جمله یا پیام در متن معنا می‌یابد، یعنی ما با اتکا به مجموعه اطلاعات موجود در متن و پیش‌زمینه‌ای که داریم هر پیامی را تجزیه و تحلیل می‌کنیم. در واقع معنا و مفهوم هر جمله‌ای در متن برای ما مشخص می‌شود، اما وقتی متنی در کار نباشد به طور طبیعی دچار فهم اشتباه و یا درک ناصحیح از آن عبارت می‌شویم و حتی ګاهی اصلا جمله برای ما بی‌معنا می‌شود، این موضوع این روزها به دلیل توسعه پیام‌رسانی از طریق شبکه‌های اجتماعی، زیاد اتفاق می‌افتد، چراکه بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی پیام‌هایی را منتشر می‌کنند که این پیام‌ها تنها برای مخاطب خاص که در جریان موضوع هستند معنا دارد. به این اتفاق اصطلاحا «Context Collapse» می‌گویند. یعنی شما با پیامی مواجه می‌شوید که برایتان کاملا بی‌معناست یا برداشت نادرستی از پیامی دارید که برای مخاطب خاص نوشته شده است، نه مخاطب عام.
این فرم از اطلاع‌رسانی می‌تواند شکلی از دیس یا میس‌اینفورمیشن باشد، چراکه مخاطب را گمراه و مفهومی غیرواقعی را به مخاطب عام منتقل می‌کند. اما گاهی رسانهها عامدانه از تاکتیک Context collapse استفاده می‌کنند تا پیامی را به مخاطب القا کنند بدون آنکه همه جوانب مساله را برای مخاطب باز کنند یا همه اطلاعات را به مخاطب ارائه کنند، یعنی گوشه‌ای از اطلاعات را به منظور نتیجه‌گیری خاص، با مخاطب به اشتراک می‌گذارند.
برای درک بهتر مساله به این کاریکاتور و گزارشی که خبرگزاری مهر روز ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ با عنوان «بهانه‌ای برای عدم واردات واکسن» منتشر کرده توجه کنید. کل متنی که به همراه این کاریکاتور آمده به این شرح است:
«امروز انبارهای واکسن کشور در حالی مملو از چندین نمونه بین المللی شده است که تا پیش از این برخی از مسئولین دولت دوازدهم، با سیاسی کاری، عدم تامین آن برای مردم را به مساله FATF و تحریم‌ها گره می زدند.» این گزارش با کاریکاتوری از عباس گودرزی تکمیل شده است.
همه می دانند که تا همین یک ماه پیش کشور با کمبود شدید واکسن روبرو بود به طوری که بیش از ۵۰۰ هزار دوز در روز تزریق نمی‌شد و روند واکسیناسیون به کندی طی می‌شد؛ همه می‌دانند که تا همین یک ماه پیش دولت توسط حسن روحانی اداره می‌شد و در اوایل مرداد ماه دولت به ابراهیم رئیسی تحویل داده شد؛ همه می‌دانند که طی دو سه هفته گذشته روند واکسیناسیون شتاب ګرفته است. در واقع ما این اطلاعات را در مواجه با این پیام، پیش‌زمینه ذهن خود داریم. خبرگزاری مهر هم دقیقا روی همین پیش‌زمینه ذهنی ما، سرمایه‌گذاری کرده، تا یک خبر جعلی را در ذهن ما جا بیاندازد.
در اینکه دولت حسن روحانی نتوانست یا نخواست جلوی سیاست‌های انحرافی جمهوری اسلامی در مساله واکسن بایستاد و تاوان آن را مردم دادند، شکی نیست ولی آدرس غلط به جامعه دادن مهارت سواد رسانه‌ای نمی‌خواند.
خبرگزاری مهر وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، ارگان تبلیغاتی نظام جمهوری اسلامی که زیر نظر رهبر ایران اداره می‌شود، با فرض اینکه مخاطبان با چنین دانشی از این کاریکاتور و متن دو خطی نتیجه می‌گیرند که دولت روحانی عامدانه یا از روی بی‌عرضگی در واردات واکسن کم کار بوده و دولت رئیسی با عزم و اراده‌ای جدی در تلاش برای حل مساله واکسیناسیون برای مقابله با ویروس کروناست، عامدانه اطلاعاتی مهم را به مخاطب ارائه نمی‌کند یعنی تنها یک گوشه‌ای که اگر بتوان آن را حقیقت نامید، گرفته و می‌کوشد با گمراه کردن مخاطبان، عامل اصلی تاخیر در ورود واکسن کرونا به کشور را تبرئه و روحانی را متهم ردیف اول معرفی کند، حال آنکه واقعیت چیز دیگری است. به این دو نکته توجه کنید:
۱- مشکل واردات واکسن زمانی حل شد که رهبر ایران روز ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ تغییر موضع داد و اعلام کرد: «واکسن کرونا چه از راه واردات و چه با تولید داخلی باید با تلاش مضاعف و به هر شکل ممکن تامین شود و در اختیار همه مردم قرار بگیرد.» فردای این دستور کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، اعلام کرد که ۴۰ میلیون دوز واکسن تا پایان تابستان به کشور وارد می‌شود. به گفته جهانپور تا آن روز ۲۱ میلیون دوز واکسن به ایران وارد شده بود.
