میزان بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌ها در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است ولی در میان همه کسانی که به رسانه‌ها بی‌اعتماد هستند، یک وجه اشتراک وجود دارد و آن این است که اکثریت آن‌ها معتقدند رسانه‌ها در خدمت قدرت و ثروت (حکومت و بنگاه‌ها) قرار دارند.
این مساله اما در کشورهای دیکتاتوری کمی متفاوت است، چراکه رسانه‌ها نه تنها در خدمت قدرت و ثروت قرار دارند بلکه در اختیار و کنترل نهادهای امنیتی هستند. بنابراین، اساسا «اعتبار رسانه‌ای» مفهوم و کارکرد خود را برای این رسانه‌ها از دست داده است.
دستگاه سرکوب معمولا به همه چیز می‌اندیشد، جز اعتبار. غافل از این که داشتن اعتبار از اقتدار برای حکومت به مراتب مهم‌تر است.
شهروندان از بدو تولد تا زمانی که وارد بازار کار و جامعه می‌شوند، همیشه با نوعی از اقتدار و فرهنگ تبعیت از اقتدار حاکم بر محیط خانه، مدرسه، محل کار، حزب و سیاست زندگی می‌کنند و آن را می‌پذیرند. ولی با این حال، برای «اعتبار» اهمیتی بیشتری قائل هستند، چراکه اعتبار رابطه مستقیمی با واقعیت وجودی فرد و نهاد دارد. وقتی انسان یا نهاد از اعتبار تهی شود، اقتدار خود را نیز از دست می‌دهد، چون به مرور زمان، شهروندان نافرمانی در برابر چنین اقتداری را به تبعیت ترجیح می‌دهند.
رسانه وقتی تریبون نهاد قدرت فاقد اعتبار می‌شود، به طریق اولی، هم اعتبار خود را به سرعت از دست می‌دهد و هم افزده‌ای برای نهاد اقتدارگرای بی‌اعتبار ندارد.
برای روشن شدن مساله، به گزارش‌های ضد و نقیض خبرگزاری «ایسنا» از رویداد هنرستان دخترانه «صدر» در تهران که روز دوم آبان ۱۴۰۱ فضای رسانه‌ای کشور را درگیر ساخت، دقت کنید.
شبکه‌های اجتماعی روز دوم آبان فیلم‌های متعددی از اعتراض والدین دانش‌آموزان هنرستان دخترانه صدر تهران نسبت به هتک حرمت و ضرب و شتم دانش‌آموزان توسط مدیریت مدرسه و مداخله پلیس و نهایتا بروز برخی درگیری‌ها خبر دادند. پیرو این اتفاقات، خبرگزاری ایسنا در دو خبر جداگانه، از واکنش وزارت آموزش و پرورش و پلیس نسبت به این رویداد نوشت.
این خبرگزاری در ساعت ۲۰ و۴۰ دقیقه در خبر اول به نقل از پلیس تهران نوشت: «بعدازظهر امروز و در پی اعلام وقوع یک مورد درگیری در مجاورت یک هنرستان دخترانه در خیابان کارون، عوامل کلانتری و ماموران پلیس در محل حاضر شده و رسیدگی به موضوع را در دستور کار خود قرار دادند که در جریان آن مشخص شد درگیری میان تعدادی از اراذل و اوباش رخ داده است.» در ادامه این اطلاعیه، با اشاره به این که این درگیری که در مجاورت یک هنرستان دخترانه رخ داده بود، منجر به نگرانی تعدادی از والدین و دانش‌آموزان شده بود، آمده است: «عوامل درگیری از سوی ماموران پلیس شناسایی و دستگیر شدند. هم‌چنین شایعات منتشر شده در فضای مجازی به هیچ عنوان مورد تایید نیست.»
این خبرگزاری ۱۶ دقیقه بعد در خبری دیگر به نقل از وزارت آموزش و پرورش نوشت: «امروز به علت به همراه آوردن گوشی تلفن همراه به مدرسه و تاکید مدیر مدرسه برای رعایت قوانین، پروتکل‌ها و آیین‌نامه اجرایی مدارس مبنی بر الزام عدم به همراه آوردن تلفن همراه به مدرسه، یک درگیری میان برخی دانش‌آموزان و چندتن از والدین که در مدرسه حضور داشتند، با کادر مدرسه رخ داد. طرح برخی حواشی در فضای مجازی جهت تشویش اذهان عمومی، اعم از لخت کردن دانش‌آموزان برای بازرسی، زدن دانش‌آموزان با کمربند و... صحت ندارد. معاون مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش با بیان این که هم‌چنین مرگ یک دانش‌آموز در این درگیری قویا تکذیب می‌شود، گفت انعکاس خبر فوت دانش‌آموز در ادامه موج‌سواری‌ها و سناریوی کشته‌سازی رسانه‌های معاند است. حضور آمبولانس نیز برخلاف آن‌چه زخمی شدن با چاقو منعکس شده، به علت افت فشار خون دو دانش‌آموز بود که در همان‌جا درمان شدند و به بیمارستان هم نرفتند.»
