شاهین سرکیسیان؛ کارگردان تئاتر و نمایش‌نامه‌نویس مطرح ارمنی‌

هاله مدنی، شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«شاهین سرکیسیان»، کارگردان تئاتر و نمایش‌نامه‌نویس ارمنی‌تبار اهل ایران و پایه‌گذار تئاتر نوین ایران در سال ۱۲۸۹ شمسی در وارنای ‏بلغارستان و به نوشته برخی در تبریز متولد شد.

پدر وی از ارمنی‌های ایران و مادرش از ارمنی‌های بلغارستان بود. سرکیسیان در فرانسه، در رشته حقوق تحصیل کرد؛ اما مدت‌زمان اندکی در این رشته فعالیت کرد. وی از سنین نوجوانی و تحصیل در فرانسه شیفته هنر تئاتر شد.

زندگی و آموزش طولانی‌مدت در پاریس سبب چـیرگی کم‌نظیـر وی بر زبان و ادبیات و هنر فرانسه شد. او زبان آلمانی و روسـی را نیز از مادر آموخـت. مجـموع این آموزش‌ها و همچنین، عشق پر ‏شور او به هنر تئاتر چشم‌اندازی گسترده از فرهنگ، هنر و ادبیات جهانی را در برابر وی گشود.

پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۵ خورشیدی سرکیسیان علاوه بر اشتغال در بانک ملی، در سمت مترجم، با «صادق هدایت» آشنا شد و این آشنایی سبب شد به عنوان منتقد هنری در نشریه «ژورنال دو تهران» مشغول به کار شود و هم‌زمان همکاری خویش را با گروه‌های تئاتر «فردوسی»، «سعدی» و «آناهید» آغاز کرد.

در اوایل سال ۱۳۳۰ خورشیدی به توصیه صادق هدایت و «فروغ فرخزاد» با همکاری عده‌ای از جوانان علاقه‌مند به تئاتر، از جمله «خجسته کیا»، «علی نصیریان»، «جمشید لایق»، «عباس جوانمرد»، «بیژن مفید» و «جعفر والی» شروع به تمرین نمایش‌نامه‌هایی از ادبیات جهان و تشکیل جلسات بحث و گفت‌وگو پیرامون مسایل مطرح در تئاتر معاصر و به‌طور کلی هنر تئاتر می‌کنند.

سرکیسیان درباره تئاتر ایران در آن دوران می‌گوید: «وقتی به ایران برگشتم، فکر نمی‌کردم می‌شود اصلاً در ایران تئاتری داشت. سی سال پیش اولین تئاتری که دیدم اینجـا ‏در تئاتر تهران بود. زمـان مرحـوم دهقان در لالـه‌زار هفته‌ای یک مرتبـه تئاتری داشتند. با ارکستر و پیـش‌پرده‌ای مثل همـان ‏تئاترهایی که یک وقتـی صد سال پیـش در اروپا در شهرستـان‌ها اجـرا مـی‌شد. مـا می‌رفتیم؛ ولی وقتی کم‌کم تئاترها رونق ‏گرفت، امیدوار شدم که شاید بتوانم گام‌هایی بردارم. اولین نمایشنامه‌ای که دیدم تأثیر عجیبی در من گذاشت. فکر ‏کردم پس می‌شود من هم یک روز تئاتر اجرا کنم.»

فعالیت هنری وی در ایران از سال ۱۳۳۳ خورشیدی شروع شد و در سال ۱۳۳۵ گروه هنر ملی را پایه‌گذاری کرد. تشکیل این گروه را می‌توان پایه‌گذاری تئاتر مدرن در ایران به شمار آورد.

جمع کثیری از هنرمندان مطرح تئاتر و سینمای ایران فعالیت هنری خویش را با همکاری در این گروه آغاز کردند که از آن جمله می‌توان به علی نصیریان و عباس جوانمرد اشاره نمود.

این گروه بیش از صد نمایشنامه ‏خارجی را تمرین، تحلیل، روخوانی و بررسی کرد. با این همه، سرکیسیان برآن بود تا آثار ایرانی ‏را به روی صحنه آورد؛ حال آنکه نمایش‌نامه‌های ایرانی موجود پاسخگوی نیاز آنان نبود. از این رو، به ‏نوشته‌های صادق هدایت روی آورد و دو نمایش «محلل» و «مرده‌خورها» را بر اساس داستان‌هایی به همین نام از هدایت، به روی صحنه برد. همین ‏دو اجرا کافی بود تا بار دیگر توان و استعداد او در تئاتر آشکار شود.‏

سرکیسیان در سال ۱۳۳۹ از گروه هنر ملی به علت بی‌توجهی و نادیده گرفتنش کناره‌گیری می‌کند و گروه مروارید را تشکیل می‌دهد.

شاهین سرکیسیان همچنین نقش بسزایی در پیشرفت هنر تئاتر نزد ارمنی‌های ایران داشت و حاصل کوشش وی تربیت کارگردانان و بازیگرانی شاخص بود که از آن جمله می‌توان به «آربی اُوانسیان» اشاره کرد. 

شاهین سرکیسیان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی در تهران درگذشت. او در گورستان دولاب به خاک سپرده شده است.

«مینا رحمتی»، «جمشید لایق» و «غلامحسین دولت‌آبادی» در سال ۱۳۸۵ کتابی با عنوان «شاهین سرکیسیان، بنیان‌گذار تئاتر نوین ایران»، تالیف کردند و به نقش او در پایه‌گذاری تئاتر مدرن ایران پرداختند. 

«فرزاد فره‌وشی» نیز سریالی شانزده قسمتی به نام «روزنه آبی» درباره زندگی سرکیسیان با حضور و همکاری سیصدویک نفر از هنرمندانی که دوست یا شاگرد شاهین بوده‌اند، ساخته ‌است که در سال ۱۳۹۵ پس از ۹ سال تولید وارد شبکه نمایش خانگی شد.