موبد فیروز آذرگشسب، مترجم و مفسر گات‌ها

لیلا عبداللهی، شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«موبد فیروز آذرگشسب»، فرزند «دستور نامدار دستور شهریار» در ‌سال ۱۲۹۸ خورشیدی در یزد متولد شد. او مترجم یکی از نمونه‌های خاص «گات‌ها» (سروده‌های زرتشت) به فارسی و از معدود ایرانیانی است که به درجه ممتاز «موبد دانشمند» دست پیدا کرده‌اند. 

او تحصیلات خود را در یزد و سپس در تهران، در كالج «البرز» ادامه داد. سپس در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، با هزینه‌‌ کنکاش موبدان یزد، همراه با موبد «رستم شهزادی» برای آموختن آموزش‌های پیشرفته در زمینه‌ دین زرتشتی و چیرگی بر زبان‌های اوستایی، پهلوی و پازند و مساله‌های تطبیقی ادیان به مرکز عالی پژوهش‌های دینی «کاما آتورنان» در هندوستان که دانشکده و پژوهشگاه ویژه‌ تربیت موبدان دانشمند است، فرستاده شد. 

تحصیل در این مرکز برجسته‌ آموزش عالی به دو دوره کلی تقسیم شده است؛ نخست یک دوره‌ سه ساله که هدف آن تربیت موبدان «اوستاخوان» است و پس از آن، یک دوره‌ تکمیلی ویژه چهار تا پنج ساله تخصصی که در پایان فراگیری این دوره آموزشی، دانشجو با مدرک ممتاز موبد دانشمند فارغ‌التحصیل می‌شود.

او پس از فارغ‌التحصیل شدن، به ایران بازگشت و به مدت یك سال در دبیرستان «كیخسروی» زبان انگلیسی تدریس كرد. هم‌چنین در جوانی، در كلاس‌های حقوق شركت كرد و با رتبه‌ عالی پذیرفته شد و لیسانس حقوق گرفت.

موبد فیروز آذرگشسب سال‌ها ریاست «انجمن موبدان تهران» را برعهده‌ داشت.

او که شیفته مطالعه گات‌ها بود، بیشتر اوقات خود را صرف مطالعه در گات‌های استاد «پورداود»، دکتر «ایرج تاراپوروالا»، «بهرام گور انگلسریا»، پرفسور «میلز»، دکتر «هاوگ» و دیگر مستشرقین کرد اما هیچ یک از آن‌ها نتوانستند او را قانع کنند. بنابراین، خود به ترجمه گات‌ها پرداخت؛ ترجمه‌ای که یکی از شناخته شده‌ترین و بهترین ترجمه‌ها از سرودهای مینوی گات‌ها در جهان است. این ترجمه دربرگیرنده‌ «آوانشت» اوستایی، آوانویسی پارسی، آوانویسی لاتین، ترجمه واژه به واژه، ترجمه آزاد، تفسیر هر بند و در پایان واژه‌شناسی آن بند است. در این میان، آن‌چه ترجمه گات‌های موبد فیروز آذرگشسب را برجسته‌تر از بسیاری از ترجمه‌های خاورشناسان می‌کند، پرداختن او به روحانیت و معنویت واژه‌ها است.

خودش در این‌باره در مقدمه‌ کتاب نوشته است: «موضوعی که موجب شد تا نگارنده به ترجمه گات‌ها اقدام کند، این بود که می‌دیدم در ترجمه‌ اوستاشناسان خارجی، آن روحانیت و معنویت ژرفی که در واژه‌ها و عبارات و متن اوستایی این کتاب آسمانی نهفته است، روشن نگردیده و در نتیجه، خواننده مفهوم واقعی و بزرگی مقام این تعالیم را در نیافته و اهمیت آن را کمتر درک می‌نمود.»

ترجمه هر بند از گات‌ها به‌گونه‌ای مستقل انجام شده است. برای هر بند، نخست آوانوشت اوستایی به خط دین‌دبیره می‌آید، سپس متن اوستایی با نویسه‌ فارسی برای کسانی که آشنایی با دین‌دبیره ندارند، آورده می‌شود. پس از آن، آوانوشت آن بند به لاتین می‌آید.

در ترجمه واژگان «سپند مانتره»، تنها به جنبه‌ مادی و ظاهری واژگان بسنده شده است و مترجمان کوشش نکرده‌اند تا جنبه‌ معنوی و عرفانی آموزه‌های گات‌ها را دریابند. این همان چیزی است که در ترجمه موبد فیروز آذرگشسب به آن نگاهی ویژه شده است.

او معتقد است: «یک مترجم کتاب مذهبی باید از هر لحاظ بی‌نظر و بی‌غرض باشد و احساسات و نظرات خصوصی و مذهبی خود را در نوشته‌ها و ترجمه‌هایش دخالت ندهد تا حقایق بهتر روشن گردند... من در مسیر ترجمه‌ گات‌ها هیچ‌گاه از مفهوم لغوی واژه‌ها منحرف نگردیدم و به میل و دل‌خواه، آن‌ها را تعبیر و تفسیر نکردم.»

موبد آذرگشسب پس از ۱۵ سال تلاش پی‌گیر، در سال ۱۳۵۱ خورشیدی نخستین جلد گات‌ها که شامل هفت فصل «اهنودگات» است را با ترجمه، تفسیر و نظارت مستشرقین گوناگون به چاپ رساند و هشت سال بعد، یعنی در سال ۱۳۵۹، جلد دوم آن را که شامل چهار بخش دیگر گات‌ها می‌شود، منتشر کرد. 

هم‌زمان با برپایی آیین صدمین سالگرد درگذشت «مانکجی لیمجی هاتریا» به كوشش  کنکاش موبدان امریکای شمالی، موبد فیروز آذرگشسب گات‌های ترجمه شده‌ خود را به انگلیسی برگرداند و پس از آن، در سال ۱۳۶۴ خورشیدی به ترجمه انگلیسی «خرده اوستا» پرداخت.

او هم‌چنین در شهریور ۱۳۳۷ خورشیدی کتابی به نام «بخشی از فرهنگ اوستا و تطبیق آن با فارسی و کُردی» چاپ کرد.

نوشتارها و پژوهش‌های ارزشمند موبد فیروز آذرگشسب در ماه‌نامه‌‌های «سخن»، «هوخت» و «پیک کنکاش موبدان» هنوز هم از یاد دین‌پژوهان نرفته‌اند؛ نوشتارهایی که هنوز در شمار پژوهش‌های ارزشمند دین و فرهنگ زرتشتی هستند. 

موبد فیروز آذرگشسب در سال‌های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲ در سفرهایی که به آلمان و بریتانیا داشت، در دانشگاه‌ها و انجمن‌های زرتشتیان پیرامون گات‌ها، «اشوزرتشت» و آیین «سدره‌پوشی» سخنرانی کرد.  ترجمه و تفسیر دو جلدی موبد فیروز از گات‌ها، در چاپ تازه‌‌ در سال ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ توسط «انتشارات فروهر» با ویرایش و حروف‌چینی جدید و بدون غلط چاپی روانه‌ بازار شده است. 

موبد فیروز آذرگشسب در پنجم تیرماه ۱۳۷۵ درگذشت.