این نکات در این دو خبر قابل توجه هستند:
۱- خبرنگار ایسنا در تولید و انتشار این دو خبر کمترین نقش را داشته است. خبر اول، اطلاعیه پلیس است که ایسنا بدون هرگونه توضیح اضافی و طرح پرسشی نسبت به صحت این اطلاعات، آن را منتشر کرده و خبر دوم اگرچه مصاحبه‌ای است که توسط خبرنگار ایسنا انجام شده ولی بیش از آن که مصاحبه باشد، دادن تریبون به معاون مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش است تا نظرات خود را بی‌اعتنا به پرسش‌های موجود و واقعیت‌ها بیان کند. در واقع، هر دو نهاد از ایسنا به عنوان یک تریبون استفاده کرده‌اند.
۲- اطلاعات مندرج در این دو خبر، ضد و نقیض هستند و نشان می‌دهند که اگر هر دو نهاد دروغ نمی‌گویند، حتما کل اطلاعات نیروی انتظامی دروغ است. چرا که مسوول آموزش و پرورش به عنوان نهاد متولی مدارس کشور تایید می‌کند که چنین رویدادی در مدرسه اتفاق افتاده، نه بیرون از مدرسه و نزاع میان والدین و مدیران مدرسه بر سر نوع اعمال اقتدار توسط مدیریت مدرسه در تجسس بدنی دانش‌آموزان و ضرب و شتم آن‌ها بوده که به مداخله پلیس هم انجامیده، نه دخالت اراذل و اوباش، آن‌گونه که نیروی انتظامی مدعی است. ولی ایسنا در گزارش خبری خود هیچ اشاره‌ای به دیس اینفورمیشن تولیدی توسط نیروی انتظامی ندارد که خود بیان‌گر کنترل این نهاد انتظامی بر رسانه‌ای چون ایسنا است.
۳- در حالی‌که معاون مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش مدعی است حضور آمبولانس نیز برخلاف آن‌چه زخمی شدن با چاقو منعکس شده، به علت افت فشار خون دو دانش‌آموز بوده که در همان‌جا درمان شده و به بیمارستان هم نرفته‌اند، اظهارات پزشک اورژانس «بیمارستان لقمان» نشان می‌دهد آموزش و پرورش نیز دروغ می‌گوید. خبرگزاری «تابناک» ساعت ۱۹ و ۲۷ دقیقه روز دوم آبان، یعنی بیش از یک ساعت قبل از مصاحبه ایسنا به نقل از پزشک بخش اورژانس بیمارستان لقمان خبر داده بود: «دو دانش‌آموز ۱۶ و ۱۷ ساله [ثنا.س و محدثه.ز] که لباس فرم مدرسه بر تن داشتند، توسط همکاران اورژانس تهران و با همراهی دو تن از معلمان یا اولیای مدرسه به اورژانس بیمارستان منتقل شدند که علایم شوک عصبی داشتند و بلافاصله با تزریق سرم و آرام‌بخش، تحت نظارت همکاران ما قرار گرفتند.»
بنابراین، روشن است که خبرگزاری ایسنا با علم به دروغ بودن ادعاهای معاون مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش، آن را منتشر می‌کند و هیچ توضیحی به مخاطب نمی‌دهد.
۴- دروغ‌های مکرر پلیس در طول حوادث یک ماه گذشته، آن را به نهادی اقتدارگرا و بدون اعتبار تبدیل کرده است. دادن تریبون رسانه‌ای به چنین نهادی، کمترین اعتباری نیز برای آن رسانه باقی نمی‌گذارد. این بی‌اعتمادی نه جایی برای اعمال اقتدار برای پلیس و نه قدرتی برای اثرگذاری رسانه باقی می‌گذارد؛ ضمن این که بازی رسانه‌ای در چنین میدانی، یعنی فعالیت در کمپین تولید دیس اینفورمیشن.