حال آن که رهبر ایران اولین کسی بود که با اعلام ممنوعیت ورود واکسن آمریکایی و انگلیسی روند ورود واکسن به کشور را دچار اختلال کرده بود، چراکه زمانی رهبر جمهوری اسلامی چنین دستوری صادر کرد که واکسن فایزر، مدرنا و آسترازانکا عملا تنها واکسن هایی بودند که توزیع آن توسط کوواکس شروع شده بود و بسیاری از کشورها آن روزها این واکسنها را از کوواکس دریافت کردند و ایران ناچار شد برای دریافت واکسن روسی یا چینی در لیست انتظار قرار گیرد، ضمن اینکه محدود کردن واردات واکسن به واکسن روسی و چینی و بعدتر هندی و کمبود این واکسنها عملا دست دولت را برای واردات واکسن بست. در حقیقت تا بیش از تغییر موضع رهبر ایران سیاست رسمی جمهوری اسلامی در خصوص واکسن که از طرف وزیر وقت بهداشت که سمعا و طاعتا در خدمت رهبر جمهوری اسلامی بود اعلام شد «تبدیل ایران به قطب تولید واکسن در منطقه بود نه واردات واکسن» سیاستی که راه ورود واکسن را عملا مسدود کرده بود و در نتیجه رقابتی بین سازمان‌های زیر نظر رهبری برای تولید واکسن در داخل جهت جذب به منابع عظیم مالی شروع شد.
۲- طرح مشکل تحریم به عنوان یکی از عوامل بازدارنده در مساله واردات واکسن تنها از سوی دولت روحانی مطرح نشد، بلکه بارها از سوی فرماندهان سپاه و سایر مسئولان حکومتی نیز مطرح بود، یعنی تا زمانی که اراده بر تولید داخلی به جای واردات بود، همواره از تحریم به عنوان یکی از عواملی که ایران را به سمت تولید سوق داده، یاد می شد تا تصمیم عالی نظام در تلاش برای تولید واکسن را توجیه کند.
خبرګزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در گزارشی تفصیلی با عنوان «زانوی آمریکا و غرب‌گرایان بر گلوی سلامت ملت ایران/ آمریکا با تحریم چگونه مانع واکسیناسیون شد؟» نوشت:
«آمریکا به‌رغم اینکه می‌گفت غذا و دارو را تحریم نکرده اما حدود ۹ ماه اجازه نداد کشور ما واردات مرغ اجداد داشته باشد. اگر تحریم آمریکا ادامه داشت و ما مرغ نژاد آرین را احیا نکرده بودیم، ممکن بود تولید مرغ داخل به صفر برسد.» یعنی می گوید ما مجبور بودیم که به جای اتکای به واردات که می‌توانست به دلیل تحریم ها به بن بست برسد، روی تولید داخل تمرکز کنیم. همین گزارش تاکید دارد که:
«از همان نخستین اقدامات بین‌المللی جهت تأمین واکسن علیه ویروس کووید۱۹، دولت جمهوری اسلامی ایران برای تأمین واکسن اقدام کرد و طبق معمول، هزینه‌های آن را هم (حتی بنا بر گزارش‌ها، بیش از آنچه پای دیگر کشورها حساب می‌شد) پرداخت کرد، اما باز با بی‌تعهدی و عدم پایبندی سازوکارهای ظاهراً بین‌المللی نسبت به خود مواجه شد.» یعنی برخلاف آنچه این روزها علیه دولت روحانی برای تبرئه رهبر جمهوری اسلامی تبلیغ می‌شود.
ضمن اینکه حتی تا روز ۳۱ مرداد ۱۴۰۰ سردار سلامی فرمانده سپاه معتقد بود: «ما در عین حالی که در معرض این بیماری مرموز و پیچیده جهانی هستیم و از تمام پیامدهای فیزیولوژیک، انتسابی و اجتماعی آن رنج می‌بریم در عین حال در معرض شدیدترین و فشرده‌ترین تحریم جهانی هم هستیم اگر به صحنه نگاه کنید ما نمی‌توانیم از پول این ملت که در بانک‌های کشورهای دیگر توسط آمریکا بلوکه شده برای تهیه دارو، واکسن و اقلام دارویی و درمانی استفاده کنیم.»
برای کسانی که سالها بعد به گزارش‌های، این روزهای رسانه‌های حکومتی سر می‌زنند یا تاریخ دست نوشته جمهوری اسلامی از وقایع واکسن کرونا در ایران را می‌خوانند، شاید سخت باشد که متوجه شوند این دست گزارش‌ها، دیس‌اینفورمیشن و تلاش عامدانه حکومت برای تبرئه رهبر ایران از بلایی است که در جریان شیوع ویروس کرونا بر ایرانیان تحمیل و خانواده‌های بیشماری را داغدار کرد، اما برای مخاطب امروزی که با متن آشناست، درک جعلی بودن این پیام چندان دشوار نیست، تنها کافی است که مصرف‌کننده سطحی اخبار نباشید و در مواجه با چنین کاریکاتوری از خود بپرسید:
طراح کیست؟ کدام رسانه این پیام را منتشر کرده؟ این رسانه چه هدفی را دنبال می‌کند؟ و از همه مهمتر اینکه این رسانه چه اطلاعاتی را از مخاطب مخفی می‌کند و عامدانه بر آن سرپوش می‌گذارد؟
مطالب مرتبط:
مرور رسانهها: خبرگزاری فارس، «اعترافات» نوید افکاری و دروازه‌بانی خبر
مرور رسانهها: مهدی فضائلی و توسل فریبکارانه به مغالطه پهلوان پنبه
مرور رسانهها: اعتراضات مردمی به قطعی برق؛ سانسور و دیگر هیچ!
مرور رسانهها: داستان‌پردازی خبرگزاری تسینم درباره زندگی برادران افکاری در زندان
مرور رسانهها: گزارش گمراه‌کننده خبرگزاری فارس از رشد علمی ایران
مرور رسانهها: خبرگزاری میزان و پروژه تبلیغاتی حمایت رئیسی از واحدهای تولیدی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر