جنایات در دادگاه نورنبرگ چگونه تعریف شدند؟

پس از جنگ جهانی دوم، متفقینِ پیروز گام بی‌سابقه‌ای برداشتند و «دادگاه نظامی بین‌المللی» (IMT) را تأسیس کردند تا تک‌تک رهبران آلمانِ نازی را در قبال نقض قوانین بین‌المللی پاسخگو کنند. دادگاه نورنبرگ پایه و اساس ساختار جدیدی از حقوق کیفری بین‌المللی را بنا نهاد که همچنان تا امروز در حال توسعه است.

***

نکات کلیدی

۱- در اوت ۱۹۴۵، چهار کشور اصلی متفقین «منشور نورنبرگ» را که به «توافق‌نامه و منشور لندن» نیز معروف است، امضا کردند. بر اساس این منشور، «دادگاه نظامی بین‌المللی» (IMT) به‌منظور پیگرد قانونی رهبران آلمانِ نازی که به جنایات جمعی و آغاز جنگ‌ جهانی دوم متهم بودند، تأسیس شد. 

۲- منشور نورنبرگ دادگاه نظامی بین‌المللی را موظف می‌کرد که پرونده‌‌های متهمان را در سه مورد جرم مشخص بررسی کند: «جنایت جنگی، جنایت علیه صلح، و جنایت علیه بشریت.»

۳- در سال ۱۹۴۶، سازمان ملل متحد مفاد منشور نورنبرگ و احکام دادگاه نظامی بین‌المللی را به عنوان قوانین بین‌المللی الزام‌آور دانست و تصویب کرد. اصول منشور و رویه‌های قضایی دادگاه نظامی بین‌المللی پایه و اساس حقوق کیفری بین‌المللیِ دنیای امروزِ ما را بنا نهادند.

«هرگز پیش از این در تاریخ امور قضایی چنین تلاشی صورت نگرفته بود که تحولات یک دهه را که کل یک قاره را شامل می‌شد و کشورهای بسیاری و افراد و رخدادهای بی‌شماری را در برمی‌گرفت، در چارچوب یک دعوی قضاییِ واحد قرار دهند.»

— بیانیه «رابرت هاووت جکسن»، دادستان ارشد آمریکایی، در آغاز جلسه دادگاه نظامی بین‌المللی. 

سخنان یک کارشناس را اینجا بشنوید:

منبع: آرشیو ​​دیوان بین‌المللی دادگستری — رابرت هاووت جکسن: «هرگز پیش از این در تاریخ»

مقدمه

امروز، مجموعه‌ای از قوانین کیفری بین‌المللی وجود دارد که برای پیگرد قانونی عاملانِ جنایات جمعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دادگاه‌های بین‌المللی و ملی به جنایاتی مانند نسل‌کشی، جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت که در برخی کشورها رخ داده‌اند، رسیدگی کرده‌اند؛ از جمله یوگسلاوی سابق، رواندا، سیرالئون و کامبوج. این مجموعه قوانین کیفری بین‌المللی مبتنی بر رویه‌های قضایی هستند که در جریان دادگاه نظامی بین‌المللی (IMT) در نورنبرگ شکل گرفتند.

 

منشور نورنبرگ

حتی پیش از آن‌که جنگ جهانی دوم به پایان رسد، «فرانکلین روزولت»، رییس‌جمهور ایالات متحده، «وینستون چرچیل»، نخست وزیر بریتانیا، و «ژوزف استالین»، رهبر شوروی، در «بیانیه مسکو» اعلام کرده بودند که عاملانِ جنایاتی مثل قتل‌عام جمعی یهودیان در کشورهایی که جنایات در آن‌ها رخ داده‌اند، محاکمه خواهند شد. آنها وعده داده بودند که جنایتکاران جنگی را که جنایات‌شان به یک نقطه‌ جغرافیایی خاص محدود نمی‌شود، در پی تصمیم مشترک دولت‌های متفقین، محاکمه خواهند کرد. روند محاکمه و مجازات این جنایتکاران اصلی مشخص نشده بود، گرچه هر از گاهی، چرچیل و استالین از اعدام آنها سخن به میان آورده بودند.

