کرونا در ایران؛ تولید کیت تشخیص سریع اومیکرون یا دیش کرونایاب جدید؟

بیش از ۱۲ روز از شناسایی اولین مورد ابتلا به «اومیکرون» در ایران می‌گذرد. در حالی که کشورهای پیشرو در واکسیناسیون عمومی بیشترین آمار ابتلا به ویروس جهش‌یافته کرونا را طی روزهای اخیر ثبت کرده‌اند، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران تنها شناسایی ۴۳ شهروند به اومیکرون را تایید کرده است. 

وزارت بهداشت اما آماری از تعداد تست‌های گرفته شده اعلام نکرده است تا جامعه آماری ورود ویروس به ایران برای کارشناسان و شهروندان مشخص شود. این در حالی است که یکی از زیرمجموعه‌های «ستاد اجرایی فرمان امام» مدعی شده اولین تولید کننده تست‌های تشخیص سریع (Rapid Test) اومیکرون در جهان است. 

یک داروساز از یک شرکت زیرمجموعه این ستاد در این‌باره به «ایران‌وایر» می‌گوید کشور امریکا نیز تاکنون نتوانسته است چنین کیت تشخیصی تولید کند و ادعای مقامات جمهوری اسلامی در خصوص تولید این کیت چیزی مشابه تولید دیشِ کرونایاب است.
***

تعداد مبتلایان به «اومیکرون» در ایران چه قدر است؟

ویروس کرونا که پس از حدود دو سال از شیوع آن در جهان، طی هفته‌های اخیر در کشور آفریقای‌ جنوبی جهش یافت، این روزها با شدت بیشتری در حال پیشروی است. جمهوری اسلامی روز ۲۸ آذر ۱۴۰۰ رسماً ورود نوع اومیکرون را به کشور تایید کرد. هرچند با توجه به نبود تست تشخیص این نوع از ویروس، نمی‌توان زمان دقیق ورود آن به ایران را همین تاریخ دانست.

بنا بر گزارش‌ها، سرعت انتقال ویروس اومیکرون دست‌کم چهار برابر از گونه «دلتا» که سویه غالب در مرگ و میر ۹۰ هزار نفری شهروندان ایران در موج پنجم بود، بیشتر است.

«سازمان بهداشت جهانی» نیز اعلام کرده که سونامی ابتلا به اومیکرون در راه است و مسوولان ایرانی نیز از انفجار ابتلای به اومیکرون در کشور در صورت عدم کنترل ویروس خبر داده‌اند.

آمارهای جهانی از امریکا، دانمارک، فرانسه و چندین کشور دیگر نیز نشان می‌دهند سویه اومیکرون با سرعت بالایی در حال همه‌گیری و تبدیل شدن به سویه غالب جهان است.

با این حال، «محمد هاشمی»، سرپرست مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت دولت سیزدهم می‌گوید تنها ۴۳ شهروند در ایران به اومیکرون مبتلا شده‌اند. به بیان دقیق‌تر، جمهوری اسلامی توانسته است تنها ۴۳ مورد از موارد مبتلا به ویروس را شناسایی کند.

هاشمی که در حساب تازه تاسیس خود در توییتر این آمار را تحت عنوان «گزارش به مردم» منتشر کرده، آورده است که از این تعداد، ۱۷ مورد در تهران، پنج مورد در مشهد، پنج مورد در هرمزگان و سایر موارد در شهرهای بابل، اصفهان، ارومیه، البرز، شیراز، اراک، بوشهر، قم، یزد به ثبت رسیده‌اند.

این بدان معنا است که ویروس اومیکرون در کمتر از دو هفته در سراسر ایران پخش شده اما هم‌چنان تعداد موارد ابتلا به آن کمتر از ۵۰ نفر است!

آیا در مراکز درمانی کیت تشخیصی سویه اومیکرون وجود دارد؟

«مینا» که پرستار است، وضعیت کرونایی در بیمارستان محل کارش در مرکز شهر تهران را «خوب» ارزیابی می‌کند. او در این‌باره به «ایران‌وایر» می‌گوید: «شرایط در حال حاضر مناسب و خوب است؛ یعنی نسبت به پیک پنجم خیلی خیلی فشار کاری کمتر شده است. هرچند طی این هفته(اول تا هشتم دی) مراجعه‌کنندگان ما زیاد شدند اما در آمار بستری تغییر آن‌چنانی نداشته‌ایم.»