شهروندان این روزها با دو نوع اخبار در رسانه‌ها مواجه هستند، اول اخباری که توسط کاربران عادی در شبکه‌های اجتماعی منتشر و در زندگی شخصی و جمعی خود آن را تجربه می‌کنند و دوم اخباری که رسانه‌های حکومتی منتشر می‌کنند.
به این پنج خبر خبرگزاری «تسنیم» که روز دوم آبان ۱۴۰۱ منتشر شده‌اند، دقت کنید تا بدانید وقتی صحبت از دیس اینفورمیشن می‌شود، منظور چه اخباری است و چه خطراتی دارد:
جزییات نحوه فوت آرنیکا قائم‌مقامی
«پدر مرحومه روز گذشته به بازپرس پرونده گفته است که در رابطه با مرگ دخترش شکایتی ندارد و دخترش هدف هیچ ضرب و جرحی در جریان اغتشاشات قرار نگرفته و بر اثر سقوط فوت کرده است.»
پروژه کشته‌سازی دروغین ضدانقلاب در همدان با سناریوسازی از اغتشاشات
«براساس بررسی‌ها، مشخص شد فوت فرد یاد شده (نگین عبدالملکی) هیچ ارتباطی به اغتشاشات ندارد و این خانم متاسفانه به علت مصرف مشروبات الکلی مسموم جان خود را از دست داده است.»
پروژه کشته‌سازی ضدانقلاب به اراک رسید
«طبق معاینات اولیه، جسد (نام فرد کشته شده در گزارش نیامده) هیچ‌گونه جای زخم، شکستگی اندام دست، پا، گردن و جمجمه، هم‌چنین خونریزی مغزی مشاهده نشده است. بر اساس آزمایش‌های اخذ شده از جسد، تست‌های مولتی‌دراگ از نظر آمفتامین و متا‌آمفتامین و مرفین مثبت بوده است.»
جزییات فوت دانش‌آموز کرجی در مدرسه
«روز شنبه ۳۰ مهرماه گزارشی از مدرسه سوم شعبان کرج که مدرسه مقطع متوسطه اول است، به کلانتری محل مبنی بر بی‌هوشی دانش‌آموزی بعد از ورود به مدرسه اعلام می‌شود. این دانش‌آموز بعد از ورود به مدرسه، از پشت سر به زمین می‌افتد و مسوولان مدرسه بلافاصله با اورژانس تماس می‌گیرند و فرد به بیمارستان شهید مدنی کرج منتقل می‌شود. متاسفانه با وجود اقدامات پزشکی انجام شده، این دانش‌آموز فوت می‌کند.»
فیلم| تصاویر منتشر‌نشده از اغتشاشات بجنورد/ آشوب‌گران دستور حمله به مردم را داشتند
«دستگیرشدگان و لیدرهای اصلی اغتشاشات اخیر در اعترافات خود به دستور داشتن برای حمله مستقیم و ایجاد جرح و حتی قتل مردم عادی اقرار می‌کنند.»
دیس اینفورمیشن تنها خبر جعلی نیست بلکه تلاشی هدفمند و عامدانه برای گمراه کردن و آسیب رساندن به مردم است. مخاطب در دنیای امروز که اخبار با سرعت در شبکه‌های اجتماعی مخابره می‌شود، بیش از هر زمانی قادر به تشخیص دیس اینفورمیشن و اخبار جعلی است. بنابراین، اصرار بر دروغ، تنها شکاف بین مردم و نهادهای اقتدارگرا را افزایش می‌دهد و در میان‌مدت، به خنثی شدن اقتدار این نهادها منجر می‌شود و مردم در برابر چنین اقتداری، نه تبعیت بلکه نافرمانی را پیش می‌گیرند.
خبرنگاران و رسانه‌ها همیشه ممکن است در معرض اتهام دروغ‌گویی قرار گیرند، چون خطای حرفه‌ای آن‌ها را می‌تواند در این موقعیت قرار دهد. چنین خطایی برای مخاطبان قابل فهم است. مهم این است که رسانه وقتی متوجه نادرستی خبر منتشره می‌شود، آن را اصلاح کند و از مخاطب پوزش بطلبد. ولی وقتی دروغ به رویه یک رسانه تبدیل می‌شود، مخاطب می‌داند که با یک رسانه مضر مواجه است، پس نه اعتباری برای آن رسانه قائل است و نه از آن اثر می‌پذیرد.
شهروندان مسوول در چنین فضای رسانه‌ای که محل جولان کمپین دیس‌اینفورمیشن است، می‌کوشند نسبت به خط خبری این رسانه‌ها حساس باشند و موارد دیس اینفورمیشن را با هدف حفاظت از خود و جامعه گزارش کنند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر