یک قبرستان بین‌المللی در دل یک باغ قدیمی در تهران

سارا ابراهیمی

هیچ شباهتی به دیگر قبرستان‌هایی که در ایران دیده‌ایم، ندارد؛ دور تا دور قبرستان را شمشادها پوشانده‌اند و چمن‌هایی یک‌دست زمین قبرستان را پوشانده است. درست شبیه قبرستان‌هایی که در فیلم‌های غربی می‌بینیم، روی قبرها شاخه گلی قرار دارد و قبرها یک‌سان و یک‌شکل کنار هم قرار گرفته‌اند. خفتگان این گورستان که در دل یک باغ قدیمی قرار دارد هم سرنوشتی عجیب دارند. این‌جا محل دفن سربازانی دور از وطن است. سربازانی که هر کدام در جایی دیگر خانه و خانواده داشته‌اند. این‌جا گورستان کمیسیون جنگ‌های مشترک‌المنافع است؛ تنها آرامستان بین‌المللی در ایران.

***

 گورستان در باغی در قلهک تهران قرار دارد، باغی ۱۷ هکتاری، با دار و درخت فراوان و قناتی بسیار پر آب که گفته می‌شود، «محمد شاه قاجار» در اواخر سلطنتش در ازای ماهی ۳۰ تومان به دولت بریتانیا اجاره داد و از آن تاریخ تا به امروز، باغ سفارت بریتانیا بوده است.

«ملکه الیزابت» وقتی بعد از جنگ جهانی دوم از ایران دیدن می‌کرد، دستور داد تا برای جان‌باختگان قوای متفقین، در تهران گورستانی در دل باغ قلهک درست شود. متفقینی که یکی روس بود و یکی دیگر هندی یا انگلیسی و یا لهستانی و غیره.

در ورودی گورستان بنای یادبودی به چشم می‌خورد که تلفیقی از معماری ایران در ادوار مختلف را نشان می‌دهد. گنبد فیروزه‌ای شکل آن نمادی از گنبدهای اماکن اسلامی در ایران است و چهارگوشه آن، شکل و شمایل اماکن مذهبی زرتشتیان را به خود گرفته است.

این گورستان توسط کمیسیون جنگ‌های مشترک‌المنافع تاسیس شده و ۵۳۸ قبر و بنای یادبود در آن به چشم می‌خورد؛ قبر افرادی که در فاصله جنگ‌های جهانی اول و دوم در ایران کشته شده یا جان خود را از دست داده‌اند. 

البته برخی از گورها هم تنها یادمانی برای افراد هستند و پیکری در آن‌ها دفن نیست.

در این گورستان، سنگ قبرها قد و قواره‌های یکسان دارند. روی هر کدام از آن‌ها نشانی از ملیت افراد و نام و مشخصات آن‌ها حک شده است. آرامستان‌های کمیسیون جنگ‌های مشترک‌المنافع مشخصه‌های یکسانی دارد و قوانینی که از سوی همه کشورها پذیرفته شده است. به طور مثال سنگ‌های یک‌دستی که به‌صورت ایستاده بالای هر مزار نصب شده است. مقابل هر سنگ قبر باید یک شاخه گل کاشته شده باشد. همه قبرستان باید چمن‌کاری شده باشد. این قبرستان‌ها درب ندارند و باید با شمشادهای کوتاه اطراف آن حصارکشی شده باشد.

هفت کتیبه بزرگ درست پشت بنای یادبود این گورستان به چشم می‌خورد که روی آن اسامی افراد مهاجر یا مستشارانی نوشته شده که در ایران و کشورهای اطراف آن جان خود را از دست داده‌اند و هرگز نشانی از آن‌ها پیدا نشده است. اغلب این افراد جان خود را در جنگ‌های جهانی از دست داده‌اند و پیکرشان هیچ‌وقت شناسایی نشده است.