مرور رسانه‌ها؛ روزنامه خراسان، تبلیغ اقتدار نظامی در کنار گزارشی از مرگ با مازوت

چرا وقتی می‌خواهیم یک خودرو یا یک وسیله برقی بخریم، یکی از فاکتورهای مهم برای‌ ما «گارانتی» است؟ چون گارانتی یک محصول، اعتماد ما را افزایش می‌دهد. شرکت‌های تجاری با گارانتی کردن محصول خود، در واقع اعتماد مصرف کننده را می‌خرند ولی در رسانه، جلب اعتماد، خریدنی نیست. مردم همان‌گونه که دولت‌ها، احزاب، کالاها و محصولات را ارزیابی می‌کنند، از رسانه‌ها نیز یک ارزیابی دارند و براساس ارزیابی خود، به رسانه‌ای اعتماد دارند و رسانه‌ای را نامعتبر می‌شناسند. مردم اصولا به رسانه‌ای اعتماد می‌کنند که:

• مستقل باشد و وابسته به قدرت و ثروت نباشد.
• برخورد منصفانه با رویدادها و وقایع داشته باشد و تعصب نداشته باشد.
• اشتباهات خود را صادقانه بپذیرند.
• مستند باشد؛ یعنی روایت‌های آن‌ با فکت‌ها و استدلال‌های معتبر حمایت شوند.
• اخلاق حرفه‌ای را رعایت کند؛ یعنی دقیق باشد، برچسب نزند، قضاوت نکند، شعاری نباشد، اصول حرفه‌ای را رعایت کند، صادق باشد، کپی رایت را رعایت کند و... .
• نسبت به تولید محتوای حرفه‌ای مقید باشد.

مخاطبان امکان تشخیص خطای سهوی از دروغ گویی را دارند، بنابراین مهم است رسانه‌ای به دروغ‌گویی شناخته نشود. برای مخاطبان، خطای سهوی پذیرفتنی است ولی دروغ بنیان اعتماد آن‌ها را از بین می‌برد.

به این گزارش روزنامه «خراسان» که به تیتر اول این روزنامه در روز سه‌شنبه ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ تبدیل شده است، نگاه کنید: «اقتدار صنعت دفاعی به روایت آمار». 

زیر این تیتر نیز نوشته است: «توانمندی‌های نظامی کشورمان که روزگاری حتی سیم خاردار هم باید از خارج وارد می‌کرد، اکنون به جایی رسیده که حداقل در برخی حوزه‌های نظامی، جزو چند کشور اول جهان است.»

در این گزارش که به قلم «هادی محمدی» به رشته تحریر درآمده، ادعا شده است: «دستاوردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران در ۴۳ سال پس از انقلاب اسلامی، از جمله پیشرفت‌هایی به شمار می‌روند که قطعا با ادامه رژیم پهلوی، دستیابی به آن‌ها با توجه به وابستگی خارجی شدید رژیم از یک سو و نبود احساس نیاز به تولید اقلام دفاعی از سوی دیگر هرگز به دست نمی‌آمد.

• ایران قبل از انقلاب تنها قادر به تولید حدود ۳۰ خانواده از محصولات دفاعی بود اما امروز این عدد با رشدی عجیب و غریب، به ۷۷۰ خانواده رسیده است؛ پیشرفت‌هایی که امروز توانسته‌اند در بخش‌های مختلف دفاعی، دست برتر را به ایران در منطقه بدهند.
• پس از چهار دهه تحریم سخت تسلیحاتی، ایران اسلامی توانست با هزینه بسیار و جهادی عظیم، معجزه‌ای را رقم بزند که امروز بازدارندگی حاصل از آن را همه، از دوست و دشمن، نظاره‌گر هستند.
• امروز مدرن‌ترین موشک ایرانی به نام «خرمشهر» با دو هزار کیلومتر بُرد و حدود ۲۰ تُن وزن و سر جنگی هدایت شونده می‌تواند همه اهداف دشمن ما را در اطراف کشورمان تهدید کند. این مهلک‌‌ترین موشک «بالستیک» ایران، در زمان رونمایی، از سوی نشریه امریکایی «نیوزویک» به عنوان یک «سیلی» به گوش «ترامپ» و «نتانیاهو» توصیف شد.

سراسر این گزارش، معرفی محصولات ادعایی صنایع دفاعی ایران است بدون آن که در مطلب، یک‌جا منبع ارایه شده باشد. نویسنده این مطلب کوشیده است با به کار بردن نام چند نشریه غربی، از جمله نیوزویک امریکایی یا «گلوبال فایر پاور» و یا توسل به عناوینی هم‌چون «موسسات غربی نظامی»، ادعاهای خود را معتبر جلوه دهد. حال آن که تمام مطلب، کپی پیست از مصاحبه‌ها و گزارش‌های متعددی است که طی سال‌های گذشته توسط رسانه‌های مختلف منتشر شده‌اند و نویسنده حتی به خود زحمت نداده است نام این منابع را در گزارش ذکر کند. بنابراین، ادعاهای مطرح شده در این گزارش حتی ارزش فکت‌چک ندارند، چون نه نویسنده روزنامه‌نگار شناخته شده‌ای است و نه این ادعاها به نقل از مقامی عالی‌رتبه مطرح شده‌اند که ادعای او ارزش بررسی داشته باشد.

نویسنده مدعی است قطعا با ادامه رژیم پهلوی، این دستاوردها به دست نمی‌آمد. برای بی اعتبار دانستن این مطلب، همین یک واقعیت که در وب‌سایت «فکت‌نامه» آمده، کافی است:

• صنایع نظامی-دفاعی ایران قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد.
• ۱۱ سازمان صنعتی با ده‌ها کارخانه و شرکت زیرمجموعه، فعالانه در حوزه تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی فعال است که شش سازمان فعالیت خود را پیش از انقلاب شروع کرده و پنج سازمان بعد از انقلاب بنیان گذاشته شده‌اند.
• ایران در دهه ۵۰ شمسی، یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان و صادرکنندگان تسلیحات و تجهیزات نظامی بوده است.
• ایران در دهه ۹۰ شمسی نه در میان صادرکنندگان و نه در میان واردکنندگان، حضوری پررنگ ندارد.

یعنی همین تسلیحاتی که در این گزارش به آن اشاره شده، بیشتر محصول شرکت‌هایی هستند که در دوره پهلوی بنیان گذاشته شده‌اند. پس این مطلب واجد یک محتوای بد رسانه‌ای است چون هم نویسنده برخورد متعصبانه دارد، هم محتوا دقیق نیست، هم اخلاق حرفه‌ای در آن رعایت نشده، هم قضاوت کرده و هم اعتنایی به قانون کپی رایت ندارد و منابع گزارش را منتشر نکرده است.

اما چرا این مطلب تلاش تبلیغی خوبی هم برای حکومت نیست؟

پروپاگاندا همیشه جواب نمی‌دهد؛ خصوصا وقتی که بر پایه اطلاعات دروغ استوار باشد. ممکن است مخاطبان نسبت به تلاش‌هایی که در دوره پهلوی برای بنیان‌گذاری صنایع دفاعی ایران شده بود، مطلع نباشند و ندانند شاه از چه قدرت نظامی‌ در منطقه و جهان برخوردار بود یا این که چه درصدی از توان نظامی امروز ایران مدیون تلاش‌های فعالان این صنعت در دوره پهلوی و خریدهایی است که در آن مقطع انجام شده است ولی این واقعیت را می‌دانند که اگر توسعه‌ مهمی هم در این صنعت اتفاق افتاده باشد، به قیمت گسترش شدید فقر، ناامنی غذایی و ویرانی محیط زیست ایران و... بوده است. 

همین روزنامه که تلاش کرده در این گزارش سراسر اغراق‌آمیز و تبلیغی، برای نظام اعتبار بخرد، بالای همین مطلب تیتر دیگری زده که برای مخاطب بیشتر قابل درک و لمس است. به این تیتر دقت کنید: «روزانه ۲۰۰ نفت‌کش مازوت در ریه مشهدی‌ها!» 

برای مخاطب خراسانی که در هوای آلوده به مازوت مشهد نفس می‌کشد، پاک نبودن هوا ملموس‌تر است یا اقتدار صنعت دفاعی؟ اقتدار صنایع دفاعی ایران کجا امتحان شده است؟ آیا صنایع دفاعی ایران در جنگی مورد آزمایش قرار گرفته‌اند؟ آیا پدافند هوایی ایران که در این گزارش از آن به عنوان نقطه برتری صنایع دفاعی ایران معرفی شده، جز در شلیک به هواپیمای مسافربری اوکراینی و کشتن ۱۷۶ مسافر ایرانی و غیر ایرانی و البته انداختن یک پهپاد امریکایی، جای دیگری امتحان خود را پس داده است؟ آیا موشک‌های نقطه‌زن ما جز در انهدام شناور «کنارک» و کشتن ۱۹ نیروی نظامی خودی، جای دیگری کارایی خود را نشان داده‌اند؟ آیا ایران در تجارت تسلیحات نظامی حضور دارد تا از میزان سهمی که از بازار دارد، بتوان به کیفیت محصولاتش ایمان آورد؟ بنابراین، این گزارش یک پروپاگاندای ناموفق است چرا‌که بر دیس اینفورمیشن و اخبار جعلی بنیان نهاده شده است.

پروپاگاندا شکلی استراتژیک از ارتباطات است برای تاثیرگذاری بر نگرش‌ها، نظرات و رفتارهای مخاطبان. پروپاگاندا بر حقیقت نیمه درست، دروغ و فریب استوار است و از به کار بردن هیچ کدام از این‌ها ابایی ندارد. پروپاگاندا بر ارزش‌ها، ترس‌ها، امیدها و رویاهای ما سوار می‌شود تا ایده خود را به پیش ببرد.

بنابراین، برای این که در دام پروپاگاندا نیفتیم، همواره باید در مواجهه با تولیدات رسانه‌ها به طور عام و رسانه‌های حکومتی به طور ویژه، با نگاه انتقادی برخورد کنیم و نسبت به اعتبار نویسنده و رسانه منتشر کننده اطلاعات و اهداف پیدا و پنهان محتوای منتشر شده، حساس و پرسش‌گر باشیم.