پس از پایان جنگ در ماه مه ۱۹۴۵، دولت ایالات متحده‌ آمریکا پیشنهاد محاکمه‌ جنایتکاران جنگی اصلی را در یک دادگاه ویژه مطرح کرد. در ۸آگوست ۱۹۴۵، نمایندگان آمریکا، فرانسه، بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی توافق‌نامه و منشور لندن را امضا کردند که بعداً به «منشور نورنبرگ» معروف شد. بر اساس این توافق‌نامه، دادگاه نظامی بین‌المللی (IMT) در نورنبرگ آلمان تأسیس شد تا رهبران آلمان نازی را که مسئول شروع جنگ جهانی دوم و جنایات جمعی بودند، محاکمه کند. منشور نورنبرگ قوانین و وظایف دادگاه نظامی بین‌المللی را تعیین می‌کرد، و جنایاتی را که باید مورد بررسی قرار می‌گرفتند، تعریف می‌کرد.

 

مفاد منشور نورنبرگ

منشور نورنبرگ مقرر می‌کرد که هر یک از قدرت‌های بزرگ متفقین، یعنی فرانسه، بریتانیا، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده‌ آمریکا یک قاضی و یک قاضی جایگزین را برای دادگاه نظامی بین‌المللی تعیین کنند. تمام احکام و تصمیمات مستلزم رأی اکثریت این چهار قاضی بود که به پرونده رسیدگی می‌کردند.

بر اساس فرمان منشور، دادگاه نظامی بین‌المللی موظف بود محاکمه‌ای عادلانه را ترتیب دهد و روند صحیح حقوق دادرسی متهمان را تضمین کند؛ از آن جمله حق دسترسی به وکیل، حق پرسش‌ و پاسخ متقابل از شاهدان و حق ارائه اسناد و شواهد در دفاع از خود.

با این حال، در منشور نورنبرگ آمده بود که متهمان با اتکا به این‌ ادعا که مأمور و معذور بوده‌اند، نمی‌توانند از زیر بار مسئولیت جرایم خود فرار کنند. متهمان همچنین اجازه نداشتند ادعا کنند که نمی‌توان آنها را به دلیل عملکردشان در یک حکومت مستقل بر اساسِ قوانین بین‌المللی تحت پیگرد قانونی قرار داد. 

 

تعریف جرایم

منشور نورنبرگ (یا همان توافق‌نامه و منشور لندن) این اختیار را به دادگاه نظامی بین‌المللی داد تا «افرادی را که شخصاً یا با عضویت در یک سازمان در راستای منافع کشورهای اروپایی متحدین رفتار کرده‌اند، محاکمه و مجازات کند». جرایم تعرف شده عبارت بودند از:

جنایات علیه صلح که شامل برنامه‌ریزی، آماده‌سازی و به راه‌انداختن جنگ متجاوزانه و همچنین توطئه برای ارتکاب هر یک از این موارد می‌شود؛

جنایات جنگی «نقض قوانین یا آداب‌ و رسوم جنگ»، از جمله قتل، بدرفتاری، و تبعید برای واداشتنِ غیرنظامیان به کار اجباری، قتل و بدرفتاری با اسیران جنگی، قتل گروگان‌ها و همچنین غارت و تخریب افراطی؛

جنایات علیه بشریت که تعریف آن قتل، امحاء، بردگی، تبعید، یا رفتار غیرانسانی با غیرنظامیان، و سرکوب و آزار و اذیت بر پایه گرایش‌های سیاسی، نژادی یا مذهبی بود. 

اتهامِ جنایات جنگی بر اساس عرف و کنوانسیون‌های بین‌المللیِ موجود بود، اما جنایت علیه صلح و جنایت علیه بشریت، هرگز پیش از آن، به عنوان جرایم قابل مجازات در قوانین بین‌المللی تعریف نشده بودند. تهیه‌کنندگان منشور نورنبرگ معتقد بودند که این دو اتهام جدید بر اساس کنوانسیون‌ها و اعلامیه‌های بین‌المللیِ پیش از جنگ جهانی دوم تعریف شده‌اند که هرگونه جنگِ تجاوزکارانه و نقضِ حقوق بشر را محکوم می‌کنند.

منشور نورنبرگ همچنین به دادگاه نظامی بین‌المللی اجازه داد تا تعیین کند که آیا متهمی که مرتکب جرم شده به‌ نام سازمان تحت عضویتش رفتار کرده یا نه، و اگر چنین بوده، آیا دادگاه نظامی بین‌المللی می‌توانست آن سازمان را نیز سازمانی جنایتکار اعلام کند.

 

اتهامات و یافته‌های دادگاه نظامی بین‌المللی

محاکمه ۲۲ رهبر آلمانِ نازی در دادگاه نظامی بین‌المللی در ۲۰ نوامبر ۱۹۴۵ در نورنبرگ آغاز شد و در اول اکتبر ۱۹۴۶ به پایان رسید. دادگاه نظامی بین‌المللی متهمان را نه فقط به اتهام سه فقره جنایت ذکر شده در منشور نورنبرگ، بلکه به اتهام فقره چهارم که توطئه برای ارتکاب این جنایات بود نیز محاکمه کرد. علاوه بر این، قضات دادگاه نظامی بین‌المللی جنایتکار بودن برخی سازمان‌های وابسته به حزب نازی یا به دولت یا به ارتش آلمان را نیز بررسی کردند.

دادگاه نظامی بین‌المللی ۳ متهم را تبرئه و ۱۹ تن دیگر را مجرم شناخته است. از این ۱۹ متهم، ۱۲ تن به اعدام محکوم شدند.

دادگاه نظامی بین‌المللی، همچنین، سازمان‌های زیر را سازمان‌های جنایتکار معرفی کرد: ستاد رهبری حزب نازی. گشتاپو (یا پلیس مخفی آلمان)؛ «اس‌دی» (سرویس اطلاعات و امنیت اس‌اس) و «اس‌اس».

دادگاه نظامی بین‌المللی تعریف جنایات علیه بشریت را به اعمالی که در طول جنگ صورت می‌گرفت، محدود کرد و به این بدان معنا بود که دادگاه جنایات علیه بشریت را که پیش از آغاز جنگ انجام شده بود، مد نظر قرار نداد.

 

اصول نورنبرگ

دو ماه پس از آن‌که دادگاه نظامی بین‌المللی تصمیم نهایی خود را اعلام کرد، مجمع عمومی سازمان ملل متحد به اتفاق آراء این حکم و منشور نورنبرگ را به‌ عنوان بخشی از قوانین بین‌المللی الزام‌آور دانست و به رسمیت شناخت. بر این اساس، کمیسیون حقوق بین‌المللِ سازمان ملل متحد مجموعه‌ای از اصول را در راستای گسترش و اجرای قوانین کیفری بین‌المللی مطرح و تعریف کرد.

کلیدی‌ترین «اصول نورنبرگ» عبارتند از:

بر اساس حقوق بین‌الملل، جنایات علیه صلح، جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت جرم محسوب می‌شوند.هر کس، حتی رهبر حکومت، که مرتکب جنایت بین‌المللی شود، از نظر قانونی، قابل پیگرد و پاسخگو است.مجازاتِ جنایات بین‌المللی باید در یک دادگاه عادلانه، و بر اساس حقیقت و قانون، تعیین شود.هر کس که با پیروی از فرامین مقامات مافوق خود، دست به جنایت بین‌المللی زده است، مسئولیت قانونی جنایت را بر عهده دارد.

از زمانی که دادگاه نظامی بین‌المللی حکم خود را صادر کرد، حقوق کیفری بین‌المللی به طور قابل توجهی بسط یافته‌اند. برای نمونه، سازمان ملل در سال ۱۹۴۸، با تصویب «کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت نسل‌کشی»، نسل‌کشی را جنایت بین‌المللی دانسته و آن را به رسمیت شناخته است. جرایم دیگری مانند شکنجه و خشونت جنسی نیز به فهرست اقداماتی که جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت محسوب می‌شوند، افزوده شده است. گرچه بدنه‌ و سازوکارِ حقوق کیفری بین‌المللی رشد کرده و تقویت شده است، اجرای آن همچنان بر اساس رویه‌های قضایی و اصولی است که منشور نورنبرگ و دادگاه نظامی بین‌المللی بنا نهاده اند.

 

منبع: موزه یادبود هولوکاست در ایالات متحده‌ آمریکا، واشنگتن