دولت ابوالحسن بنی صدر

تماشا در یوتیوب

ابوالحسن بنی‌صدر، نخستین رئیس جمهور ایران امروز هفدهم مهرماه ۱۴۰۰ در سن۸۸ سالگی درپاریس درگذشت. او که از همراهان روح‌الله خمینی بود در سال ۱۳۶۰ یعنی سه سال پس از انقلاب مورد غضب او قرار گرفت و ایران را ترک کرد. ویدئو که درباره دوران ریاست جمهوری او است پیش از این در ایران وایر منتشر شده بود و امروز به بهانه درگذشت بنی‌صدر بازنشر می‌گردد.

ابوالحسن بنی صدر، از همان شروع کار خود در بهمن ۱۳۵۸ کوشید تا حیطه اختیارات خود به عنوان رئیس جمهور را تثبیت کند. آیت الله خمینی جز در ماه های پایانی دوران حدودا شانزده ماهه ریاست جمهوری بنی صدر، شخصا با او مقابله نکرد.اما اکثر روحانیون نزدیک به رهبر که در "حزب جمهوری اسلامی" گرد هم آمده بودند، به علاوه نهادهایی همچون قوه قضاییه، مجلس و سپاه، در مقابل بنی صدر قرار داشتند. بنی صدر در این رویارویی شکست خورد و در خرداد ۱۳۶۰،  توسط مجلس و با چراغ سبز آیت الله خمینی از ریاست جمهوری برکنارشد.

درگیری جدی برای انتخاب نخست وزیر

نخستین درگیری جدی بنی صدر ومخالفان او، بر سر نخست وزیر و کابینه بود. در قانون اساسی آن زمان ایران، اداره دولت با نخست وزیر و رئیس جمهور بود و در برخی موارد، تفکیک واضحی میان اختیارات آنها وجود نداشت. بنی صدر در ابتدا قصد داشت احمد خمینی را برای  وزیری معرفی کرد که آیت الله خمینی محترمانه با این انتخاب مخالفت کرد. انتخاب دوم بنی صدر یعنی مصطفی میرسلیم هم از طرف مجلس رد شد. سپس او تحت فشار مجلس محمدعلی رجایی را به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. اختلاف بنی صدر با نخست وزیر باعث شد تا هشت وزارتخانه، تا چند ماه پس از شروع به کار نخست وزیر بدون وزیر بمانند, و رئیس جمهور تا پایان دوران مسئولیت خود، موفق نشد کنترل واقعی قوه مجریه را در دست بگیرد.

بحران گروگانگیری

یکی از اولویت های ابوالحسن بنی صدر، حل بحران گروگانگیری کارکنان سفارت آمریکا بود. اشغال سفارتخانه آمریکا، سه ماه قبل از ریاست جمهوری بنی صدر در آبان ۱۳۵۹ صورت گرفت و او در ابتدا، از منتقدان این اقدام محسوب می شد, اما بعد از رسیدن به ریاست جمهوری از رویارویی مستقیم با حامیان گروگانگیری خودداری کرد. او در عوض، کوشید مقدمات آزادسازی گروگان ها و استرداد محمدرضا شاه پهلوی به ایران را، که از خواست های اشغال کنندگان سفارت بود، فراهم کند. با این حال، دانشجویان اشغال کننده سفارت و روحانیون حامی آنها، دخالت بنی صدر را در فرآیند آزادسازی گروگان ها به رسمیت نشناختند. این گروگان ها، در نهایت در دی ماه ۱۳۵۹ بر مبنای تصمیم دیرهنگام مجلس آزاد شدند. گفته میشود آزادی گروگانها در پی توافق پنهانی برخی مسولان ایرانی با ستاد انتخاباتی رونالد ریگان، برنده انتخابات ریاست جمهوری آمریکا صورت گرفت.

تنش با سپاه

دیگر اولویت ناکام ابوالحسن بنی صدر در دوران ریاست جمهوری، تثبیت موقعیت خود به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح بود. آیت الله خمینی این سمت را، بعد از شروع جنگ با عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و در زمانی که هنوز از رئیس جمهور حمایت می کرد به بنی صدر داده بود. اما بنی صدر و سپاه پاسداران، همواره به یکدیگر بی اعتماد بودند و سپاه، او را به عنوان فرمانده کل قوا قبول نداشت. رابطه بد رییس جمهور و سپاه بر وضعیت جنگ هم تأثیر گذاشت. تا وقتی که بنی صدر فرمانده کل قوا بود، همکاری سپاه و ارتش -که به رئیس جمهور نزدیک تر بود- عملاً شکل نگرفت. در نتیجه چنین وضعیتی، اولین عملیات بزرگ زمینی ایران، چهار ماه بعد از بر کناری بنی صدر انجام شد. عملیاتی که برای اولین بار با همکاری کامل سپاه و ارتش همراه بود و به شکسته شدن محاصره آبادان انجامید.

عزل و مهاجرت

تنش میان بنی صدر و هواداران آیت الله خمینی به تقابل مستقیم او و رهبر تبدیل شد. بنی صدر در آبان ۱۳۵۹ در نامه ای به رهبری بی کفایتی وزرای کابینه را خطری بزرگتر از عراق دانست و سپس در اسفند همان سال وجود شکنجه در زندانهای ایران را تقبیح کرد. در خرداد ۱۳۶۰ آیت الله خمینی از بنی صدر انتقاد کرد و گفت او خود را بالاتر از قانون می‌بیند و به مصوبات مجلس بی اعتنا است. همزمان هواداران رهبری به خیابان‌ها ریختند و خواستار اعدام بنی صدر شدند. سرانجام بنی صدر در روزهای آخر خرداد ۱۳۶۰ با رای مجلس از ریاست جمهوری برکنار شد و این حکم مجلس از طرف رهبری امضا شد.