میرزا عبدالله فراهانی؛ استاد برجسته موسیقی و از بهاییان ایران

سوسن الهی، شهروندخبرنگار

 ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌ خود ساخته‌اند. خبرنگاران و شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«میرزا عبدالله فراهانی»، استاد برجسته موسیقی ایرانی و نوازنده سرشناس سه‌تار و تار بود که در سال ۱۳۲۲ خورشیدی در شیراز متولد شد. او از بهاییان ایران و از چهره‌های تاثیرگذار در موسیقی ایرانی بود و ردیف موسیقی ایرانی را به نظم درآورد. 

میرزا عبدالله، دومین فرزند «علی‌اکبر فراهانی» و نوازنده تار دوران «ناصرالدین‌شاه» و نیز پدر «احمد عبادی»، نوازنده بزرگ سه‌تار بود. هم‌چنین «هوشنگ سیحون»، معمار برجسته ایرانی نوه دختری او است. 

میرزا عبدالله نخستین آموزش‌های خود را نزد برادر بزرگ‌تر خود، «میرزا حسن» گذراند و پس از آن نزد پسر عمو و ناپدریش، «غلامحسین فراهانی» آموزش‌های خود را تکمیل کرد و به برادر کوچک‌تر خود، «حسین‌قلی فراهانی» هم آموخت. 

اطلاعات میرزا عبدالله درباره موسیقی ایران آن‌چنان وسیع و همه‌جانبه بود که او را «کتاب موسیقی ایران» می‌خوانند.

میرزا عبدالله دستگاه‌های موسیقی ملی ایران را مورد تجدیدنظر قرار داد و از ادغام برخی از آن‌ها، هفت دستگاه مفصل و مستقل پدید آورد. او تنظیم و تنسیق گوشه‌‌های مهجور ردیف موسیقی ایرانی را انجام داد که به «ردیف میرزا عبدالله» موسوم شد. 

ردیف او مهم‌ترین مرجع برای فراگیری ردیف نزد موسیقی‌دانان ایران و قدیمی‌ترین ردیفی است که هنوز هم برای آموزش بسیاری از هنرآموزانی که مایل به یادگیری موسیقی ایرانی هستند، استفاده می‌شود. این ردیف بسیار مشهور است زیرا شامل ملودی‌های زیادی است که از قبل و گذشته‌ها جمع‌آوری شده‌اند.

میرزاعبدالله در نواختن تار و سه‌تار استاد بود اما بیشتر به سه‌تار می‌پرداختو کسانی که پس از او شهرت به نواختن سه‌تار داشتند، همه از شاگردان او بودند. نقل است که به شاگردان خود توصیه می‌کرد باید مضراب مثل چکش بلند شود و مثل پنبه به سیم بخورد. 

«روح‌الله خالقی»، موسیقی‌دان برجسته درباره او نوشته بود: «اشخاص کم‌استعدادی هم که به کلاس او می‌آمدند، مأیوس نمی‌شدند و استاد با صبر و بردباری با آن‌ها کار می‌کرد و هرگز طالبان موسیقی را دلسرد و ناامید نمی‌کرد.» 

میرزا عبدالله در تهران در محله «امام‌زاده یحیی» کلاس درسی ترتیب داد که جوانان و متجددین دورش جمع شدند. ولی بر اثر تحریکات، مخالفان به خانه‌اش ریختند و با شکستن وسایل تعلیم، کلاس درس او  را تعطیل کردند. با این حال، تا دم مرگ دست از تعلیم نکشید و دربستر بیماری با سه‌تار قطعاتی به‌عنوان یادگار به شاگردان برجسته خود تعلیم می‌داد.

از شاگردان او می‌توان «مهدی‌قلی هدایت»، «فرصت شیرازی»، «ابوالحسن صبا»، «حسین هنگ‌آفرین»، «سید حسین خلیفه»، «مهدی‌خان صلحی»، «اسماعیل قهرمانی»، «سید مهدی دبیری»، و «محمد ایرانی» را نام برد.

میرزاعبدالله دو دختر و دو پسر داشت که همگی ذوق موسیقایی داشتند و  سه تار می‌نواختند. دختر بزرگش، «مولود»، از ديگران بيشتر به رديف پدر وارد بود. دختر کوچکش، «ملوک» هم نزد پدر خود سه تار می‌زد. پسر بزرگش، «جواد عبادی» مستقيماً از تعليمات پدر استفاده کرد ولی به واسطه‌ نقصی، از ادامه کار موسيقی محروم ماند و وارد خدمات دولتی شد. کوچک‌ترين فرزند، «احمد عبادی» وقتی پدرش فوت کرد، خردسال بود و بعدها از خواهران خود، مخصوصاً مولود خانم تعليم موسيقی گرفت و نوازنده مشهوری شد.

میرزا عبدالله تنها در سال ۱۲۸۴ خورشیدی صفحاتی را با همکاری «کمپانی گرامافون» ضبط کرد که تنها آثار شنیداری از او است و در مجموعه‌ای به نام «گلبانگ سربلندی» باقی مانده است.

امروزه ردیف میرزاعبداله در دانشگاه‌های موسیقی ایران تدریس می‌شود. میرزاعبدالله در سال ۱۲۹۷ خورشیدی، در سن ۷۵ سالگی در تهران درگذشت.