به گفته مینا، با وجود این که گفته شده است سویه اومیکرون موارد ابتلا را تا چندین برابر افزایش می‌دهد، تا کنون از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آماده‌باشی به بیمارستان آن‌ها داده نشده است. این در حالی است که این پرستار می‌گوید در پیک‌های قبلی، دست‌کم هشدارهایی در خصوص آماده‌باش بخش‌های غیرکرونایی داده می‌شد.

او در پاسخ به این سوال که تفاوت حال عمومی مراجعه‌کنندگان این روزها با هفته‌های گذشته در چیست، توضیح می‌دهد: «اگر منظور نوع ویروس است که باید بگویم متاسفانه ما کیت تشخیصی نداریم. همین کار تشخیص را سخت کرده است. البته این را هم بگویم که نیازی به تشخیص نیست، ما از همان ابتدای پاندمی هم بیشتر به سی‌تی اسکن ریه و علایم کرونا توجه داشتیم تا تست. در حال حاضر هم تفاوت اساسی میان مراجعه کنندگان وجود ندارد، فقط تعدادشان نسبت به هفته گذشته بیشتر شده است.»

اظهارات مقامات دانشگاه علوم پزشکی استان‌های ایران نشان می‌دهند که برای تشخیص نوع ویروس باید نمونه‌ها برای «انستیتو پاستور» ایران به عنوان تنها تشخیص‌دهنده سویه‌های جدید در کشور ارسال شود. در سویه‌های قبلی ویروس کرونا نیز برای تشخیص نوع ویروس، آزمایش‌ها از اقصی‌نقاط ایران به انستیتو پاستور ارسال می‌شدند.

روز چهارشنبه اول دی ۱۴۰۰، «مصطفی صالحی وزیری»، رییس آزمایشگاه مرجع کشوری کووید-١٩ انستیتو پاستور گفته بود کیت‌های تشخیص سویه اومیکرون به میزان کافی تامین و در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار گرفته‌اند.

علاوه بر صالحی وزیری، تعدادی دیگر از مسوولان نیز طی هفته ابتدایی دی ماه از تامین و انجام کیت تشخیصی سویه اومیکرون خبر داده‌اند.

در یکی از این موارد، «سیدحسین صفوی»، رییس هیات امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران از انجام روزانه بیش از ۱۵۰ هزار تست تشخیص کرونا در کشور گفته است. در حالی که طی روزهای ابتدایی دی و آذر امسال، وزارت بهداشت تعداد تست‌های روزانه گرفته شده را عددی حول ۱۰۰ مورد اعلام کرد.

با همه این‌ها، بررسی‌های «ایران‌وایر» از برخی مراکز درمانی در استان‌هایی چون تهران، گیلان و کرمانشاه نشان می‌دهند که تامین کیت تشخیص سویه اومیکرون برای مرکز استان نیز تاکنون محقق نشده است.

آیا ادعای تولید کیت تشخیص سریع اومیکرون در ایران درست است؟

روز چهارشنبه هشت دی ۱۴۰۰، خبری مبنی بر تولید کیت تشخیص سریع اومیکرون در ایران منتشر شد. در این خبر ادعا شده بود که «شرکت سلامت الکترونیک برکت» کیت تشخیص سریع «N» و «S» مبتنی بر «آنتی ژن» که هم‌زمان به تشخیص دو پروتئین «اسپایک» و «نوکلئوکپسید» در ویروس می‌پردازد را تولید کرده است.

هم‌چنین گفته‌اند ‌‌این کیت در نوع خود در جهان برای اولین بار تولید شده، دقت تشخیص ویروس کرونا را به شدت بالا برده، قادر به بررسی سویه‌های مختلف ویروس کرونا است و در کمتر از ۲۰ دقیقه تشخیص سویه اومیکرون را انجام خواهد داد.

