آیا پناه‌جویان می‌توانند از قاچاق‌بر شکایت کنند؟

در روایت‌های بسیاری از پناه‌جویان ایرانی، ردی از خشونت‌های قاچاق‌بران وجود دارد؛ از خوردن پول پناه‌جویان گرفته تا تجاوزهای جنسی. این روایت‌ها در بیش‌تر موارد در صندوقچه خاطرات پناه‌جویان دفن می‌شوند و به دادگاه کشیده نمی‌شوند. بسیاری از پناه‌جویان به خاطر ورود غیرقانونی به کشورهای اروپای غربی، خودشان را مجرم می‌دانند و معتقدند در صورت مراجعه به پلیس، در مظان اتهام قرار خواهند گرفت. برای همین اکثرا سکوت می‌کنند و به دنبال سرنوشت جدید خود می‌روند.

مقصد اصلی پناه‌جویان ایرانی، کشور انگلیس است؛ یکی از کشورهایی که برای رسیدن به آن،‌ سخت‌ترین راه‌ها را در پیش می‌گیرند و در بسیاری موارد ممکن است مورد خشونت‌های مختلف هم قرار بگیرند یا حتی جان خود را از دست بدهند. آن‌ها پس از رسیدن به انگلیس، پیشینه خود و آن‌چه بر سرشان آمده است را رها می‌کنند و به دنبال زندگی خود می‌روند تا بازپس‌گیری حقوق ضایع‌شده‌‌شان. اما آن‌چه مثل قبل ادامه دارد، قاچاق انسان است و فرار قاچاق‌بران بعد از بالا کشیدن پول و سرمایه پناه‌جویان یا آسیب رساندن به روح و جسم آن‌ها.

با «کاوه بهشتی‌زاده»، وکیل مهاجرت و پناهندگی در انگلیس گفت‌وگو کردیم تا هم چگونگی شکایت از قاچاق‌بران را برایمان شرح دهد و هم قوانین این کشور را در خصوص پناهندگان. شما هم اگر قربانی قاچاق انسان هستید یا سوالاتی درباره حقوق قانونی  پناه‌جویان دارید، می‌توانید سوالات خود را برای ما ارسال کنید.
 

بسیاری از پناه‌جویان که غیرقانونی به کشورهای اروپایی وارد می‌شوند، در صورت درگیری با قاچاق‌بران و خورده شدن پول‌شان، حاضر به شکایت نیستند زیرا خود را مجرم می‌پندارند و نگران بازداشت شدن هستند. اما حتی اگر شکایت هم کنند، به جایی نمی‌رسند؛ مثل زنی که در شهر «دانکرک» فرانسه برای من گفت توسط قاچاق‌بر مورد تجاوز قرار گرفته است ولی بعد از وقوع تجاوزجنسی، وقتی به پلیس مراجعه کرده، جز سوال و جواب از او، کار دیگری برایش نکرده‌اند. بسیاری از این پناه‌جویان برای ارایه «کیس راه»، یا همان توضیح چگونگی رسیدن به کشور مقصد، نگران هستند که با شکایت از قاچاق‌بران، به کشورهای دیگر دیپورت شوند. در انگلیس به عنوان مقصد اصلی پناه‌جویان ایرانی، وضعیت چه‌گونه است؟

• در انگلیس اگر پناه‌جویان برای کیس راه‌ خود بگویند که از کشورهایی مثل فرانسه و ایتالیا گذشته‌اند، قانون «دوبلین» در مورد آنها اجرایی می‌شود. این قانون می‌گوید شما بعد از رسیدن به اولین کشور امن، بایستی تقاضای پناهندگی بدهید. انتظار دولت‌ها این است که پناه‌جو پس از رسیدن به اولین کشور امن، خودش را به مسوولان حکومتی معرفی کند و بگوید چه‌طور به آن کشور رسیده است. نگرانی آن‌ها این است که اگر بگویند مثلا از کشور ایتالیا یا فرانسه عبور کرده اما درخواست پناهندگی نکرده‌اند، به پرونده خودشان ضربه می‌زنند.

 

حتی اگر انگشت‌نگاری نشده باشند هم با مشکل روبه‌رو می‌شوند؟

• بله. در این صورت هم دولت انگلیس می‌تواند ادعا کند که شما به اقرار خودتان از این مرزها گذشته‌اید، پس امکانش را داشته‌اید که به آن کشورها درخواست پناهندگی ارایه دهید. از پرونده‌های خودم مثال می‌زنم؛ در پرونده‌ای گفتم کشور بلغارستان امن نیست اما دادگاه نظرم و پرونده را رد کرد. لهستان، کرواسی، اتریش و ایتالیا را هم به چالش کشیدم اما تمامی کیس‌ها شکست خوردند. بسیار سخت است که نشان دهیم سیستم پناهندگی در کشورهایی مثل فرانسه، بلغارستان یا اتریش به قدری فاجعه‌بار است که نباید پناه‌جو به آن‌ کشورها بازگردانده شود. دولت انگلیس اما پذیرفته است که پناه‌جویان را نباید به کشورهای یونان و مجارستان برگرداند چون به قدری وضعیت در این کشورها فاجعه است که برگرداندن پناه‌جو باعث نقض حقوق او می‌شود.

 

در اوایل تابستان ۲۰۱۸، سران اتحادیه اروپا در نشستی پیرامون معضل پناه‌جویان به توافقاتی دست یافتند؛ از جمله این که پناه‌جو حق انتخاب مقصد را ندارد، اجرای قانون دوبلین در یونان و افزایش بودجه پناه‌جوپذیری این کشور. قانون دوبلین از سال ۲۰۱۱ در یونان معلق شده بود و چند ماهی است که دوباره اجرا می‌شود. این قانونی که می‌گویید در انگلیس حاکم است، آیا بعد از این توافق هم پابرجا است؟

• بله. من در این‌باره حرف نمی‌زنم که بعضی از کشورها به جای رسیدگی به وضعیت پناه‌جویان، به سرعت آن‌ها را بازداشت می‌کنند و قبل از آن‌که آن‌ها بتوانند با وکیلی در ارتباط قرار گیرند، دیپورت می‌شوند. برگرداندن به کشوری از اتحادیه اروپا ظرف دو یا سه روز به سادگی اتفاق می‌افتد. اگر پناه‌جویی روز جمعه بازداشت شود، به راحتی می‌توانند دوشنبه صبح او را به یونان برگردانند. در مورد اعمال غیرقانونی کشورهای اروپایی صحبت نمی‌کنیم. اگر پناه‌جویی در یونان اثرانگشت یا درخواست پناهندگی داده باشد اما به انگلیس برسد، طبق قانون دولت انگلیس، به هیچ‌وجه نباید به یونان برگردانده شود. اگر پناه‌جو وکیل داشته باشد، به راحتی می‌تواند دیپورت را متوقف کند.

 

اتفاقا پناه‌جویان، از ترکیه و مرزهای ایران تا یونان و جزیره‌هایش، حتی در جنگل‌های شمال فرانسه می‌گویند اگر پای‌ آن‌ها به انگلیس برسد، از دیپورت به یونان خبری نیست.

• در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، دادگاه حقوق بشر اتحادیه اروپا روی دو پرونده رای داد که شرایط پناه‌جویان در یونان وخیم شده است و برگرداندن آن‌ها به این کشور، نقض ماده ۳ حقوق بشر، یعنی شکنجه و آزار روحی است. در سال ۲۰۱۷ همین مساله در کشور مجارستان به تصویب رسید. دادگاه مجارستان رای داده است که هرکس از مرز صربستان وارد این کشور شود، به این کشور بازگردانده می‌شود. در حالی‌که صربستان کشوری نوپا و فقیر است که پناه‌جوپذیرهم نیست. سازمان ملل متحد با تصویب کنوانسیونی، مجارستان را به نقض فاحش حقوق بشر محکوم کرده است. در یک مورد، پناه‌جویی درخواست پناهندگی کرده اما به جای رسیدگی به تقاضای او، دولت مجارستان او را با زور به سفارت کشور خودش تحویل داده بود. انگلیس به این باور و قانون رسیده است که برگرداندن کسی به کشورهای مجارستان و یونان، نقض حقوق بشر است.
  اما در خصوص کشوری مثل فرانسه، نمی‌توان گفت که حقوق تمامی پناه‌جویان در این کشور نقض می‌شود. اگرچه وضعیت پناه‌جویان در فرانسه به اندازه انگلیس و سوئد خوب نیست اما مثل یونان و مجارستان، وخیم هم نیست. رسیدگی به پرونده پناهندگی در اکثر کشورها مثل فرانسه، دو تا سه سال طول می‌کشد. در انگلیس طبق قانون باید ظرف شش ماه پاسخ درخواست پناهندگی صادر شود اما طبق آخرین اخبار وزارت کشور، ۴۸ درصد از پناه‌جویانی که در سال ۲۰۱۸ تقاضای پناهندگی کرده‌اند، پاسخ‌ خود را ظرف شش ماه نگرفته‌اند.

 

پناه‌جویانی که غیرقانونی وارد خاک کشوری می‌شوند، خودشان را قانون‌شکن می‌دانند و در مظان اتهام. آیا ورود غیرقانونی به انگلیس، لزوما به معنای مجرم بودن پناهنده‌ها است؟

• پناه‌جو بودن جرم نیست. طبق قوانین پناه‌جویی مصوب سال ۱۹۵۱ ژنو که در پروتکل الحاقی ۱۹۶۷ نیویورک هم تکمیل شد، تقاضای پناهندگی کردن جرم نیست؛ حتی اگر پناه‌جو غیرقانونی و با مدارک جعلی وارد کشوری شده باشد. حتی داشتن مدارک جعلی پناه‌جو هم به این شکل دفاع می‌شود که او مجبور بوده است از این مدارک استفاده کند تا جانش را نجات دهد.
  متاسفانه پناه‌جویانی که قاچاق‌چیان حقوق آن‌ها را نقض می‌کنند، در کشورهای اول و دوم تقاضای پناهندگی نکرده‌اند؛ مثلا دولت فرانسه می‌تواند کسی را که در فرانسه غیرقانونی است، یعنی تقاضای پناهندگی نکرده است، سریع از کشور اخراج کند. وقتی مهاجری در انگلیس یا فرانسه غیرقانونی باشد و به پلیس مراجعه کند و بگوید من قربانی تجاوز یا خشونت خانگی هستم، متاسفانه پلیس به جای رسیدگی به شکایت او، آسان‌ترین کار را انجام می‌دهد؛ یعنی مهاجر را به جرم غیرقانونی بودن بازداشت می‌کند.
  این نگرانی بزرگی است که خبر آن‌ هم به سرعت در میان جوامع با ملیت‌های مختلف پخش می‌شود. ملیت‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی گروه‌هایی دارند که با هم ارتباط می‌گیرند. از همین طریق متوجه می‌شوند که مثلا کسی که غیرقانونی در انگلیس زندگی می‌کرده، برای شکایت از تجاوزجنسی، به پلیس مراجعه کرده اما پلیس درصدد اخراج او است. برای همین هم بقیه سکوت می‌کنند. در حالی‌که اگر کسی درخواست پناهندگی‌اش توسط وزارت کشور انگلیس ثبت شده باشد، تا وقتی که از این وزارت‌خانه و بعد در دادگاه پاسخ مثبت یا منفی بگیرد، زندگی‌اش در انگلیس قانونی است.

 

اگر پناه‌جویی در انگلیس بخواهد از قاچاق‌بری شکایت کند که در کشور دیگری مثل فرانسه با او ملاقات داشته و از وی کلاه‌برداری کرده است، چه‌طور؟

