عکس سلیمانی، چفیه و چادر مشکی؛ حال نمایشگاه کتاب خوش نیست

نورا ساداتی، شهروندخبرنگار

سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بعد از دو سال وقفه به خاطر شیوع کرونا از روز چهارشنبه ۲۱اردیبهشت۱۴۰۱ آغاز به کار کرده است. این نمایشگاه که تا ۳۱ اردیبهشت ادامه دارد، با استقبال چندانی مواجه نشده است و ناشران و غرفه‌داران از عدم حضور مخاطب جدی و فضای سرد نمایشگاه کتاب انتقاد می‌کنند. گزارش یک شهروندخبرنگار را درباره نمایشگاه کتاب تهران بخوانید.

***

این جا مصلای تهران است؛ جایی که چندین دوره نمایشگاه کتاب در آن برگزار شده است، اما نمایشگاه امسال که پس از دوسال وقفه به خاطر شیوع کرونا برگزار می‌شود، هیچ شباهتی به دوره‌های گذشته ندارد. خبری از چادرهایی که در فضای باز نصب می‌شد، نیست و تمامی غرفه‌ها در مکان‌های مسقف جا داده شده‌اند. روزهای پنجشنبه ۲۲و جمعه۲۳ اردیبهشت را کنار یکی از دوستان کتاب‌فروش خود در غرفه یکی از انتشاراتی‌های معروف تهران، می‌گذرانم. او می‌گوید: «انگار دیگر هیچ چیز شبیه قبل از کرونا نیست. قبلا که نمایشگاه برگزار می‌شد، وقت نمی‌کردیم پول بگیریم؛ یک لحظه هم بیکار نبودیم. الان نه آن‌قدر تماشاگر داریم، نه آن‌قدر خریدار.»

چیزی که بیش از گذشته اما جلب توجه می‌کند، حضور مخاطبانی است با پوشش مورد پسند حکومت؛ اغلب خانم‌هایی که در نمایشگاه حضور دارند یا چادری هستند و یا پوشش سفت و سختی دارند که شباهتی به پوشش نرمال خانم‌ها در جامعه ندارد. غرفه‌های کتب مذهبی هم انگار شلوغ‌ترند. غرفه‌هایی مثل غرفه «بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس» و یا غرفه «مکتب حاج قاسم» که بیلبوردهای آن با عکس‌های مختلف «قاسم سلیمانی» از همان فضای بیرون مصلی تا داخل نمایشگاه همه جا دیده می‌‌‌شود. «مکتب حاج قاسم» خودش را با عنوان «بنیاد حفظ و نشر آثار قاسم سلیمانی» معرفی کرده است.

«امیرمحمد» با پیراهنی روی شلوار و چفیه‌ای دور گردن جلوی غرفه ایستاده و به عکس‌های سلیمانی نگاه می‌کند. کتابی با عنوان «از چیزی نمی‌ترسم» را از همین انتشارات در دست گرفته و می‌گوید، این زندگی‌نامه حاج قاسم است که خودش نوشته، به نظرم باید این را همه بخوانند. حاج آقای ما در بسیج محله وحیدیه پیشنهاد کرده، حتما همه‌مان این کتاب را بخوانیم. هنوز جمله‌اش تمام نشده که ۴ نفر از دوستانش با تیپی شبیه خودش می‌رسند. دونفرشان همراه دو خانم هستند که چادرهای دانشجویی به سر دارند و آستین‌های مشکی آنان از زیر چادر بیرون زده است. دوستانش را معرفی می‌کند و می‌گوید: «آمدیم تا دین‌مان را به حاج قاسم ادا کنیم.» از صحبت‌هایشان متوجه می‌شوم، همگی هم‌محله‌ای و از اعضای بسیج هستند. 

با گذشت چند روز از آغاز نمایشگاه و این که روزهای پنجشنبه و جمعه برای غرفه‌داران اهمیت بیشتری به لحاظ حضور مخاطب دارد، هنوز برخی غرفه‌ها چیده نشده‌اند. یکی از فروشندگان کتاب می‌گوید: «امسال مخاطب جدی کتابخوان نداریم. آن‌ها که می‌آیند یا دنبال کتاب‌های زرد روان‌شناسی و مثبت‌اندیشی هستند و یا دنبال غرفه‌های حکومتی.» روان‌شناسی زرد به کتاب‌هایی گفته می‌شود که نظریه‌های جعلی روان‌شناسی را در قالب یک نظریه گسترده و معتبر ارائه می‌دهند. 

این فروشنده کتاب که در غرفه یکی از انتشاراتی‌های معتبر ایستاده، می‌گوید: «گسترش فضای مجازی باعث شده آدم‌هایی هم که چندان اهل مطالعه نیستند، دنبال کتاب‌های روان‌شناسی زرد بگردند؛ چون از ایده این کتاب‌ها خوششان می‌آید. این کتاب‌ها معمولا راه‌حل‌های ساده ارائه می‌دهند و ادعا می‌کنند، انسان با قدرت تفکر و ذهن و مثبت‌اندیشی به همه خواسته‌هایش می‌رسد.»

وضع ناشران کتاب‌های دانشگاهی اما بد نیست. یکی از غرفه‌دارن می‌گوید: «مخاطبان ما تغییر چندانی نکرده‌اند. تا زمانی که درس و دانشگاه هست، کتاب‌های ما هم خریدار دارد؛ اما واقعا جو امسال نمایشگاه با نمایشگاه‌های سال‌های دیگر قابل مقایسه نیست. اصلا آن شور و حال وجود ندارد. خب حق هم دارند، مردمی که پول ندارند نان بخرند، چطور کتاب بخرند؟»

«ثمین» یکی از مخاطبان جدی کتاب است. او هم امسال به نمایشگاه کتاب نرفته است، می‌گوید دلیلش روشن است: «وقتی نمایشگاه آنلاین هم برگزار می‌شود، چرا باید به جایی بروم که هم تذکر حجاب بگیرم، هم چیزهایی را که دوست ندارم، ببینم. پای اینترنت به انتشاراتی‌های محبوبم سر می‌زنم و کتاب‌هایی را که دوست دارم، انتخاب می‌کنم.» او می‌گوید، در تمام سال‌هایی که حضوری به نمایشگاه کتاب می‌رفته، گشت‌های ارشاد و خانم‌هایی که مدام در میان غرفه‌ها تذکر حجاب می‌دادند، حضور داشته‌اند: «چرا باید خودم را در موقعیت دیدار با آن‌ها قرار دهم؟»

«افرا» اما یکی از کسانی است که روز جمعه به نمایشگاه کتاب رفته است. او می‌گوید، با دیدن آن‌همه چهره‌ با تیپ بسیجی احساس کردم، شهرمان را قُرُق کرده‌اند: «آن‌ها دارند همه جا را تصاحب می‌کنند. از توییتر و فضای مجازی تا جایی مثل نمایشگاه کتاب. قشنگ معلوم شد، هماهنگ و حساب شده آمده‌اند. البته ما باید عطای این نمایشگاه را به لقایش ببخشیم. ارزانی خودشان باشد.» او می‌گوید: «امسال ناشران هم انگار حوصله حضور در نمایشگاه را ندارند. برخی غرفه‌ها خالی بود. بعضی کتاب‌ها را اصلا نیاورده‌اند و خلاصه حال نمایشگاه خوب نبود که این هم طبیعی است؛ چون حال مردم خوب نیست.»