به ایران تبدیل کند. خاورمیانه برای دو ایران جا ندارد." این سخنان صرفا یک واکنش عجولانه از سوی یک مقام اسرائیلی نیست، مدت هاست که بسیاری از فعالان و شهروندان ترک در استانبول درباره اینکه آینده ترکیه مانند ایران شود، سخن می گویند.

با این حال انتخابات پارلمانی دیروز به خوبی نشان داد چنین پیش بینی هایی چه اندازه اغراق آمیز بوده است، ترکیه با وجود همه آشفتگی های کنونی، روندی متفاوت طی می کند.

ممکن است پس از تغییرات کنونی، تضادهای سیاسی و اجتماعی تشدید شود، قطب بندی های جدید شکل گیرد، خصومت ها و نگرانی های قومیتی افزایش یابد و یا تاوان های اقتصادی مانند سقوط بیشتر لیر ترکیه – مانند آنچه امروز صبح رخ داد- بر سر مردم ترکیه سنگینی کند ولی به همان اندازه هم خطر انحصار و اقتدارگرایی دورتر و یا حداقل در وضعیت تعلیق قرار گرفته است.

تلاش برای جلوگیری از شکل گیری یک اقتدار، همان چیزی بود که راننده ترک تبار تاکسی به شدت تلاش می کرد با مخلوطی از انگلیسی و ترکی و حتی کردی به من تفهیم کند. وقتی خواستم پیاده شوم ناراحت بود و عذرخواهی کرد برای اینکه انگلیسی اش خیلی بد است و نمی تواند خوب توضیح بدهد ولی قطعا امروز خوشحال است، پیام شان به رئیس جمهور رسیده است، خیلی قوی و روشن٬ به زبان ترکی.