• در این صورت متاسفانه خودش را در چالش کیس راه انداخته است. اگر کسی پناهندگی‌اش در انگلیس ثبت شده و از ایران تا انگلیس، از کشورهایی مثل فرانسه عبور کرده و در فرانسه مورد تجاوزجنسی قرار گرفته باشد، می‌تواند با پلیس و وزارت کشور انگلیس درمیان بگذارد. این دو نهاد با همتایان خود در فرانسه همکاری می‌کنند تا قاچاق‌بر را پیدا کنند. این تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که پناه‌جو تمام واقعیت، از جمله در فرانسه بودنش را بگوید.
  اما اگر در کیس راهش گفته باشد که تحت کنترل قاچاق‌بر بوده و چندین بار کامیون عوض کرده و نمی‌داند از چه کشورهایی عبور کرده است و بعد بگوید در فرانسه مورد کلاه‌برداری یا تجاوز قرار گرفته است، به پناهندگی خودش ضربه می‌زند.
  ولی دو مساله در این جا مشکل‌ساز هستند؛ اول این که کشور انگلیس نمی‌تواند برای عملیات پلیسی وارد خاک فرانسه شود و این هماهنگی باید در سطح وزرای دو کشور باشد.
  مساله دوم هم این است که اتهام قاچاق‌بری انسان، اتهام بزرگی است که مدارک بسیار مستند و متقنی می‌خواهد تا بتوان هیات منصفه ۱۲ نفره را در دادگاه به این نتیجه رساند که مظنون، قاچاق‌بر انسان است. یکی از مدارک، تصویر است که در آن مظنون مثلا در حال باز کردن در کامیون باشد و تعدادی مسافر را سوار کند. یعنی در حال ارتکاب به جرم باشد. این کار نه یک‌دفعه که چندین دفعه باید انجام شده باشد و چندین پناه‌جو هم علیه او شهادت دهند. اگر چنین مدارکی موجود باشد، دادستانی انگلیس یا فرانسه تحقیق می‌کنند و مظنون را به دادگاه می‌کشانند و احتمال محکومیت او هم بسیار بالا است. اما اگر تنها یک شاهد، آن‌هم در انگلیس باشد و در فرانسه تقاضای پناهندگی نکرده و هیچ اثرانگشت، پاسپورت یا ویزایی نداشته باشد، دادگاهی کردن این پرونده بسیار سخت خواهد بود چراکه هزینه مالی بسیاری دارد.
  برای همین، قابل درک است که چرا پناه‌جویان قربانی تجاوز، کلاه‌برداری و خشونت سکوت می‌کنند. متاسفانه سازمانی عمومی در اتحادیه اروپا نیست که به این پناه‌جویان رسیدگی کند و بعید به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا درصدد تاسیس چنین سازمانی هم باشد.

 

پس در واقع، قوانینی که اتحادیه اروپا در خصوص پناهندگان تصویب می‌کند، مجازات ضعیف‌ترین عنصر قاچاق انسان، یعنی پناه‌جو است؟

