سونیا بالاسانیان، نقاش و بازیگر تئاتر و از ارامنه ایران

پریسا هاشمی، شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«سونیا بالاسانیان»، نقاش و بازیگر تئاتر ایرانی ارمنی‌تبار در سال ۱۳۲۱ خورشیدی در ده ازنا در اراک به دنیا آمد. 

پدرش پیمان‌کار و از تاجران معروف و یکی از رهبران جامعه ارمنی اراک بود.

گرایش او به هنر از دوران کودکی و با شیفتگی به مطالعه آغاز شد. سال  ۱۳۴۲، وقتی ۲۱ ساله بود، در همکاری با گروه تئاتر «آرمن»، در نمایش «بانوی سپیده‌دم»، اثر «آلخاندرو کاسونا»، به کارگردانی «شاهین سرکیسیان» و طراحی صحنه‌ «آربی آوانسیان» در باشگاه «آرارات» به ایفای نقش پرداخت.

بالاسانیان پس از ازدواج در سال ۴۴ خورشیدی، به مدت یک سال به لندن رفت و وقتی در زبان انگلیسی مهارت بیشتری پیدا کرد، به امریکا رفت و در برنامه مشترک «آکادمی هنرهای زیبای پنسیلوانیا» و «دانشگاه پنسیلوانیا» مشغول تحصیل شد. او در سال ۱۳۴۹ مدرک لیسانس نقاشی گرفت. 

بالاسانیان در فاصله سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱، در برنامه مطالعه مستقل «موزه ویتنی» در نیویورک شرکت کرد و بعد در سال ۱۹۷۸ از «انستیتو پرات» در بروکلین نیویورک مدرک فوق لیسانس گرفت.

او در دهه ۵۰ خورشیدی به ایران بازگشت و در حوزه آموزش نقاشی در دانشکده هنرهای تزیینی «دانشگاه تهران» مشغول به تدریس شد.

سونیا بالاسانیان پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروری، به سرزمین آبا و اجدادی خود، یعنی ارمنستان رفت. او از جمله نخستین هنرمندانی بود که توجه مخاطبان غربی را به چادر جلب کرد. در مجموعه «روزهای سیاهِ سیاه»،  زنانی را به تصویر می‌کشد که چهره‌هایشان در فضایی از ترس و وحشت با حجاب مخدوش و سانسور شده‌اند. 

ارایه این کارها در هنگامی که جنگ ایران و عراق به تازگی به پایان رسیده بود، توجه بسیاری را به شرایط اجتماعی ایران جلب کرد.

او غیر از نقاشی، از طریق اجرای پرفورمنس و ویدیو آرت نیز توجه آدم‌ها را به موضوع زنان مهاجر خاورمیانه جلب می‌کرد. 

از فعالیت‌های این هنرمند می‌توان به پایه‌گذاری «مرکز هنرهای تجربی» ارمنستان، شرکت در بیش از ۲۰ نمایشگاه در شهرهای مختلف، از جمله نگارخانه‌های «زروان» و «سامان» در تهران و «اگزیت آرت» در نیویورک، گالری‌های «لوتوس» و «فرانکلین فرنس» در نیویورک، انستیتو پارت بروکلین، دوسالانهٔ ونیز و نمایشگاه گروهی نیویورک اشاره کرد. 

بالاسانیان دارای ۱۰ جایزه بین‌المللی از موزه‌ها و دانشگاه‌های فیلادلفیا و نیویورک طی سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۳ میلادی است. آثار او هم‌اکنون در موزه هنرهای معاصر ایران و موزه مرکز هنرهای معاصر ارمنستان و شماری از مجموعه‌های شخصی در سطح جهان نگه‌داری می‌شوند.

بالاسانیان دو مجموعه کتاب به زبان ارمنی دارد به نام‌های «شاید قلبی دیوانه بوده باشد» و «عرضه رویاهای احساس به باران پرهیاهو» که در سال ۲۰۰۶ در یک جلد مشترک در ایروان چاپ شدند. 

کتاب «تغییر نقطه جغرافیایی» درباره زندگی و تجربه سونیا بالاسانیان، حاصل گفت‌و‌گوی «شهروز نظری» با این هنرمند است.

نویسنده این کتاب در مورد این هنرمند می‌گوید: «بالاسانیان از چند جنبه در هنر ایران اهمیت دارد؛ یکی سهمی که او در هنر مدرن دارد. دوم به عنوان کسی که در هنر آبستره سهم مهمی دارد. اما مهم‌ترین نکته، نقش موثری است که او در چیدمان، ویدیوآرت و... بازی می‌کند. او از اولین هنرمندان ایرانی است که در فضای معاصر هنر نیویورک شروع به ارایه چیدمان‌هایی می‌کند که موضوع آن‌ها زن مهاجر خاورمیانه است و زمانی که اصلا چنین موضوعاتی باب نبود، او چنین کاری انجام داد.»