برگزاری «جشن پیر» یا مراسم «عروسی پیرشالیار» در هورامان تخت در کردستان، از سنت‌های کهن مذهبی و باستانی در این سرزمین است که هر ساله در اواسط بهمن‌ماه برگزار می‌شود. در این جشن دراویش طریقت قادریه در کنار شعرخوانی، دف‌زنی، ذبح قربانی، پخش شیرینی و آش نذری مخصوص در میان مردم در آستان پیرشالیار، ذکر و سماع می‌کنند.
اما دو سال است که جشن پیر به دلیل اوج‌گیری روزافزون ویروس کرونا و مرگ‌ومیر ناشی از عدم توانایی دولت در کنترل آن، برگزار نشده و گمان می‌رود امسال نیز برگزار نشود.
به گفته فعالان فرهنگی منطقه برگزاری مراسم پیرشالیار در سال ١٣٩٨ در قیاس با سال‌های قبل پرشورترین مراسم طی سال‌های گذشته بوده که علاوه بر مشارکت وسیع مردم منطقه، مهمان‌هایی که از چهارگوشه ایران، حتی مهمانان خارجی به سوی هورامان روان می‌شدند. این مراسم را از یک جشن مذهبی-تاریخی به یکی از جاذبه‌های گردشگری هورامان نیز تبدیل کرده است.
دو روایت درباره پیرشالیار
مردم هورامان پیرشالیار را از ٩٩ پیر هورامان می‌دانند که دارای قداست دینی، کرامات عالیه و شخصیتی اسطوره‌ای-تاریخی است. پیرشالیار علاوه بر مقام دینی خود طبیب بوده و بیماران لاعلاج بسیاری را شفا داده و همین امر هم سبب شده است، مقبره و خانه پیر زیارت‌گاه سوته‌دلان و پیروانش باشد.
درباره مذهب پیرشالیار دو روایت عمده تاریخی وجود دارد که همچنان محل اختلاف مورخان و عالمان دینی است. «دهخدا»، در لغت‌نامه خود نوشته «پیرشهریار: [ش] (خ) پیر شالیار. در اورامان پیر زرتشتی از مغان زرتشتی بوده است. موسوم به پیر شهریار (که به زبان کردی او را پیرشالیار خوانند) از او کتابی باقی مانده است به نام مارفتو پیرشالیار (معرفت پیرشالیار) و نزد مردم هورامان بسیار محترم است و به دست خارجی نمی‌سپارند و کلماتش را در موارد بسیار به جای مثل به کار می‌بندند.»
از این کتاب جز چند بند شعر باقی نمانده و پیروان او اشعار باقیمانده را به پیرشان نسبت می‌دهند.
«محمد مردوخ‌کردستانی»، نویسنده و تاریخ‌نگار کرد در تاریخ مردوخ درباره پیرشالیار نوشته است: «برخی او را مسلمان و مصطفی نامیده و برخی او را از مغان زرتشتی و فرزند جاماسب خوانده‌اند» (مردوخ‌کردستانی، ١٣٥٢، ١٢٠-١٢٥).
اما اهل سنت و جماعت او را مسلمان، از سادات و همچنین مریدان «عبدالقادر گیلانی»، بنیان‌گذار سلسله «تصوف قادریه» می‌دانند.
با این حال، آنچه در میان هورامیان و مردم منطقه مهم است، پیرشالیار صاحب کرامات و مقام متعالی و مقدس است.
مقدمات و مراتب جشن پیر
در میان هورامی‌ها نمایش آیینی جشن پیر به مناسبت ازدواج افسانه‌ای پیرشالیار با دختر پادشاه بخارا برگزار می‌شود. گفته می‌شود «شابهار خاتون»، دختر پادشاه بخارا که کرولال بوده به دست پیرشالیار شفا یافته است. پدر شابهار خاتون چون از شفای فرزند خود به دست طبیبان بخارا درمانده بود. وعده می‌دهد هر کسی دخترش را شفا بخشد، او را به دامادی بپذیرد. پیرشالیار اما دختر شاه بخارا را شفا می‌دهد و در اواسط بهمن‌ماه مردم هورامان مراسم عروسی پیر با دختر شاه بخارا را برگزار می‌کنند و هر ساله این مراسم به وصیت خود پیرشالیار در همین تاریخ برگزار خواهد شد.
در میان مردم هورامان مراسم عروسی پیرشالیار غیر از معنای تاریخی خود نماد عبور از یخبندان و زمستان سخت این منطقه به سوی بهار، زایش و تولد دوباره زندگی و حیات است.