• کاملا درست است. در میان کشورهای اروپایی، کم هستند کشورهایی مثل اسپانیا که پناه‌جوپذیر باشند. پناه‌جوپذیری اسپانیا هم به این خاطر است که بیش‌تر مهاجرانی که به این کشور می‌روند، از امریکای جنوبی هستند که به زبان اسپانیایی تسلط دارند و وارد بازار کار می‌شوند. به نظر من، اگر این مهاجران از آفریقا وارد اسپانیا می‌شدند، طرز تفکر مردم این کشور به پناه‌جویان تغییر می‌کرد. کشورهای سوئد و انگلیس در تاریخ همواره به پناه‌جوپذیری‌ خود افتخار کرده‌اند اما با رشد راست‌گرایی در انگلیس، می‌بینیم که این کشور هم تعداد پذیرش پناه‌جویان را کم کرده است. طبق قانون، سوال اصلی و مهم دولت‌‌ها از پناه‌جویان این است که چرا نمی‌توانند به کشور خودشان برگردند. اما متاسفانه سیستم به شکلی درآمده است که صرفا به دنبال رد کردن پرونده پناه‌جویان هستند. آن‌هایی هم که به انگلیس رسیده‌اند، تنها به فکر ادامه زندگی خود هستند. من تا به حال ندیده‌ام هیچ سازمانی درباره قاچاق انسان با پناه‌جویان صحبت کرده باشد که آیا قاچاق‌بر به شما خشونتی وارد کرده یا پول‌تان را خورده است؟
  جدا از این‌که متهم کردن فردی به قاچاق انسان مدارک مستندی می‌خواهد، از لحاظ مالی هم برای نهادها هزینه بالایی دارد. تازه این‌جا سوال مطرح می‌شود که آیا پناه‌جو واقعیت را می‌گوید؟
  واضح است پناه‌جویانی که از کشورهای ایران، یمن، سوریه،‌ افغانستان یا عراق و اریتره وارد اروپا می‌شوند، دچار حکومت‌های دیکتاتوری و یا از ممالک جنگ‌زده‌ای هستند که رفتار حاکمان با اقلیت‌های ملی، مذهبی، نژادی یا عقیدتی بسیار خشن است. از یک‌سو، این پناه‌جویان بعد از رسیدن به انگلیس، به فکر بستن پرونده‌های گذشته و شروع زندگی جدیدی هستند. از سوی دیگر، دولت‌های عضو اتحادیه اروپا به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از مهاجران هیچ مشکل سیاسی، مذهبی، نژادی، امنیتی یا عقیدتی ندارند و فقط برای زندگی بهتر وارد انگلیس می‌شوند و از سیستم پناهندگی استفاده می‌کنند. اکثر پناه‌جوها هم متاسفانه مدرکی ندارند و تصمیم‌گیری در مورد آن‌ها بر اساس مصاحبه‌های پناهندگی انجام می‌شود. در حالی‌که سه اشتباه ساده انسانی کافی است که وزارت کشور انگلیس به این باور برسد که پناه‌جو دروغ‌ می‌گوید؛ مثلا به جای سال ۲۰۱۶، بگوید ۲۰۱۵ یا به جای دوشنبه، بگوید جمعه.
   

فرض کنیم چند مهاجر با مدارک مستند و قوی علیه قاچاق‌بری شکایت کنند، آیا پولی هم به آن‌ها پرداخت می‌شود یا فقط زندانی شدن قاچاق‌بر را در پی دارد؟

• طبق قوانین انگلیس، می‌توانند به حساب‌های بانکی متهم دسترسی پیدا کنند و به منبع درآمد او برسند؛ مثلا قاچاق‌بر اگر پول‌هایش را در حساب بانکی خود گذاشته باشد، در صورتی که این فرد طبق شواهد دستگیر شود، اولین اقدام، دست گذاشتن روی حساب بانکی او است و اگر محکومیتی در پی داشته باشد، همه پول‌ها به قربانیان برخواهند گشت.

 

اما قاچاق‌بران که عموما با پول نقد کار می‌کنند و رد پایی این‌چنینی از خود باقی نمی‌گذارند!

• دقیقا. کسی که قاچاق‌چی شده است، یعنی به هیچ حق و حقوقی احترام نمی‌گذارد و پایبند به هیچ قانون و مقرراتی نیست. اصلا برای همین قاچاق‌چی شده است. بیش‌تر پول‌های مبادله شده قاچاق‌بران نقدی هستند و بدون هیچ سند و مدرکی. شما نمی‌توانید هیات منصفه ۱۲ نفره را قانع کنید که پول را به متهم پرداخت کرده‌اید و او هم از شما کلاه‌برداری کرده است. این مساله درخصوص اختلافات خانوادگی هم به همین شکل است. برای همین، کشورهای اروپایی، به ویژه پلیس و وزارت کشورهایی که مسوولیت تامین امنیت را برعهده دارند، با چالش بزرگی روبه‌رو هستند.
  البته من معتقد هستم که اروپایی‌ها نمی‌خواهند حتی یک پناه‌جوی دیگر وارد کشورشان شود؛ حتی انگلیس. اما آن‌ها مثل «دونالد ترامپ»، احمق نیستند که بگویند همه مکزیکی‌ها متجاوز هستند. «مکرون» و «مرکل» می‌گویند باید مذاکره کرد. ولی در نهایت، قوانین داخلی‌ آن‌ها، راه را برای پناه‌جوپذیری سخت‌تر می‌کنند.

