وارطان هوانسیان؛ معمار برجسته ارمنی‌

پریسا هاشمی، شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

*** 

«وارطان هوانسیان»، معروف به «آرشیتکت وارطان»، معمار ارمنی‌تبار اهل ایران و از مدافعان سرسخت معماری مدرن در ایران در سال ۱۲۷۴ خورشیدی در تبریز متولد شد.

پدرش «بالاسان هوانسیان»، کارمند تجارت‌خانه‌ای خصوصی در تبریز بود. بالاسان هوانسیان و همسرش، «سونا زورانیان»، ۹ فرزند (شش پسر و سه دختر) داشتند که وارطان کوچک‌ترین آن‌ها بود. از کودکی گرایش او نسبت به هنر چشمگیر بود و نقوشی که مادرش روی پارچه می‌بافت، توسط او طراحی می‌شد.

وارطان تحصیلات ابتدایی را در دبستان «هایکازیان تاماریان» و دوران متوسطه را در دبیرستان مرکزی «تماکان» تبریز در ۱۲۹۲ شمسی به پایان رساند. او با استعدادی که طی دوران تحصیل در زمینه طراحی از خود نشان داد، پس از اتمام تحصیلات، مدتی در سمت طراح در کارخانه‌ قالی‌بافی تبریز مشغول به کار شد. سپس به تهران مهاجرت کرد و در این شهر به تدریس در مدارس ارمنیان پرداخت و تا ۱۲۸۷ شمسی که برای ادامه‌ تحصیلات خود به پاریس رفت، در سمت عضو هیات مدیره و مدرس در دبستان هایکازیان مشغول به کار و تدریس بود.

وارطان هوانسیان در زمستان ۱۲۹۷ شمسی عازم پاریس شد و به دلیل علاقه زیاد به نقاشی، در این رشته در مدرسه «هنرهای زیبای بوزار» به تحصیل پرداخت؛ اما پس از مدت کوتاهی به توصیه اطرافیان به رشته معماری روی آورد و در همان سال در مدرسه اختصاصی معماری پاریس ثبت‌نام کرد. وی پس از چهار سال، در سال ۱۳۰۱ شمسی، از این مدرسه فارغ‌التحصیل شد و بلافاصله تحصیلات خود را در رشته شهرسازی در همان جا ادامه داد.

 پس از آن به مدت ۱۳ سال در فرانسه به کار معماری پرداخت. وارطان هوانسیان در هنگام تحصیل به همراه گروهی از همکارانش به کار عملیات ترمیم خرابی‌های پس از جنگ جهانی اول در اطراف پاریس گمارده شد. در این کار، توانست مدتی زیردست معماری چیره‌دست به نام «آنری سواژ» تجربیاتی گران‌بها کسب کند و سپس، با افتتاح دفتر شخصی خود کار را ادامه دهد.

او تا سال ۱۳۱۴ در فرانسه اقامت داشت و بعد از آن به ایران بازگشت و به استخدام دولت در شهربانی درآمد. وارطان در مسابقه‌ای که برای طراحی یک هنرستان دخترانه ترتیب داده شده بود، نفر اول شد. از پروژه‌های دیگر او،‌ تکمیل باشگاه افسران وزارت جنگ، هتل دربند، کاخ سعدآباد، سینما مترو پل، طرح هتل فردوسی مشهد، عمارت اصلی بانک سپه، ساختمان جیپ در شهرک اکباتان و مجتمع آپارتمان‌های شاهرضا است.

وارطان علاوه بر کار معماری، در دیگر زمینه‌های معماری به‌ویژه مطالعات و پژوهش و نوشتن مقاله بسیار فعال بود. از این رو عضو تحریریه مجله آرشیتکت و صاحب امتیاز مجله معماری نوین بود.

این نشریه در واقع اولین نشریه تخصصی معماری در ایران محسوب می‌شود که چاپ آن تا ۱۳۲۸ ادامه داشت؛ اما پس از شش شماره به دلایل مختلف چاپ آن متوقف شد. در ۱۳۴۰ شمسی وارطان هوانسیان بار دیگر اقدام به چاپ نشریه‌ای با عنوان معماری نوین کرد که تا ۱۳۴۱ پنج شماره از آن به چاپ رسید.

وارطان هوانسیان در طی زندگی حرفه‌ای خود به خاطر طرح‌های ساختمانی‌اش بارها مورد تقدیر و قدردانی قرار گرفت. دریافت دو نشان مهم علمی و هنری، و لوح تقدیر یکی برای ساخت کاخ سعدآباد و دیگری برای بنای ساختمان بانک سپه، شعبه بازار، از جمله این موفقیت‌ها محسوب می‌شوند.

وارطان هوانسیان در پاریس با «گابریل بوواسو» ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دختری به نام، «فرانسواز شاکه» است.

وارطان هوانسیان در ۱۳۴۶ بر اثر تصادف در خارج از ایران از ناحیه سر مصدوم شد و مورد عمل جراحی قرار گرفت. شدت این تصادف به حدی بود که فعالیت‌‌های وی را تحت تاثیر قرار داد. او در تاریخ ۶۶ خرداد ۱۳۶۱ در سن ۸۶ سالگی درگذشت. وی در آرامستان «بوراستان» به خاک سپرده شد.