یک داروساز از «گروه دارویی سبحان» در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» ضمن رد مجموع ادعاهای مطرح شده از سوی شرکت سلامت الکترونیک برکت می‌گوید: «شرکت‌های داروسازی امریکا چنین ادعایی نمی‌کنند که حالا در ایران چنین موضوعی مطرح شده است. ساخت این نوع از کیت، آن هم در ایران، دقیقاً مثل همان دیش کرونایاب است.»

او ادامه می‌دهد: «ما در ایران حتی پرایمر پی‌سی‌آر اومیکرون را نداریم، چه برسد که بخواهیم کیت تشخیصی، آن هم از نوع سریع را تولید کنیم.»

پرایمر(Primer)، رشته کوتاهی از «آر‌ان‌ای» (RNA) یا «دی‌ان‌ای» (DNA) است که به عنوان یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های بیولوژی مولکولی برای تکثیر مولکول‌های دی‌ان‌ای به کار می‌رود. پرایمرها با فعالیت آنزیم «دی‌ان‌ای پلیمراز» (DNA polymerase)، به تدریج بلندتر و از توالی مکمل رشته بلند (الگو) برخوردار می‌شوند. پرایمرها نقش اساسی در تعیین محل تکثیر دارند.

این داروساز با اشاره به این که جمهوری اسلامی پیش از این نیز در زمینه ساخت کیت کرونا ادعاهای مشابه‌ای را مطرح کرده است، می‌گوید: «پارسال همین شرکت در روزهایی که انتقادات زیادی از کمبود کیت‌های تشخیص مطرح شده بود، از ساخت کیت سریع کرونا خبر داد. آن‌چه می‌دانیم، این است که دقت این کیت‌ها بسیار پایین‌تر از نوع پی‌سی‌آر است. حالا که در ایران پی‌سی‌آر مربوط به اومیکرون هم تولید نشده است، چه‌طور می‌توان گفت کیت سریع را تولید کرده‌اند؟ شک نکنید یک سازمانی کیت‌هایی را تولید کرده است و با این تبلیغات قصد دارند اصطلاحاً به مردم بیندازند.»

بررسی‌ها نشان می‌دهند شرکت سلامت الکترونیک برکت، وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام، همان شرکتی است که پیش از این در آذر ۱۳۹۹ نیز مدعی شده بود که یکی از سه کشور تولید کننده کیت سریع تشخیص کرونا است. گزارش شده بود که این شرکت روزانه ۲۰۰ هزار تست تشخیص سریع در اختیار وزارت بهداشت قرار داده است.

این داروساز ادامه می‌دهد: «اگر کشوری مثل امریکا که واکسن‌های بسیار ایمن مانند فایزر، مدرنا و جانسون اند جانسون را تولید کرده است را ملاک قرار دهیم، آن‌ها اعلام کرده‌اند احتمال منفی کاذب بودن تست سریع برای تشخیص اومیکرون در مقایسه با سویه‌های قبلی بیشتر است. در واقع، ادعای اخیر شرکت سلامت الکترونیک برکت که پیش از اعلام عمومی تحقیقات سازمان غذا و داروی ایالات متحده مطرح شده، نوعی تبلیغات و دروغ است.»

اخیراً سازمان غذا و داروی امریکا با «موسسه ملی بهداشت» (NIH) مطالعه‌ای در خصوص عملکرد تست‌های سریع تشخیصی برای اومیکرون انجام داده است. آن‌ها طی بیانیه‌ای اعلام کرده‌اند آزمایش‌های آنتی‌ژن روی نمونه‌های گرفته شده از بیمار حاوی نسخه‌های زنده سویه اومیکرون نسبت به سویه‌های قبلی، «منفی کاذب» بیشتری دارند.

براساس این بیانیه، توصیه شده است که اگر آزمایش فردی بر اساس تست سریع «منفی» شد، در صورت داشتن علایم، تست پی‌سی‌آر هم انجام دهد.

پیش از این نیز مقامات جمهوری اسلامی به دلیل عدم تامین واکسن کرونا برای شهروندان، با انتقاد بسیاری از سوی شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها مواجه بودند. نگاهی به سوابق اظهارات مسوولان نشان می‌دهد که آن‌ها عموماً برای مقابله با این فشارها و با هدف کنترل اذهان عمومی ادعاهایی از این دست را مطرح می‌کنند.