مرور رسانه‌ها؛ سوت و کف خبرگزاری فارس به افتخار نیروی انتظامی

برخلاف «روزنامه‌نگاری تحقیقی» که خبرنگاران تولید کننده اخبار هستند و برای یافتن حقایق، به تحقیق و جست‌وجو روی می‌آورند، در «روزنامه‌نگاری مرسوم» خیلی معمول است که اخبار در اختیار خبرنگاران قرار گیرند. خبرنگاران رسانه‌ها روزانه با منابع خبری خود در تماس هستند و آخرین اخبار و اطلاعات را از آن‌ها دریافت و منتشر می‌کنند. اما آیا آن‌ها هر خبری را منتشر می‌کنند؟

***

رسانه‌ها خبری را منتشر می‌کنند که علاوه بر دارا بودن ارزش‌ خبری و منطبق بودن با استانداردهای رسانه‌ای که برای آن کار می‌کنند، از منابع معتبر دریافت و منابع مستقل آن‌ را تایید کرده باشند، خبر به خودی خود از اعتبار کافی برخوردار باشد و با اسناد معتبر حمایت شود و نیز تضاد منافع در آن نباشد.

دلیل این همه حساسیت نسبت به اعتبار و صحت یک خبر را باید در این دو جست‌وجو کرد: «اخلاق حرفه‌ای» و «اعتبار رسانه‌ای».

نمی‌شود انتظار داشت که رسانه‌های مرسوم، دیدگاه سیاسی یا اندیشه خاصی را حمایت نکنند. به هر حال این رسانه‌ها عموما به منابع قدرت، جریان‌های سیاسی و نهادهای اقتصادی وابسته هستند. ولی آن‌چه آن‌ها را از مدار حرفه‌ای بودن خارج و یا به دستگاه پروپاگاندا تبدیل می‌کند، فراموش کردن اصول حرفه‌ای، پایبند نبودن به اخلاق رسانه‌ای و انتشار اخبار و تحلیل‌های جعلی، دیس اینفورمیشن یا میس اینفورمیشن است.

لطفا به این خبر که توسط خبرگزاری «فارس» با عنوان «کاهش ۷۶ درصدی شکایت تهرانی‌ها از پلیس» در روز ۲۱ دی ۱۴۰۰ منتشر شده است، دقت کنید. این خبر توسط سردار «حسین رحیمی»، فرمانده انتظامی تهران در اختیار خبرنگاران، از جمله خبرگزاری فارس قرار گرفته است. آن‌گونه که این خبرگزاری نقل کرده، سردار رحیمی مدعی شده است:

• بر اساس آمار، انتقادات از پلیس تهران در ۹ ماه امسال هفت درصد و شکایات از این پلیس ۷۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است.
• در ۹ ماه سال جاری، تقدیر مردم از پلیس تهران ۱۰ درصد افزایش داشته است.
• اگر امروز می‌بینیم پلیس با توجه به نظرسنجی‌های معتبر و برون‌سنجی، در صدر اعتماد مردمی قرار دارد، به این سبب است که در صورت انتقاد از ماموران، نفر به نفر بررسی را انجام می‌دهیم یا شکایت‌ها را مورد به مورد بررسی می‌کنیم.
• از ابتدای سال جاری هشت هزار و ۵۶۳ نفر از شهروندان تهرانی با سامانه ۱۹۷ تماس گرفته و از اقدامات ماموران ما تشکر کردند که این تماس‌ها نسبت به سال گذشته، ۱۰ درصد افزایش یافته‌اند.

در خاتمه، فرمانده انتظامی پایتخت از افراد درخواست کرده است که با ارایه آمار و اطلاعات «غلط»، منجر به «تشویش اذهان عمومی» و «ایجاد نگرانی و اضطراب» در میان مردم نشوند.

مقام‌های رسمی به طور طبیعی یکی از منابع خبری معتبر برای رسانه‌ها هستند و خبرنگاران همواره اخبار و اطلاعات را از آن‌ها جویا می‌شوند؛ یعنی اگر مقام‌های رسمی اطلاعات را برای خبرنگاران ارسال نکنند، خبرنگاران سراغ آن‌ها می‌روند و اخبار را از آن‌ها دریافت می‌کنند. 

فرمانده نیروی انتظامی تهران نیز قاعدتا یک مقام معتبر به حساب می‌آید و از این حیث انتقادی به آن وارد نیست. ولی در این خبر دو ایراد اساسی وجود دارد:

۱- منبع خبر، اطلاعات و آمار نیروی انتظامی است. فرمانده نیروی انتظامی به هیچ منبع بیرونی معتبر استناد نکرده یا مخاطب را به هیچ منبعی بیرونی معتبر ارجاع نداده است.

۲- در این خبر، تعارض منافع وجود دارد؛ یعنی نیروی انتظامی خبری را در اختیار رسانه‌‌ها می‌گذارد که می‌تواند کاملا ساختگی و برای تبلیغ این نیرو باشد. 

نظرسنجی یا پرسش‌نامه، یکی از راه‌های تولید خبر است. همان‌طور که خبرنگاران و رسانه‌ها برای کسب اطلاع از نظر مخاطبان و افراد جامعه در مورد یک مساله، به نظرسنجی یا پرسش‌نامه روی می‌آورند، دستگاه‌های دولتی و غیردولتی نیز برای آشنایی با افکار عمومی و داوری عمومی نسبت به عملکرد خود، از این ابزار استفاده می‌کنند. ولی چنین اطلاعاتی زمانی معتبر شناخته می‌شوند که این مهم توسط نهادی مستقل و بیرون از سازمان انجام شده باشد. 

فرمانده نیروی انتظامی تهران در این گفت‌وگو بدون این که بگوید از کدام نظرسنجی صحبت می‌کند و کدام نهاد این نظرسنجی را انجام داده، اعلام کرده است: «اگر امروز می‌بینیم پلیس با توجه به نظرسنجی‌های معتبر و برون‌سنجی، در صدر اعتماد مردمی قرار دارد،...» 

بنابراین، از منظر سواد رسانه‌ای، چنین ادعایی، ساختگی و جعلی است.

درخواست فرمانده نیروی انتظامی تهران از افراد مبنی بر این که با ارایه آمار و اطلاعات غلط، منجر به تشویش اذهان عمومی و ایجاد نگرانی و اضطراب در میان مردم نشوند، خود دال بر این است که آن‌چه او امروز بیان کرده، در واقع پاسخ به اظهاراتی است که احتمالا از نارضایتی مردم نسبت به عملکرد نیروی انتظامی دلالت داشته است.

«باورپذیر بودن ادعا» در این خبر کاملا مخدوش است چراکه نیروی انتظامی برای خود دست می‌زند، بدون این که به شعور مخاطب اعتنایی داشته باشد. مخاطب چرا باید به چنین ادعایی اعتماد کند؟ این پرسشی است که اگر فرمانده نیروی انتظامی تهران قبل از مصاحبه به آن اندیشیده بود، خبر را به گونه‌ای فریم‌بندی می‌کرد که حداقل باورپذیر باشد. ضمن این که الزاما کاهش شکایت از پلیس به بازرسی نیروی انتظامی به منزله رضایت مردم از پلیس نیست بلکه می‌تواند برعکس، نشانه نارضایتی مردم از رسیدگی نشدن به شکایات آن‌ها نیز باشد.

رسانه‌های مستقل و حرفه‌ای در برخورد با چنین اخباری، حداقل از مدعی، منابع را تقاضا می‌کنند و برخورد پرسش‌گرانه با مدعی دارند. انتشار ادعای جعلی بدون هرگونه پرسش انتقادی یا اطلاعات تکمیلی که درستی یا نادرستی ادعا را نشان دهد، به معنای آن است که رسانه اعتبار خود و اصالت خبر را قربانی منافع قدرت و یا اقتدار منبع خبر کرده است.

داشتن تفکر انتقادی، راه مقابله با اخبار جعلی و ساختگی است. همواره باید نسبت به صحت ادعا، اعتبار منبع و رسانه و نیز اهداف پنهان اطلاعات و اخباری که دریافت می‌کنیم، به دیده تردید بنگریم تا در دام اخبار جعلی نیفتیم.