متولیان مراسم که امور مربوط به مرقد و باغ پیر را به‌عهده دارند، درست در همین تاریخ ابتدا با فرستادن گردو، شیرینی و یا شکلات از طریق کودکان روستا اطلاع‌رسانی می‌کنند تا مردم از برگزاری مراسم خبردار شوند و خود را برای جشن پیر آماده کنند. مردم هورامان فرستادن گردو را «خبر» می‌خوانند.
بعد از مرحله اول، گام دوم «کلاروچنی » است که از سپیده‌دم روز مراسم شروع می‌شود و کودکان در دسته‌های چند نفره در کوچه‌های روستا پراکنده می‌شوند و با گرفتن نقل و شکلات، کشمش سیاه مویز، بیسکویت، گردو و بادام که نشان تبرک، اتحاد و همبستگی مردم و مشارکت اهالی روستا در مراسم است، عروسی پیر آغاز می‌شود.
«کژان اسدی»، هنرمند و سینماگر کرد ساکن آلمان که بارها در این مراسم شرکت کرده است، به ایران‌وایر گفت: «به اعتقاد من لذت‌بخش‌ترین بخش مراسم مرحله کلاروچن است که سپیده صبح صدای شادی دسته‌های چند نفره بچه‌ها برای گرفتن شکلات، گردو و بادام از دست اهالی در محله‌های روستا می‌پیچد؛ چون همه اهالی روستا بیدار هستند و منتظرند که بچه‌های صدای درهای‌شان را به صدا درآورند و آن‌هم سبدهایشان را پر کنند.»
به موازات مرحله کلاروچنه، غیر از متولیان جشن پیر، افرادی که استطاعت مالی دارند، گاو و احشامی را که برای قربانی کردن در مراسم عروسی پیرشالیار آورده‌اند، تحویل متولیان داده تا بعد از ذبح قربانی بخشی از آن به خانواده‌های روستا داده شود و باقیمانده آن هم برای پختن آش نذری مخصوص جشن پیر در دیگ‌های بزرگی که قبلا تدارک دیده شده است، برای حاضران و مهمانان آماده شود.
ذکر و سماع دراویش، دف‌زنی و رقص مذهبی در جشن پیر
روز دوم که به عبارتی روز جشن است، پس از خوردن نهار و آش نذری مردم منطقه، مهمانان و دراویش جملگی برای پایکوبی، رقص موزون و شادی مذهبی همراه با دف‌زنی به سوی آستان پیر روان می‌شوند و همه در آن‌جا حضور می‌یابند.
در این روز دفنوازان مراسم به طور همزمان در وسط دراویشی که دست‌هایشان را حلقه کرده‌اند، دف می‌زند و در آستانه پیر با حی، سماع و ذکر همراه با پایکوبی و رقص مذهبی، مراسم را به اوج خود می‌رسانند و آستانه پیر با طنین صدای دراویش و دفنوازان و خواندن سروده‌هایی مذهبی و تکرار الله بیش از پیش با حضور انبوه مردم پوشیده می‌شود و رایحه معنوی سماع و ذکر همه را در این فضای عارفانه غرق می‌کند.
یکی از دراویش در رابطه با دف‌زنی و شرایط روحی دراویش هنگام ذکر و سماع در آستان پیر به «ایران‌وایر» می‌گوید که طنین همزمان نوای چندین دف نه ما بلکه همه را از خود بی‌خود و در فضای معنوی عارفانه زایدالوصفی مستغرق می‌کند: «نوای پرشور و انعکاس صدای واحد دف‌ها کل فضای سرکش هورامان را به یک فضای عارفانه و روحانی تبدیل می‌کند و روح از آلودگی‌ها پاک و انسان به یک‌باره با طبیعت یکی می‌شود.»
مراسم ذکر و سماع دراویش قبل از نماز غروب پایان می‌یابد و نماز‌گزاران پس از تلاوت نماز مغرب به طرف خانه پیر می‌روند و در آن‌جا مراسم «شه‌ونشینی» یا «شب‌نشست» یا دورهمی شبانه آغاز می‌شود.
به گفته این درویش پیرو طریقت قادریه، «همه در گردهمایی و شب‌نشست در خانه پیر گرد هم می‌آیند و بزرگان و دانایان در وصف پیر شالیار و کرامات او می‌گویند و سپس با خواندن دعا شب‌نشست پایان می‌یابد. روز آخر هم از مردم به سمت مرقد پیر راهی می‌شوند و از وسایل به‌جای‌مانده از جمله گیوه مخصوص او دیدن کرده و آن را زیارت می‌کنند.»
حضور زرتشتیان ایران و گردشگران اروپایی در جشن پیر
مراسم عروسی پیرشالیار در سال‌های گذشته علاوه بر اهالی منطقه مورد استقبال وسیع مردم بسیاری از شهرهای ایران از جمله پایتخت و بسیاری از کلان‌شهرهای کشور قرار گرفته و به گفته مردم محلی از چهار گوشه ایران به هورامان آمده و در جشن پیر مشارکت می‌کنند.
یکی از فعالان فرهنگی هورامان که راهنمای مسیر برای مهمانان غیر بومی به هورامان است، در همین رابطه به «ایران‌وایر» گفت: «در مراسم سال ٩٧ دو خانواده تهرانی که برگزاری مراسم جشن پیر نظرشان را جلب کرده بود، به مراسم آمدند و حتی به نشانه احترام اعتقادات مردم هورامان چند راس گوسفند خریدند و برای قربانی در جشن پیر تحویل متولیان مراسم دادند.»
«کژان اسدی» که خود تجربه گفت‌وگو با برخی از مسافران غیر بومی منطقه را در این مراسم داشته است، به «ایران‌وایر» می‌گوید بسیاری از مهمانان غیربومی، از جمله زرتشتیان ایران به خاطر قرابت و نزدیکی دینی با مراسم‌های خودشان در مراسم جشن عروسی پیر شرکت می‌کنند: «سال ٩٧ دو خانواده که از زرتشتیان اصفهان بودند، به مراسم عروسی پیر آمده بودند و چون معتقد بودند که پیرشالیار از مغان زرتشتیان است، در آن شرکت کردند.»
او که در همان سال راهنمای یک گروه عکاسی از استانبول برای شرکت در جشن پیر بود، در رابطه با تنوع افراد غیربومی و حتی مهمانان خارجی که اغلب از کشورهای اروپایی به جشن پیر آمده بودند، گفت: «مهمان‌ها صرفا محدود به مردم منطقه، ایران یا حتی کشورهای همسایه نیستند، بلکه از کشورهای اروپایی هم به این مراسم می‌آیند. بسیاری از توریست‌های اروپایی و حتی روزنامه‌نگاران ایتالیایی، دانمارکی و انگلیسی به مراسم پیر آمده و به گفته خودشان تورشان را طوری تنظیم کرده‌اند که امکان حضور در مراسم عروسی پیرشالیار را داشته باشند.»
«کاک جلال»، که از فعالان فرهنگی هورامان است درباره مشکلات اسکان مهمانان بومی، غیربومی و خارجی در مراسم پیرشالیار به دلیل افزایش هر ساله مهمانان غیر بومی و خارجی به «ایران‌وایر» گفت تمهید مردم اورامان برای حل مشکل اسکان و پذیرش مهمان و مردم منطقه ایجاد دو هتل نسبتا بزرگ در هورامان بوده است.
او اضافه کرد: «هرچند تا قبل از بنا کردن هتل‌ها افرادی که در مراسم شرکت می‌کردند، ویلان و سرگردان نمی‌شدند؛ چون اهالی مهمان‌نواز هورامان جملگی بسیج می‌شدند و مهمانان را در دسته‌های سه یا چهار نفره به خانه‌های خود می‌بردند که تا پایان مراسم میزبانشان باشند. اما در در چند سال گذشته و با بزرگ شدن مراسم و مشارکت وسیع مردم حالا از هتل‌ها استفاده و گاهی اوقات هم برخی از خانه‌های روستا برای همین چند روز اجاره داده می‌شوند.»
او با اشاره وظیفه تامین امنیت جشن پیر و نقش نیروهای انتظامی و امنیتی هورامان گفت: «نهاد‌های امنیتی و انتظامی هیچ‌گاه نقشی در تامین امنیت مراسم عروسی پیرشالیار نداشته و اهالی روستا و فعالان فرهنگی و مدنی هورامان و منطقه امنیت کامل مراسم را تامین کرده‌اند و کل مراسم‌هایی هم که تاکنون برگزار شده، بدون هیچ مشکلی به پایان رسیده است؛ چون مردم فرهیخته و متین هورامان ده‌ها و صدها سال است که مراسم جشن پیر را برگزار می‌کنند.»
درباره فیلم: قطعه‌ای از برگزاری مراسم عروسی پیرشالیار در اواسط بهمن‌ماه در سال ٩٨ در هورامان تخت از توابع سروآباد مریوان. در مراسم عروسی پیرشالیار دفنوازان به طور همزمان در وسط دراویشی که دست‌هایشان را حلقه کرده‌اند، دف می‌زنند و در آستانه پیر با حی، سماع و ذکر همراه با پایکوبی و رقص مذهبی، مراسم را در آستان پیرشالیار ادامه می‌دهند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر