مرور رسانه‌ها؛ خبرگزاری فارس و سگ‌کشی با اطلاعات جعلی

یکی از شگفتی‌های دنیای امروز رسانه‌ها، «برتری یافتن باورها بر دیتاها و فکت‌ها» است. به‌رغم رونق گرفتن کار «فکت چکینگ» یا راستی‌آزمایی و درستی‌سنجی توسط رسانه‌های معتبر، ولی بسیاری از مخاطبان هنوز خبر جعلی ولی منطبق بر باورها و دیدگاه‌های خود را، به خبر درست ولی مخالف باور‌هایشان را ترجیح می‌دهند و بی‌اعتنا به جعلی بودن و یا پیش از اطمینان از صحت، آن را با دیگران به اشتراک می‌گذارند؛ چون آن اطلاعات، باورشان را حمایت می‌کند.

به عبارت دیگر بسیاری از مخاطبان در مواجهه با اخبار و اطلاعات، بیشتر به دانش و تجربه خود تکیه می‌کنند تا دیتاها و فکت‌هایی که دریافت می‌کنند. برای درک این مساله کافی است نگاه کنید به انبوهی از اخبار جعلی که توسط کاربران در شبکه‌های اجتماعی با دیگران به اشتراک گذاشته می‌شود، اطلاعاتی که در نگاه اول جعلی بودن آن قابل تشخیص است؛ ولی بارها و بارها به اشتراک گذاشته شده است.

اما این اتفاق وقتی توسط رسانه‌های مرسوم و ظاهرا حرفه‌ای اتفاق می‌افتد، نتیجه کاملا عکس دارد. یعنی یک کاربر ممکن است باور خود را به نام خبر واقعی با دیگران به اشتراک بگذارد و افرادی که با او همفکر هستند آن را با دیگران به اشتراک بگذارند و توجه‌ بسیاری نیز جلب کنند؛ ولی وقتی یک رسانه حرفه‌ای به اخبار جعلی برای بسط دادن یک باور متوسل می‌شود، هم اعتبار خود را از دست می‌دهد و هم اثرگذار نیست و چه‌بسا ممکن است بسیاری را به عملی خلاف آن وادارند.

لطفا به این گزارش خبرگزاری فارس که با عنوان «سونامی بیماری‌ها تاوان هم‌نشینی با سگ‌ها/ ابتلا به هاری در «ایران» رکورد شکست» که دوم خرداد ۱۴۰۱ منتشر شده، نگاه کنید. خبرگزاری فارس در این مطلب بیماری‌های تهدید‌کننده سلامت انسان از هم‌نشینی انسان و حیوان را برشمرده است. این محتوا، محصول گفت‌وگویی است با دکتر «بهزاد امیری»، رییس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت. آقای دکتر امیری در این گفت‌وگو خبر داده که در سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۶ ایرانی در اثر ابتلا به بیماری هاری جان خود را از دست داده‌اند که بالاترین آمار مرگ بر اثر هاری در یک سال بوده است.

او در این گفت‌وگو به چند نکته دیگر نیز اشاره کرده است؛ از جمله اینکه:

افرادی که به دلیل ارثی یا به دلیل اکتسابی سیستم ایمنی بدن آنها تضعیف شده است، به طور ساده فردی که به بیماری خودایمنی مبتلا است و کورتون مصرف می‌کند، یا بیماران مبتلا به HIV که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است و سایر بیماران خودایمنی در معرض ریسک ابتلای بیماری از طریق حیوان هستند.کودکان زیر ۵ سال، زنان باردار، افراد سالمند و افرادی که پیوند عضو انجام داده‌اند، نباید در معرض حیوانات خانگی باشند. بیماری «هاری» از پستانداران به انسان انتقال پیدا می‌کند، اعم از پستانداران اهلی و وحشی، سگ‌سانان و گربه‌سانان همگی می‌توانند بیماری را به انسان انتقال دهند. اگر حیوان خانگی به واسطه یک حیوان آلوده گزیده شده باشد، بیماری سریع به انسان انتقال پیدا می‌کند.میزان ایجاد ایمنی در حیواناتی که واکسینه شده‌اند، ۵۰ درصد است و نیمی از آنها میزان آنتی‌بادی در بدنشان به حدی رسیده که قابل پیشگیری از انتقال بیماری باشند. اما ۵۰ درصد هم ممکن است، حیوان خانگی واکسن بزند، به هاری مبتلا شود و به دیگران انتقال دهد.تب مالت یکی دیگر از بیماری‌هایی است که ممکن است از سگ به انسان منتقل شود که در صورت گازگرفتگی منجر به ایجاد بیماری و تب با منشأ ناشناخته می‌شود.انواع انگل‌ها نیز می‌توانند از طریق مدفوع به انسان انتقال پیدا کنند. در صورتی که انسان به صورت ناخواسته به سگ غذا دهد یا فضولات سگ را پاکسازی کند، ممکن است به این بیماری‌ها آلوده شود.برخی تصور می‌کنند که حیوانات کوچک منجر به انتقال بیماری نمی‌شوند؛ اما باید بدانیم که این حیوانات به دلیل سن کم سیستم ایمنی بدنی ضعیفی دارند و سریعتر بیماری را به انسان انتقال می‌دهند و توانایی مقابله با بیماری ندارند، همچنین  توصیه می‌شود، حیوانات زیر شش ماه و در گربه‌ها زیر یک سال وارد منزل نشوند.

همان‌طور که در اظهارات دکتر امیری روشن است، وی به عنوان مدیر بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، از یک سری از احتمالات انتقال بیماری صحبت می‌کند. او نه از سونامی بیماری ناشی از هم‌نشینی انسان و حیوان سخن می‌گوید و نه از نقش داشتن حیوان خانگی در ابتلای ۱۶ ایرانی فوت شده براثر بیماری هاری در سال گذشته. 

احتمال انتقال ویروس از حیوان به انسان یا بالعکس نیز موضوع تازه و عجیب و غریبی نیست، هم‌نشینی با انسان آلوده نیز می‌تواند بیماری‌زا باشد و درک این مساله پس از قرنطینه‌های طولانی مربوط به انتشار ویروس کووید-۱۹ دیگر بر کسی دشوار نیست. 

 اما برای نویسنده خبرگزاری فارس، بطن اظهارات این مقام مسئول وزارت بهداشت اهمیت نداشته، بلکه مهم خطرناک جلوه دادن نگهداری از حیوان خانگی است که آن را تیتر و مقدمه مطلب خود نشان داده است.

در امر رسانه، رابطه مستقیمی وجود دارد بین اعتبار منبع و اعتماد مخاطب. یعنی وقتی مخاطب رسانه‌ای را می‌شناسد و می‌داند که بر چه مبنایی اطلاعاتی را منتشر می‌کند، احتمال اینکه به آن اطلاعات بیشتر اعتماد کند، وجود دارد. اما این شناخت منبع یک چالش هم با خود ایجاد می‌کند و آن اینکه مخاطب ساده‌تر می‌تواند اطلاعات جعلی را از واقعی تشخیص دهد. برای مخاطبان درک این مساله خیلی پیچیده نیست که دغدغه خبرگزاری فارس «سلامت شهروندان» نیست، بلکه از ترویج فرهنگ غربی در کشور و تضاد آن با ایدئولوژی حاکم ناراحت است.

داشتن حیوان خانگی به عنوان نماد فرهنگ غربی، همواره از سوی جمهوری اسلامی مذمت شده و به طرق مختلف تلاش شده تا جلوی گسترش این فرهنگ گرفته شود، خبرگزاری فارس به جای ارائه استدلال‌های پرمایه در رد نگهداری حیوان خانگی، کوشیده با بزرگ‌نمایی به انتقال بیماری میان انسان و حیوان که راه‌های بسیاری برای کاهش این ریسک وجود دارد، پرداخته است.

اگر به کامنت‌های مخاطبان فارس بنگریم، حتی همفکران این گزارش و مخالفان نگهداری حیوانات خانگی، این گزارش را تایید نکرده‌اند و به نکته‌ای که فارس بر آن دست گذاشته متمرکز نشده و بیشتر بر نجاست این حیوان و مخالفت اسلام با آن پرداخته‌اند و مخالفان فکری فارس نیز این پرسش ساده را مطرح کرده‌اند که «آیا همه غربی‌ها دچار بیماری هم‌نشینی با سگ‌ها هستند؟» یعنی برای هر مخاطبی این سوال ساده اولین پرسش است که چرا در همه دنیا داشتن  حیوان خانگی مرسوم است و از بابت سلامت نگرانی وجود ندارد و من ایرانی باید نگران هم‌نشینی با حیوان خانگی باشم؟

بنابراین برای کاربران عادی شبکه‌های اجتماعی انتشار اطلاعات جعلی به صرف حمایت از باورهای آنها، در بسیاری از موارد جواب می‌دهد و توجه‌های بسیاری را جلب می‌کند، ولی وقتی رسانه حرفه‌ای از این تاکتیک برای نشر باور خود استفاده می‌کند، نتیجه عکس می‌گیرد؛ چراکه اولین انتظار از یک رسانه حرفه‌ای دقت در درستی محتوا، صداقت و کمک به کشف حقیقت است. رسانه‌های حرفه‌ای به دلیل آنکه چهره‌ای شناخته شده برای مخاطب دارند، نمی‌توانند برای ترویج یک باور به اطلاعات جعلی روی آورند و انتظار تاثیر‌گذاری داشته باشند، چراکه مخاطب در مواجه با محتوای رسانه‌ای به اهداف آشکار و پنهان انتشار اطلاعات  توسط آنان واقف است و ساده‌تر جعلی بودن آن را تشخیص می‌دهد.