 

بسیاری از این مبادلات میان پناه‌جویان و قاچاق‌بران از طریق صرافی‌ها اتفاق می‌افتد. حالا فرض کنید مسافری از ایران یا هر کشور دیگر به صرافی در انگلیس پولی واریز کرده باشد، آیا این مساله به شکایت پناه‌جو کمک می‌کند؟

• کمک‌کننده است. اگر صرافی واقعا از موضوع خبرنداشته باشد، یک قربانی است. اما اگر خبر داشته باشد، او هم به جرم قاچاق انسان دچار مشکل می‌شود.

 

با یک وکیل در فرانسه گفت‌وگویی داشتم که می‌گفت اگر مهاجران به اتهامی مثل قاچاق‌بری بازداشت شده باشند، در صورت همکاری با پلیس، می‌توانند اقامت یا پناهندگی بگیرند. بسیاری از مهاجران هستند که برای گرفتن تخفیف از قاچاق‌بران، به آن‌ها مسافر معرفی می‌کنند اما قاچاق‌بر نیستند. آیا انگلیس هم چنین قواعدی دارد؟

• در انگلیس چنین چیزی وجود ندارد که به خاطر همکاری در کشف باند قاچاق انسان، پناهندگی بدهند. البته تمامی کشورها اختیارات مطلق دارند که هرکاری می‌خواهند، بکنند. دولت انگلیس هم این اختیار را دارد که به تمامی جمعیت کره زمین شهروندی بدهد؛ مثل پناه‌جویی که در فرانسه جان یک کودک را که در حال پرت شدن از یک ساختمان بود، نجات داد و در مقابل هم شهروند فرانسه شد و به او در آتش‌نشانی کار دادند. یک شبه از مهاجری غیرقانونی به شهروند فرانسوی تبدیل شد. این اتفاق از اختیارات دولت فرانسه است.

 

شما در حوزه پناهندگی و مهاجرت، پرونده‌های بسیاری داشته‌اید. انگلیس مقصد اصلی پناه‌جویان ایرانی است. در میان پناه‌جویان در مسیر، مواردی چون دانستن زبان انگلیسی، ارزش بالای پول یا امکان داشتن کار سیاه، از دلایل اصلی آن‌ها برای انتخاب این مقصد عنوان می‌شود. اما شایعاتی هم هست؛ مثلا در جنگل‌های شمال فرانسه به من می‌گفتند اگر حامله شوی، به محض رسیدن به انگلیس، هشت هزار پوند به خاطر کودک تازه به دنیا آمده‌ات به تو می‌دهند! به عقیده شما چرا انگلیس مقصد اصلی پناه‌جویان ایرانی است؟

• یکی از دلایل، آشنایی ابتدایی با زبان انگلیسی به عنوان یک زبان بین‌المللی است که می‌توانند با هر ملیتی در هر کشوری ارتباط برقرار کنند. مساله بعدی، تحصیلات است. اعتبار دانشگاه‌های انگلیس بسیار بالا است. واحد پولی خوب انگلیس، کارکردن غیرقانونی و داشتن دوست و فامیل از جمله دیگر دلایل است.
  یکی دیگر از مسایل مهم، عدم دیپورت پناه‌جویان ایرانی از انگلیس به ایران است. از وقتی در ایران به سفارت انگلیس حمله شد، یکی از معضلات وزارت کشور این کشور همین است که نمی‌تواند ایرانی‌ها را به ایران برگرداند چون جمهوری اسلامی آن‌ها را قبول نمی‌کند. می‌گوید تنها کسانی را می‌پذیرد که خودخواسته دیپورت شوند. اما این تعداد در مقابل تعدادی که هر ساله به انگلیس وارد می‌شوند، بسیار اندک است.
• ***

شما هم می‌توانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کرده‌اند و یا مرتکب خلاف شده‌اند شکایت دارید، لطفاً شکایت‌های خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: [email protected]

مطالب مرتبط:

آیا در ایران قاچاق انسان انجام می‌شود؟ ابعاد آن چه‌قدر است؟ چه کسانی قربانی هستند؟

گزارش آمریکا از وضعیت قاچاق انسان در ایران؛ افزایش سوء استفاده جنسی، اجبار به نظامی‌گری و نقض حقوق قربانیان